φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ πρέπει να υπάρχει κάποια παραδοξότητα που με παρωθεί να αναρωτιέμαι για ποιο λόγο η διοργάνωση και διεξαγωγή των πρώτων, των μόνων για δύο αιώνες, και των διασημότερων πανελλήνιων αθλητικών αγώνων για μια χρονική περόδο που ξεπερνάει τα χίλια χρόνια πραγματοποιήθηκε στη δυτική Πελοπόννησο, στη νότια Ηλεία, στα σύνορα με την Αρκαδία και τη Μεσσηνία, στην Ολυμπία. Η Ολυμπία δεν ήταν πόλις, ένα αυτόνομο κρατίδιο (ο πιο σύντομη μετάφραση που μπορεί να γίνει), δεν ήταν χωριό, δεν ήταν οικισμός – ήταν ο χώρος διεξαγωγής των αθλητικών αγώνων, ένας τόπος προσωρινής συνάντησης αθλητών και θεατών, αρχικά της περιοχής και αργότερα όλων των πόλεων. Ναι, υπάρχει μια σαφής παραδοξότητα. Λογικά σκεπτόμενοι, δεν θα έπρεπε να διεξάγονταν εκεί, στην Ολυμπία, οι αθλητικοί αγώνες στους οποίους η νίκη χάριζε την πολυπόθητη φήμη και δόξα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του αρχαιοελληνικού κόσμου. Και ποια ήταν τα μήκη και τα πλάτη του;
Η διαμόρφωση των γεωγραφικών ορίων του αρχαίου ελληνικού κόσμου της κλασικής εποχής ήταν μια μακροχρόνια διαδικασία που διήρκεσε πάνω από έξι αιώνες (1650-1000 π. Χ.). Κατά την πρώιμη μυκηναϊκή εποχή (1650-1500), ο γεωγραφικός χώρος της ιστορικής εξέλιξης της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας περιοριζόταν στη ανατολική Στερεά Ελλάδα (νότια Θεσσαλία, Μαγνησία, Φθιώτιδα, Βοιωτία, Αττική) και στην Πελοπόννησο. Το 1200 π. Χ. , όταν κάηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς τα διοικητικά κέντρα των μυκηναϊκών βασιλείων, είχε ολοκληρωθεί η επέκταση προς τα ανατολικά – τα νησιά του Αιγαίου ήταν αναπόσπαστο μέρος του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Το 1000 π. Χ., με τον αποικισμό των μικρασιατικών παραλίων από Αιολείς και Ίωνες, που ήρθαν από την ευρύτερη περιοχή της Φθιώτιδας και την Πελοπόννησο, καθορίστηκαν και σταθεροποιήθηκαν τα γεωγραφικά όρια του αρχαίου ελληνικού κόσμου μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα. Για ένα χρονικό διάστημα που αγγίζει τους εφτά αιώνες (1000 – 320) , ο γεωγραφικός χώρος της ιστορικής εξέλιξης της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας ήταν η ανατολική ελλαδική χερσόνησος, τα νησιά του Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης και τα μικρασιατικά παράλια. Η αναμφισήσβητη αυτή διαπίστωση εγείρει τέσσερα θεμελιώδη ερωτήματα. Γιατί ο μυκηναϊκός κόσμος είχε στραμμένο το βλέμμα του προς στην Ανατολή, γιατί επεκτάθηκε προς τα ανατολικά; Γιατί ο αρχαιοελληνικός κόσμος των μικρασιατικών παραλίων δεν συνέχισε την επέκταση προς τα ανατολικά; Γιατί όλες οι αποικίες (πόλεις) του πρώτου (μικρασιατικά παράλια) και του δεύτερου (Εύξεινος πόντος, Θράκη, Σικελία, Κάτω Ιταλία) αποικιακού κύματος ήταν παράκτιες, γιατί δεν επεκτάθηκαν προς τις ενδότερες περιοχές των αποικιών; Και: γιατί ο αρχαίος ελληνικός κόσμος για εφτά αιώνες έδρασε σε αυτά τα συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια;
