πολιτική, πλουτισμός, απάτη και κοινωνικός πόλεμος

ποιος έχει το δάχτυλο στο μέλι και δεν το γλείφει;

(παροιμία)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΧΩ δυσάρεστα νέα να σας αναγγείλω, πολύ δυσάρεστα. Πάσχω από μία ανίατη ασθένεια, όχι και πολύ σπάνια. Η ασθένεια αυτή εμφανίζεται μετά τα 60, σε κάποιους κάποιες νωρίτερα (τους ζηλεύω) –  θα περιγράψω τα συμπτώματα με μια πρόταση: έχω χάσει την ικανότητα να εκπλήττομαι με αυτά που συμβαίνουν στο ορατό, στο εμφανές  πεδίο του κοινωνικού πολέμου, της πολιτικής. Δεν μπορώ να εκπλαγώ με ειδήσεις που αφορούν τον πλουτισμό ως αποτέλεσμα της πρακτικής του  δημοσιογραφικού εκβιασμού.   Δεν μπορώ να εκπλαγώ, σαν άνθρωπος κι εγώ, δυστυχώς, με ειδήσεις που αφορούν τον πλουτισμό μελών της πολιτικής δημοκρατικής ολιγαρχίας ως αποτέλεσμα διαφθοράς, δωροδοκίας και απάτης.  Πώς να εκπλαγώ όταν η δημοκρατία υπόσχεται ίσες ευκαιρίες σε όλους και όλες, εκ των οποίων η πρωταρχική είναι ο εύκολος και γρήγορος πλουτισμός μέσω της πολιτικής; Θα μου πείτε, όχι, φίλε, δεν είναι αυτό δημοκρατία, κάτι άλλο είναι η δημοκρατία, και θα ακούσω να την εξυμνείτε και να σκέφτεστε και κάτι πέραν της αντιπροσωπευτικής, μια ιδανικής άμεσης δημοκρατίας. Θα σας ακούσω με προσοχή, θα κάνω τ΄ αφτιά μου λαγάνες, θα ήθελα όμως να με ακούσετε και σεις.

ΟΙ διαφορές μας είναι πολλές. Εσείς αντιλαμβάνεστε τους πολιτικούς ως ένα αριθμό (μικρό, μεγάλο – δεν έχει σημασία)  μεμονωμένων προσώπων, ποικίλων ιδεολογικών και πολιτικών –  και αισθητικών –  προσανατολισμών, σκοπών και κινήτρων. Εγώ βλέπω ένα σαφώς διακριτό κοινωνικό στρώμα, όχι ιδιαίτερα πολυπληθές, το οποίο σχετίζεται άμεσα τόσο με τη λειτουργία του κράτους όσο και με τη διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου, στρατηγική του οποίου είναι τόσο η αναπαραγωγή του καπιταλισμού και της δημοκρατίας όσο και αυτού του ίδιου του στρώματος –  βλέπω μια δημοκρατική πολιτική ολιγαρχία. Πολλοί και πολλές θέλουν να ενταχθούν σε αυτη την ολιγαρχία, να γίνουν μέλη της και όταν το καταφέρνουν το θεωρούν μεγάλη επιτυχία και επιδιώκουν να παραμείνουν εκεί. Το στρώμα αυτό έχει κοινή στρατηγική, όπως είπα,  άρα κοινά συμφέροντα, υπάρχουν όμως και διαφορές. Ο πόλεμος που μαίνεται  στο εσωτερικό αυτού του στρώματος δεν φαίνεται –  αφορά την εισδοχή νέων μελών ή την εκδίωξη άλλων, την άνοδο ή την κάθοδο στην ιεραρχία, τις μεθόδους άσκησης της εξουσίας, τον επαναπροσδιορισμό της στρατηγικής  και, βέβαια, τις ευκαιρίες πλουτισμού μέσω δωροδοκιών και απάτης. Και όταν βγαίνουν στη φορά καμιά φορά άπλυτα ρούχα, ενώ εσείς το εκλαμβάνετε ως προτέρημα της δημοκρατίας, ως ικανότητα να αυτοδιορθώνεται, εγώ το θεωρώ ως ξεκαθάρισμα λογαριασμών μέσα στα πλαίσια του ανταγωνισμού, του πολέμου που μαίνεται εντός της πολιτικής δημοκρατικής ολιγαρχίας.

