φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΑΝ σας ρωτήσουν κάποια μέρα, “αγαπητέ, αγαπητή, θα μπορούσες να συνοψίσεις τη φιλοσοφία του Πλάτωνα σε μια πρόταση; “, μην διστάσετε ούτε μια στιγμή, δεν κωλώνουν τ’ αλάνια! Ναι, θα μπορούσα! Η πραγματικότητα, φυσική και κοινωνική, είναι ελαττωματική, ατελής. Αυτός είναι ο Πλάτων, καλά μου φιλαράκια, όλη του η φιλοσοφία, από τη μεταφυσική μέχρι την πολιτική φιλοσοφία του, εδράζεται σε αυτή την αντίληψη, την ιδέα. Ποια είναι τα ελαττώματα, οι ατέλειες της φύσης και της κοινωνίας; Το κομβικό, το πυρηνικό, το κοινό ελάττωμα στη φύση και στην κοινωνία είναι η αλλαγή, η μεταβολή: ο θάνατος στη φύση (και ο πόνος, η ασθένεια, το γήρας, η αδυναμία) και η στάσις, ο νεωτερισμός, η επαναστατική εξέγερση των υποτελών στην κοινωνία. Δεν θα ασχοληθούμε σήμερα με το ερώτημα, πώς έφτασε σε αυτήν την ιδέα ο Πλάτων – ούτε με όλα τα άλλα, κι είναι πολλά, που γεννάει κάθε απάντηση σε κάθε ερώτημα. Μπορούμε να φανταστούμε μια τέλεια πραγματικότητα; Μπορεί να υπάρξει; Μήπως υπάρχει; Πού υπάρχει, πού βρίσκεται; Ποιος και πώς θα διορθώσει την ελαττωματική πραγματικότητα; Εμείς σήμερα θα αφήσουμε τον έναν από τους δύο μεγάλους πυλώνες της πλατωνικής φιλοσοφίας, τη μεταφυσική του, τη θεωρία των Ιδεών, την τέλεια πραγματικότητα δηλαδή, και θα ασχοληθούμε με την πολιτική φιλοσοφία του.
ΕΑΝ τώρα με ρωτήσετε γιατί να μας ενδιαφέρει η πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνα, θα σας πω ότι ο εν εξελίξει μετασχηματισμός του καπιταλισμού της Δύσης και των δυτικών καπιταλιστικών κοινωνιών θα επιφέρει αναπόφευκτα και τον μετασχηματισμό και του κράτους και της δημοκρατίας και όταν θα ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή του πολύπλευρου μετασχηματισμού, της πολύπτυχης μεταμόρφωσης, θα ξυπνήσουμε μια μέρα σε μια κοινωνία της αεργίας, του οικιακού εγκλεισμού, της βιοπολιτικής και της θανατοπολιτικής, της ανθρωποβοσκητικής, της διόρθωσης της ατελούς κοινωνίας σε τέλεια, στην οποία η στρατηγική της κυριαρχίας θα είναι η κατάργηση της διάκρισης μεταξύ εκούσιας και μη εκούσιας, καταναγκαστικής υπακοής, μεταξύ απάτης και βίας. Ο Πλάτων γνώριζε πού δεν υπάρχει απάτη και βία, ως μέσα απόσπασης της υπακοής: στο μαντρί, στη στάνη. Η πηγή έμπνευσης της βιοπολιτικής του Φουκό είναι η πλατωνική πολιτική φιλοσοφία, η ανθρωποβοσκητική.
ΓΙΑ να κατανοήσουμε την πολιτική φιλοσοφία του Πλάτωνα θα πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίζουμε κάποια πολύ βασικά πράγματα – είναι τρία. Το πρώτο: η κοινωνία της αρχαίας κοινωνίας ήταν μια κοινωνία που βρισκόταν συνεχώς σε ένταση ( η Λορώ έχει γράψει πολλά και ενδιαφέροντα γι΄ αυτή την ένταση της πόλεως), ήταν μια κοινωνία στην οποία ο κοινωνικός πόλεμος ήταν διαρκής, γενικευμένος και οξύς. Είναι πολύ ευρύ και ενδιαφέρον ζήτημα, με το οποίο θα ασχοληθούμε διεξοδικά στο κοντινό μέλλον, από το φθινόπωρο. Ο κοινωνικός πόλεμος διεξαγόταν σε όλους τους χώρους, ιδιωτικούς και δημόσιους, και μεταξύ όλων των φύλων, των ηλικιών, των κοινωνικών ομάδων και τάξεων: ο οίκος. το νοικοκυριό, ήταν ένα πεδίο μάχης στο οποίο πολεμούσαν καθημερινά οι ελεύθεροι με τους δούλους, οι δούλοι μεταξύ τους, ο άνδρας με τη γυναίκα, ο πατέρας με τους γιους, τα αρσενικά αδέρφια μεταξύ τους. Η κατάσταση αυτή μας είναι πολύ γνώριμη από την τραγωδία, η οποία είναι βουτηγμένη στη βία και στο αίμα! Το άλλο πεδίο μάχης ήταν η πόλις – στο οποίο πολεμούσαν μεταξύ τους ελεύθεροι και δούλοι, οι πλούσιοι