φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ γνωρίζετε ότι ο Κύριος Μητσοτάκης έχει συμβούλους, όπως είχε και έχει και θα έχει κάθε πολιτικός ηγέτης. Δεν γνωρίζουμε ποιοι και ποιες είναι και ούτε μας ενδιαφέρει να μάθουμε. Γνωρίζουμε όμως πολύ καλά τι κάνουν – με αυτό το ζήτημα θα ασχοληθούμε σήμερα. Γνωρίζουμε επίσης ότι αυτοί οι σύμβουλοι είναι ειδικοί, σε κάποιο τομέα: της επικοινωνίας, της οικονομίας, της πολιτικής αλλά και της κλινικής ψυχολογίας, της πολιτικής φιλοσοφίας. Μεταξύ αυτών, ξεχωρίζουν αυτοί της επικοινωνίας και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η δουλειά τους είναι να σχηματίσουν μια εικόνα του πολιτικού ηγέτη που να συνδυάζει δύο αντικρουόμενες και αντιφατικές στάσεις και συμπεριφορές: πρέπει να είναι, να φαίνεται, να δείχνει άλλοτε αποφασιστικός, ανυποχώρητος, ισχυρός και βίαιος, – μη σας τρομάζει η λέξη, θα δούμε ότι δεν πρόκειται για υπερβολή – και άλλοτε ήπιος, διαλλακτικός, ευγενικός, υποχωρητικός, συμβιβαστικός, φιλομαθής, ανοιχτόμυαλος, γενναιόδωρος, δοτικός. Άλλοτε λιοντάρι κι άλλοτε αλεπού, που λέει κι ο Μακιαβέλι. Και δεν γίνεται να μην αναρωτηθούμε: ποια είναι η προέλευση και η ποια η λειτουργία αυτής της (φαινομενικά) αντιφατικής συμπεριφοράς και στάσης ζωής; Είναι αποτελεσματική;
ΔΕΝ ήταν πάντα οι ηγέτες και οι κυβερνήτες ισχυροί και ήπιοι, αδιάλλακτοι και υποχωρητικοί, βίαιοι και ευγενικοί – ήταν μόνο ισχυροί, αδιάλλακτοι και βίαιοι. Η συμπεριφορά αυτή δημιουργούσε πολλά προβλήματα στην αναπαραγωγή της κυριαρχίας και ήταν η αιτία να κοπούν πολλά κεφάλια (ισχυρών ηγετών). Η παράδοση της κυριαρχίας, η τέχνη και η γνώση της επιβολής της κυριαρχικής σχέσης, αντιλήφθηκε κάποια στιγμή ότι η άκαμπτη και ανυποχώρητη στάση, μπορεί να είναι εκδήλωση μεγάλης ισχύος, αλλά δεν αυξάνει την ισχύ, την μειώνει ή ακόμα και την εξαλείφει. Από τη στιγμή που η απόλυτη ισχύς, η κατάργηση της εξάρτησης του ισχυρού Κυρίου από τον ανίσχυρο Υποτελή παραγωγό του κοινωνικού πλούτιου είναι ανέφικτη, δεν μπορεί να υπάρξει και απόλυτη κυριαρχία. Ο ηγέτης λοιπόν πρέπει να είναι ισχυρός και βίαιος αλλά πρέπει να είναι και υποχωρητικός, φιλομαθής, ακομπλεξάριστος, ήπιος, ευγενικός.
Η επεξεργασία αυτής της αντίληψης έγινε από δύο φιλοσόφους που έζησαν πολύ μακριά ο ένας από τον άλλον: από τον Κομφούκιο στην Κίνα και από τον Πλάτωνα στην αρχαία Ελλάδα: ο πρώτος πέθανε το 479 π. Χ, ο δεύτερος γεννήθηκε το 428 π. Χ. Δεν θα ασχοληθούμε σήμερα με τον Κομφούκιο – θα στρέψουμε το φιλέρευνο βλέμμα μας στον θείο (θεϊκό) τσομπάν -Πλάτωνα. Οι σύμβουλοι έχουν μια μεγάλη κολυμβήθρα κι εκεί μέσα βουτάνε τους αποδέκτες των συμβουλών τους, τους μελλοντικούς πολιτικούς ηγέτες – η κολυμπήθρα αυτή λέγεται πλατωνική φιλοσοφία. Ράμφος, ο μέγας σύμβουλος! Γειά σου, Στελάρα, μεγάλε! Λοιπόν, ο Κομφούκιος και ο Πλάτων ξεκίνησαν από διαφορετικές αφετηρίες και κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα. Ο ένας ζούσε σε κοινωνία γεωργών, ο δεύτερος μεγάλωσε μέσα στα μαντριά και στα ζα, στα πρόβατα. Σκέφτεται ως τσομπάνης, ξέρει από τσομπανλίκι, που λένε και στο χωριό μου.
Ο Πλάτων είχε παρατηρήσει, τα έχει γράφει όλα αυτά στην Πολιτεία του, μην νομίζετε ότι τα βγάζω από το κεφάλι μου, είχε παρατηρήσει, θα είχε δει με τα μάτια του όταν ήταν παιδί, συμβαίνει σε όλα τα μαντριά, είναι αναπόφευκτο, θα είχε δει τσομπανόσκυλα να τρώνε πρόβατα. Αυτό θα πρέπει να τον σόκαρε. “Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα, δεν υπάρχει μεγαλύτερη ντροπή”, γράφει στην Πολιτεία (416α) “για τους βοσκούς από το να έχουν και να εκτρέφουν τσομπανόσκυλα για να φυλάνε τα κοπάδια τους τα οποία τρώνε πρόβατα του κοπαδιού και αντί να είναι φύλακες, τσομπανόσκυλα συμπεριφέρονται λες και είναι λύκοι”. Τα γράφει αυτά διότι ταυτίζει τα τσομπανόσκυλα των μαντριών με τους φύλακες του ανθρώπινου κοπαδιού, από τους οποίους επιλέγονται οι πιο ικανοί, οι πιο φιλομαθείς, οι έχοντες ήθος φιλοσόφου, για να νομοθετήσουν και να κυβερνήσουν. Όσο και να πεινάνε, όσο διεστραμμένοι και να είναι, η δουλειά τους είναι να φυλάνε τα πρόβατα, όχι να τα τρώνε.