ΕΣΕΙΣ ακούτε δημοκρατία και χύνετε. Εγώ ακούω δημοκρατία και φοβάμαι, δεν ξέρω από που να φύγω και δεν φεύγω, δεν υπάρχει σημείο διαφυγής. Κάποιοι και κάποιες θα μου υποδείξουν την άμεση δημοκρατία, στην οποία όλοι και όλες θα συμμετέχουν στην λήψη και στην εκτέλεση των αποφάσεων. Ναι, εάν αυτοί οι όλοι είναι μερικές δεκάδες άνθρωποι, το δέχομαι. Αλλά να υπάρξει άμεση δημοκρατία στη σημερινή Αθήνα, αυτό, ενώ  εσείς το θεωρείτε εφικτό και περιμένετε μια μέρα να γίνει,  εγώ το θεωρώ παντελώς αδύνατο. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να συννενοηθούν μέσα στα πολύ συγκεκριμένα και σαφή και άκρως περιορισμένα πλαίσια μιας πολυκατοικίας και θα το κάνουν αυτό σε τεραστίων διαστάσεων πολυπληθείς οικιστικές μονάδες;  Δεν είναι του παρόντος να συζητήσω αυτό το θέμα αλλά δεν μπορώ να μην καταφύγω σε ένα πολύ απλό παράδειγμα. Ελάτε να συζητήσουμε, μέσα στα πλαίσια της άμεσης δημοκρατίας, το ζήτημα ποιος θα μαζεύει τα σκουπίδια. Σήμερα υπάρχουν εργαζόμενοι που κάνουν αυτή τη δουλειά, είναι οι γνωστοί σκουπιδιάρηδες, δημόσιοι υπάλληλοι, πολύ πιο χρήσιμοι κοινωνικά από τους γιατρούς. Δεν είναι  άδικο να περνάνε τη ζωή τους μαζεύοντας τα  σκουπίδια μας; Γιατί να μην συμμετέχουμε όλοι και όλες στο μάζεμα –  εκ περιτροπής, δέκα μέρες τον χρόνο δεν είναι πολλές. Ας το συζητήσουμε. Αλλά για να μην χρονοτριβούμε, ας κάνουμε ένα δημοψήφισμα, να τελειώνουμε, αφού προηγηθεί διάλογος. Μπορείτε να φανταστείτε το αποτέλεσμα; Εγώ λέω ότι το 95% θα ψηφίσουν να διατηρηθεί η κατάσταση ως έχει. Δεν ξέρω αν εσείς μπορείτε, εγώ δεν μπορώ να φανταστώ να μαζεύει σκουπίδια αυτό το ένα εκατομμύριο, τουλάχιστον, κρατικών και δημοσίων υπαλλήλων, μεσαίων και υψηλών στελεχών επιχειρήσεων, ελευθέρων επαγγελματιών και μικροκαπιταλιστών επιχειρηματιών που στα φοιτητικά τους νιάτα ήταν αριστεροί, αριστεριστές, αναρχοαυτόνομοι και αναρχικοί, που διαδήλωναν και πετούσαν μολότωφ, δεν μπορώ.