και οι φτωχοί ελεύθεροι, και μεταξύ τους όλα τα κοινωνικά στρώματα και τάξεις, ιδίως οι πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες. Για όλα αυτά τα μέτωπα του γενικευμένου, διάχυτου και οξέος κοινωνικού πολέμου, ο Αριστοτέλης έχει γράψει πολλά και άκρως ενδιαφέροντα – στα Πολιτικά αλλά και στη Ρητορική και στα Ηθικά Νικομάχεια. Και δεν είναι ο μόνος. Για τις συχνές εξεγέρσεις και επαναστάσεις, για τον ασταμάτητο εμφύλιο πόλεμο μέσα στις πόλεις θα διαβάσουμε πολλά και στον Θουκυδίδη και στον Ηρόδοτο. Εικάζουμε με βεβαιότητα, το καταγράφει άλλωστε ο ίδιος ο Πλάτωνας, ότι οι πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες ζούσαν με μια διαρκή ανησυχία, δεν κοιμόντουσαν και πολύ ήσυχα, έβλεπαν πολλούς εφιάλτες, ζούσαν με τον φόβο και τον τρόμο της στάσεως και του θανάτου. Ο Πλάτων, κάπου στην Πολιτεία, γράφει: εάν όλο το νοικοκυριό απομακρυνόταν από την πόλιν, δεν θα μας έσφαζαν οι δούλοι, οι φτωχοί; Δεν έχω πρόχειρη την παραπομπή αλλά θα ασχοληθούμε λεπτομερειακά μια μέρα με αυτό το σχόλιο του χεσμένου πάνω του από το φόβο Πλάτωνα.
ΔΕΥΤΕΡΟ. Από τη μεριά της μητέρας του, της Περικτιόνης, ο Πλάτων ήταν απόγονος του γένους του Σόλωνα – δεν αποκλείεται ο Σόλων να ήταν και προπάππος του ή προπροπάππος του. Αυτό σημαίνει ότι ο παππούς του, ο πατέρας της μητέρας του, είχε γνωρίσει τον Σόλωνα, ο οποίος πέθανε το 559 π. Χ. – ο Πλάτων γεννήθηκε το 428. Και προφανώς γνώριζε από πρώτο χέρι για τα γεγονότα του 600-590 π. Χ. , όταν η αθηναϊκή κοινωνία αντιμετώπισε το φάσμα ενός γενικευμένου και εξοντωτικού εμφύλιου πολέμου, που αποτράπηκε επειδή ο Σόλων έπεισε τους πλούσιους και ισχυρούς αριστοκράτες να υποχωρήσουν, να κάνουν παραχωρήσεις κι έτσι να γίνουν πιο πλούσιοι και πιο ισχυροί. Αυτός είναι ο λόγος που συγκαταλέγεται μεταξύ των Επτά Σοφών – σοφός είναι αυτός που γίνεται πλούσιος και ισχυρός με τη σκέψη και την απάτη, όχι με τη χρήση της ωμής βίας. Θα του είχε πει ο παππούς του για τον τρόμο που βίωσαν όλοι οι πλούσιοι και ισχυροί αριστοκράτες εκείνα τα χρόνια.
ΤΡΙΤΟ. Ο Πλάτων καταγόταν από πλούσια και ισχυρή αριστοκρατική οικογένεια και αυτό σημαίνει ότι εξέτρεφε μεγάλο αριθμό αλόγων, βοδιών, προβάτων και χοίρων. Μόλις τα αγόρια γίνονταν 4-5 χρονών περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους σα μαντριά, μαζί με τους δούλους. Εάν εξαιρέσουμε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, το πλουσιότερο ποιμενικό λεξιλόγιο της αρχαιοελληνικής γραμματείας θα το εντοπίσουμε στους τρεις διαλόγους του Πλάτωνα που καταγράφουν την πολιτική φιλοσοφία του: Πολιτεία, Πολιτικός, Νόμοι. Θα ασχοληθούμε διεξοδικά με το ποιμενικό λεξιλόγιο του Πλάτωνα και τότε θα έχουμε να πούμε πολύ περισσότερα. Ο Πλάτων ήταν εξοικειωμένος με τα μαντριά και τις στάνες, με την εκτροφή των ζώων και τις σχέσεις των βοσκών με τα εκτρεφέομενα ζώα και με τα τσομπανόσκυλα. Ο Κάρλ Πόπερ είχε βγάλει εξανθήματα όταν είχε διαβάσει αυτά που είχε γράψει ο Πλάτων, ότι δηλαδή τα τσομπανόσκυλα είναι φιλόσοφοι! Αυτή την εντύπωση σχηματίζει ο αναγνώστης που διαβάζει την “Ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της”.
ΕΚΕΙ, στα μαντριά, ο Πλάτων πιτσιρικάς κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η στάνη είναι κοινωνία και ότι είναι η τέλεια κοινωνία. Και ότι η ανθρώπινη κοινωνία θα τελειοποιηθεί μόνο εάν έχει πρότυπο την τέλεια κοινωνία της στάνης. Ξημέρωσε όμως και πάω στον κήπο. Λείπω μια βδομάδα και είμαι απολύτως χαρμάνης Θα συνεχίσω αύριο.