Ο εκάστοτε πρωθυπουργός, ο Μητσοτάκης καλή ώρα, είναι ένας βοσκός, ανθρωποβοσκός, που επιτηρεί τα πρόβατα, τα ανθρώπινα, με τη βοήθεια των τσομπανόσκυλων (αστυνομία, δικαιοσύνη, στρατός, παραστρατιωτικές ομάδες, νόμιμες και μη) που φυλάνε τα πρόβατα από τους κλέφτες και τους λύκους. Οι ιδιοκτήτες του κοπαδιού των εργατών είναι οι βιομήχανοι, οι μεγαλέμποροι, οι τραπεζίτες και οι χρηματιστές. Και ο βοσκός και τα τσομπανόσκυλα θα πρέπει να είναι και άγριοι και πράοι: να είναι άγριοι προς τους εχθρούς. εξωτερικούς και εσωτερικούς, αλλά να είναι ήπιοι προς τα πρόβατα, να μην τα τρώνε. Οι μπάτσοι να σε χτυπάνε αλύπητα μέχρι θανάτου μέσα στα κρατητήρια και στους δρόμους να είναι ευγενικοί και να μοιράζουν ενημερωτικά φυλλάδια, συμβουλές και χαμόγελα.
Ο ηγέτης, το τσομπανόσκυλο, δεν πρέπει να είναι μόνο βίαιος, δεν πρέπει να είναι μόνο ήπιος, λαπάς, όπως είναι οι ποιητές, οι καλλιτέχνες και οι φιλόσοφοι, οι σύμβουλοι. Αυτός είναι ο λόγος που οι σύμβουλοι είναι μόνο σύμβουλοι: δεν μπορούν να είναι βίαιοι, δεν μπορούν να είναι πολιτικοί ηγέτες. Οι υπήκοοι θαυμάζουν τους ισχυρούς ηγέτες αλλά όχι τους βάναυσους. Θαυμάζουν επίσης τους ήπιους, τους έξυπνους, τους ευγενικούς, όχι όμως τους λαπάδες και τους αφελείς. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, και ο μιμητής του, ο Αλέξης Τσίπρας, ήταν αυτού του τύπου πολιτικοί ηγέτες. Πουτάνες και άγιοι, απατεώνες και τίμιοι, καριόληδες και μπεσαλήδες. Η αντιφατική αυτή συμπεριφορά επιβάλλεται διότι μεσολαβούν μεταξύ των ιδιοκτητών του κοπαδιού και των εκτρεφομένων ζώων. Πρέπει να επιδεικνύουν την ισχύ τους, την αποφασιστικότητά τους αλλά και τον αυτοέλεγχο, την αυτοσυγκράτηση, την αυτοπειθαρχία. Θα πρέπει να τα καλλιεργούν και να επιδεικνύουν συνειδητά και τα δύο. Ο Πλάτων μας υποδεικνύει τον τρόπο της εκπαίδευσής τους, της σωστής ανατροφής τους: γυμναστική, για να ασκήσουν την αγριότητά τους, μουσική, για να καλλιεργήσουν την πραότητά τους.
ΑΝ δεν έχετε διαβάσει το τρίτο βιβλίο της Πολιτείας (&386-&417), αξίζει τον κόπο: θα διαβάσετε το κείμενο που διαβάζουν οι σύμβουλοι των πολιτικών ηγετών εδώ και χιλιετίες. Θα σταματήσω όμως εδώ, πρέπει κάνω κάποιες οικιακές εργασίες πριν ξημερώσει και βγω στον κήπο, και θα σας αφηγηθώ ένα περιστατικό που συνέβη σε μια οικοκοινότητα μαθητών του Χάμπερμας στην Ιταλία, κοντά στην Περούτζια. Ερχεται μια μέρα ο Ντέτλεφ σε έξαλλη κατάσταση και μου ζητάει να πάω να τον βοηθήσω σε μια δουλειά. Πηγαίνοντας προς τη δουλειά μου λέει ότι δύο τσομπανόσκυλα έφαγαν τρία πρόβατα, δεν το είχαν ξανακάνει. Τι πρέπει να κάνω; με ρωτάει. Αν αδιαφορήσω, θα το ξανακάνουν, δεν θα μου αφήσουν πρόβατο για πρόβατο (είχε εκατό). Ή θα τα σκοτώσω ή θα τα τιμωρήσω. Δεν θέλω να τα σκοτώσω, άρα θα τα τιμωρήσω. Πολύ σωστά, του είπα, συμφωνώ. Πώς τον βοήθησα; Δέσαμε τα σκυλιά χειροπόδαρα, εγώ τα κρατούσα και ο Ντέτλεφ έχωνε το κεφάλι τους στο κουφάρι του μισοφαγωμένου προβάτου και τα χτυπούσε αλύπητα, μέχρι που τον παρακάλεσα να σταματήσει – και σταμάτησε. Όσο ήμουν εκεί, δεν ξανάφαγαν πρόβατο.
Ο Ντέτλεφ, ο μαθητής του Χάμπερμας! Η βία και ο διάλογος είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος της κυριαρχίας και της πολιτικής ηγεσίας.