Η άμεση δημοκρατία μπορεί να υπάρξει και να λειτουργήσει μόνο σε μικρές ομάδες –  μερικών δεκάδων μελών, εκεί όπου όλοι και όλες μπορούν να λάβουν μέρος στη λήψη και την εκτέλεση των αποφάσεων. Το όλοι και όλες είναι σχετικό, αφού ένα μέρος πάντα δεν θα μπορεί να συμμετάσχει –  μικρά παιδιά, άρρωστοι, πολύ γέροι και γριές. Να ένα πολύ χαρακτηριστικίο παράδειγμα: η άμεση δημοκρατία ασκείται στα πλαίσια της λήψης των αποφάσεων της άρχουσας τάξης, η άρχουσα τάξη γνωρίζει την άμεση δημοκρατία όσο λίγοι. Ακούγεται η γνώμη όλων ενώ εξασφαλίζεται καθεστώς  απόλυτης παρρησίας. Η καλύτερη δημοκρατία που μπορεί να υπάρξει σε τεράστιες οικιστικές μονάδες, όπως οι μεγαλουπόλεις, ή εθνικά κράτη, είναι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Βολεύει και τους από πάνω και τους από κάτω –  πρόκειται για ένα διαρκή συμβιβασμό, που αίρεται μόνο όταν παύει να βολεύει ένα από τα δύο μέλη· συνήθως αυτό είναι οι από πάνω.

ΒΟΛΕΥΕΙ τους από πάνω για δύο λόγους.  Η εκλογή των αρχόντων και η εναλλαγή των προσώπων αφενός σώζει κεφάλια, αν και ο Τζον Κένεντι και άλλοι θα με διαψεύσουν αλλά δεν είναι πολλοί, και αφετέρου αφήνει στο απυρόβλητο την οικονομική και κοινωνική και ιδεολογική υπεροχή και κυριαρχία της άρχουσας τάξης, όποια κι αν είναι αυτή. Βολεύει και τους από κάτω: υπάρχουν πολλές ελευθερίες και δικαιώματα και όλοι και όλες μας προτιμάμε την αντιπροσωπευτική δημοκρατία από μια δικτατορία –  έτσι δεν είναι;

ΕΑΝ τώρα συγκρίνουμε και πρέπει να επιλέξουμε μεταξύ της αθηναϊκής άμεσης δημοκρατίας και της καπιταλιστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, τότε θα ψιλοζοριστούμε. Κάποιοι και κάποιες δεν θα το σκεφτούν –  θα προτιμήσουν την πρώτη, την τελειότερη δημοκρατία που υπήρξε ποτέ –  με κάποια ελάσσονα ελαττώματα, τίποτα δεν είναι τέλειο. Οι οποίοι προσδοκούν και ποθούν να μετεξελιχθεί η αντιπροσωπευτική δημοκρατία και να υιοθετήσει τη λογική, τις πρακτικές και τους θεσμούς της αρχαίας Αθήνας, μόνο που πρέπει να γίνουν κάποιες βελτιώσεις. Δεν είναι δυνατόν στην εποχή μας να συμμετέχει μόνο ένας πολύ μικρός αριθμός ανδρών –  θα πρέπει να συμμετέχουν όλοι και όλες –  και οι γυναίκες και οι μετανάστες (οι δούλοι). Η πλειονότητα όμως θα επιλέξει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία: δεν έχει καμία απολύτως διάθεση, όσο ελεύθερο χρόνο και να διαθέτει, να σπαταλά τον χρόνο του σε άκρως εξαντλητικές συζητήσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων συχρωτίζονται άνθρωποι με πολύ, πάρα πολύ διαφορετικό μορφωτικό, ιδεολογικό, πολιτικό και αισθητικό κεφάλαιο, συζητήσεις που σχεδόν πάντα δεν οδηγούν πουθενά. Προτιμούν να περπατήσουν, να διαβάσουν, να ζωγραφίσουν, να καλλιεργήσουν τον κήπο τους και να φροντίσουν τα ζώα τους, να μαγειρέψουν και να γαμήσουν παρά να λάβουν μέρος σε συζητήσεις της άμεσης δημοκρατίας. Ψηφίζουν, αν ψηφίζουν, μια φορά στα τέσσερα χρόνια, εκλέγουν κάποιον επαγγελματία της πολιτικής, που πιθανόν να ενταχθεί στην δημοκρατική πολιτική ολιγαρχία, που θα αναλάβει και την διαχείριση των υποθέσεων της κοινωνίας, του έθνους, της τάξης, της πόλης.