ΔΕΝ θα απαντήσω σήμερα σε αυτά τα καινοφανή ερωτήματα – από όσο γνωρίζω, δεν έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα. Ποτέ όμως δεν είναι αργά – όσον αφορά την ιστοριογραφία. Θα επιστρέψω στην παραδοξότητα που εγείρει πολύ εύλογα το ερώτημα, γιατί στην Ολυμπία; Γιατί ο τόπος της διεξαγωγής των πρώτων πανελλήνιων αθλητικών αγώνων δεν ήταν κάποιο κεντρικό σημείο του χώρου δράσης του αρχαίου ελληνικού κόσμου, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι αποστάσεις, ο χρόνος και το κόστος του ταξιδιού; Πού βρίσκεται το κέντρο; Σε κάποιο νησί του κεντρικού Αιγαίου! Ποιο είναι αυτό, το γνωρίζουμε; Μα και βέβαια! Η Δήλος – ο τόπος συνάντησης των απανταχού Ιώνων από το 900 π. Χ. μέχρι και τον πρώτο μεταχριστιανικό αιώνα. Τι έκαναν εκεί οι Ίωνες; Ο ομηρικός ύμνος στον Απόλλωνα μας παρέχει πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Άνδρες και γυναίκες με τα παιδιά τους τραγουδούσαν και χόρευαν, θυσίαζαν ζώα, τα οποία έψηναν και έτρωγαν, και οργάνωναν αγώνες πυγμαχίας – για να διασκεδάσουν. Γιατί αυτή η ετήσια συνάντηση Ιώνων, θρησκευτικού και λατρευτικού προσανατολισμού, δεν μετεξελίχθηκε σε τόπο διεξαγωγής αθλητικών αγώνων στους οποίους θα συμμετείχαν αθλητές και θα επισκέπτονταν θεατές από όλες της πόλεις; Γιατί η εξέλιξη αυτή εκτυλίχθηκε στην Ολυμπία, σε ένα τόσο μακρινό τόπο για τις περισσότερες πόλεις;
ΓΙΑΤΙ στη δυτική Ελλάδα, στη δυτική Πελοπόννησο; Η μείζων αυτή περιοχή είχε κάποια ιδιαίτερα γνωρίσματα που την διέκριναν με σαφήνεια από τον αιγαιακό αρχαίο ελληνικό κόσμο. Είναι βέβαιο ότι κατοικούνταν από ελληνόφωνους πληθυσμούς – η γλώσσα τους είχε πολλά κοινά στοιχεία με την δωρική- είναι βέβαιο ότι υπήραν οικισμοί αλλά λίγες πόλεις, δηλαδή αυτόνομα κρατίδια, και είναι βέβαιο ότι δεν συμμετείχε στις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές αλλαγές που άρχισαν να εκτυλίσσονται όταν διεξάχθηκαν οι πρώτοι πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες στην Ολυμπία, το 776 π. Χ. Η δυτική Ελλάδα ήταν μια αραιοκατοικημένη περιοχή, τόπος ίδρυσης αποικιών από τις πόλεις του Αιγαίου και θεωρούνταν καθυστερημένη περιοχή, σε σύγκριση με τον αιγαιακό ελληνικό κόσμο. Εκεί λοιπόν διεξάχθηκαν οι πρώτοι και οι πιο λαμπροί πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες, σε ένα τόπο εκτός των γεωγραφικών ορίων του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Αυτή είναι η παραδοξότητα που εγείρει το ερώτημα: Γιατί λοιπόν στην Ολυμπία και όχι στη Δήλο – ή σε κάποιο άλλο νησί του κεντρικού Αιγαίου;
ΥΠΑΡΧΟΥΝ δύο απαντήσεις. Τη μία την διατύπωσα σε ένα προηγούμενο κείμενο ( 5 Απριλίου 2025 ): γιατί εκεί υπήρχε ένας ποταμός συνεχούς ροής, υπήρχε νερό δηλαδή και το καλοκαίρι, εποχή τέλεσης των αθλητικών αγώνων – ο Αλφειός. Θα διατυπωθεί όμως αμέσως, και ευλόγως, η ένσταση: στα μικρασιατικά παράλια εκβάλλουν μεγάλοι ποταμοί, συνεχούς ροής, γιατί δεν διοργανώθηκαν εκεί πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες;
Ο δεύτερος λόγος της διοργάνωσης των αθλητικών αγώνων στην Ολυμπία, μια ακόμα ιδιαιτερότητα της δυτικής Πελοποννήσου εκείνη την εποχή, είναι απάντηση σε αυτή την ένσταση. Θα την διατυπώσουμε ένα άλλο πρωινό γιατί τώρα ξημέρωσε και πάω να σκαλίσω τα κρεμμύδια.