ΘΑ σας πω τώρα γιατί φοβάμαι όταν ακούω τη λέξη δημοκρατία. Τη λέξη αυτή την κατανοώ με την αρχική σημασία της –  νομίζω πως θα φοβηθείτε κι εσείς αν την κατανοήσετε με αυτόν τον τρόπο. Η δημοκρατία είναι το κράτος του δήμου: μιας όμως και μας διαφεύγει η  σημασία των όρων κράτος και δήμος, θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι κράτος (και κάρτος, η αρχική σημασία ήταν “σκληρότητα’, πρβλ. καρδία, hard και  heart) είναι η ισχύς, η δύναμη, η ικανότητα  να εκπληρώνει κάποιος την (πραγματοποιήσιμη) επιθυμία του, με όποιο μέσο προσφέρεται, ενώ δήμος (<δάμος, δά-μος) είναι η ομάδα των ένοπλων ανδρών που μοιράζονται με κλήρωση μια κατακτημένη περιοχή. Η  ισονομία δεν είναι η ισότητα έναντι του νόμου αλλά η ισότητα στην μοιρασιά της πολεμικής λείας –  αυτή είναι η αρχική της σημασία.

ΚΑΙ έτσι φτάνω στο κομβικό σημείο της επιχειρηματολογίας μου και της σκέψης μου. Κάποιοι και κάποιες θα ενοχληθούν και θα θυμώσουν. Τι να κάνω, δεν μπορώ να κάνω κάτι! Παρηγοριέμαι με την προσδοκία ότι ίσως κάποιος, κάποια σκεφτεί αυτά που γράφω και το ψάξει. Θα εκθέσω το κομβικό σημείο της επιχειρηματολογίας μου συνοπτικά, έχουμε κι άλλα πράγματα να κάνουμε. Θα πάω για μανιτάρια, αμανίτες του Καίσαρα, θα μαζέψω πολλά, μόλις επιστρέψω τα περισσότερα θα τα κάνω τουρσί για να τα διατηρήσω σε βάζα, χειμώνας έρχεται, φίλοι και φίλες έρχονται, φοβερός μεζές για τσίπουρα.

Η αθηναϊκή κοινωνία ήταν μια πολεμική κοινωνία. Σε αυτήν την πολεμική κοινωνία ο κοινωνικός πλούτος αποτελούνταν από δύο μέρη: από αυτόν που παρήγαγαν οι δούλοι και οι μικροκαλλιεργητές και από την πολεμική λεία. Ενώ το πρώτο μέρος ήταν ιδιωτική υπόθεση, το δεύτερο ήταν δημόσιο και συλλογικό. Σε αυτό το δεύτερο μέρος υπήρχε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Ο τρόπος με τον οποίο επιλύθηκε οδήγησε στην διαμόρφωση της δημοκρατίας. Άρα, η δημοκρατία είναι φαινόμενο της πολεμικής κοινωνίας  της αρχαίας Αθήνας. Η πολιτική;

Και η πολιτική είναι φαινόμενο της αθηναϊκής πολεμικής κοινωνίας. Η πόλις είναι το σύνολο των πολεμιστών που ζει σε μια επικράτεια η οποία νοείται ως φρούριο, ως οχυρό –  αυτή είναι η αρχική σημασία της λέξης: πόλις και ακρόπολις δηλώνουν το ίδιο πράγμα, είναι το φρούριο που βρίσκεται πάνω σε υψηλό και απόκρημνο βραχώδη λόφο. Η πόλις, με τη δευτερογενή σημασία, είναι ένα εκτεταμένο φρούριο, το οποίο έχει δύο λειτουργίες. Είναι ορμητήριο, για την διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων, και ταυτόχρονα κρησφύγετο, το μέρος όπου προστατεύονται οι πολεμιστές και φυλάσσεται η πολεμική λεία. Πού φυλασσόταν η πολεμική λεία της αρχαίας Αθήνας; Στον Παρθενώνα, ο οποίος δεν ήταν ναός αλλά θησαυρός, κτήριο δηλαδή όπου φυλασσόταν η πολεμική λεία της πόλεως.

ΤΟ μεγάλο πρόβλημα που υπήρχε σχετικά με την πολεμική λεία ήταν το πρόβλημα της μοιρασιάς της. Ενώ συμμετείχαν πολλοί στη απόσπαση της λείας (πόλεμος), μοιραζόταν μεταξύ λίγων, των ισχυρών. Η επινόηση και η δημιουργία της οπλιτικής φάλαγγας των μικροκαλλιεργητών αύξησε την ισχύ αυτού του στρώματος και ανάγκασε την τάξη των ισχυρών και πλούσιων δουλοκτητών σε παραχωρήσεις. Στην ισχύ αυτή προστέθηκε, μετά τους Περσικούς πολέμους,  και η ισχύς των ακτημόνων, οι οποίοι ήταν η ζωντανή ενέργεια που κινούσε τις πολεμικές τριήρεις –  ήταν οι κωπηλάτες. Οι τριήρεις ήταν το βασικό εργαλείο του αθηναϊκού αρπακτικού και κατακτητικού επεκτατισμού: χωρίς κωπηλάτες και χωρίς πολεμιστές δεν θα μπορούσε να υπάρξει η κλασική Αθήνα –  και χωρίς τους δούλους βέβαια. Ο Περικλής στον Επιτάφιο είναι πολύ σαφής: απευθύνεται σε αυτά τα δύο κατώτερα στρώματα της κοινωνίας (μικροκαλλιεργητές και ακτήμονες) και τους λέει: θέλετε να γίνετε πλούσιοι; Όλοι σας μπορείτε, γρήγορα και εύκολα. Πολεμήστε, κατακτήστε, αρπάξτε, κάντε ληστρικές επιδρομές. Κι αν, ό μή γένοιτο, κάποιοι πεθάνουν, δεν πειράζει, no problem, ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος.

ΤΟΝ συντονισμό των πολεμικών επιχειρήσεων τον αναλάμβαναν ισχυροί γαιοκτήμονες ή άλλοι πλούσιοι και ισχυροί. Παρ΄ όλες τις παραχωρήσεις που είχαν κάνει, αυτοί συνέχιζαν να αποσπούν το μεγαλύτερο μέρος της ετήσιας πολεμικής λείας (κάθε χρόνο πολεμούσαν). Αυτός είναι ο λόγος που ασχολούνταν με την πολιτική: να συντονίσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις και να αποσπάσουν το μεγαλύτερο μέρος της λείας –  η πολιτική ήταν ένας τρόπος πλουτισμού, αύξησης του  πλούτου και της ισχύος. Αυτός ακριβώς ήταν και ο τρόπος των Ρωμαίων. Όλοι μαζί πολεμάμε αλλά εμείς οι ισχυροί κερδίζουμε περισσότερα.

Οι πολιτικοί της καπιταλιστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (η δημοκρατική πολιτική ολιγαρχία)  συντονίζουν την αναπαραγωγή του κράτους, μέσω της απόσπασης ενός μέρους του κοινωνικού πλούτου (οι κρατικοί και δημόσιοι υπάλληλοι πρέπει να φάνε, να ντυθούνε, να αγοράσουν αυτοκίνητο, να πάνε διακοπές, να σπουδάσουν τα παιδιά τους κι άλλα πολλά να κάνουν και αγοράσουν), το  οποίο κράτος συντονίζει την αναπαραγωγή της (καπιταλιστικής) κοινωνίας. Οι πολιτικοί αποσπούν και διαχειρίζονται αυτόν τον κοινωνικό πλούτο και αμείβονται γι΄αυτό το καθήκον. Δεν αρκεί όμως η αμοιβή. Τη παροιμία που λέει ο λαός για το δάχτυλο και το μέλι την ξέρετε, έτσι δεν είναι;

ΦΕΥΓΩ για μανιτάρια.