φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Όταν κάποιο παιδί ή έφηβος (ή ενήλικας, συνήθως πονηρά σκεπτόμενος) με ρωτάει ‘τι είναι κομμουνισμός’, αντί ενός ορισμού παραθέτω τα παραδείγματα του ασανσέρ και της κοινοτικής βιβλιοθήκης. (Με το ερώτημα ‘μπαμπά, τι είναι κομμουνισμός; ‘ αρχίζει ένα βιβλίο που έχω γράψει και θα εκδοθεί του χρόνου το καλοκαίρι, με τον τίτλο ‘μιλώντας στα παιδιά μου για τον κομμουνισμό’). Ποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει το ασανσέρ μιας πολυώροφης πολυκατοικίας ή τα βιβλία μιας κοινοτικής βιβλιοθήκης, στην Αλεξανδρούπολη, ας πούμε; Το ασανσέρ μπορούν να το χρησιμοποιήσουν δυνάμει όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη. Ο φίλος μου από την Ολλανδία, ο φίλος σας από τη Χιλή, ο συγγενής σας από τον Καναδά. Τα βιβλία της κοινοτικής βιβλιοθήκης μπορούν να τα δανειστούν και τα χρησιμοποιήσουν όλοι οι κάτοικοι της Αλεξανδρούπολης και όχι μόνο – ο οποιοσδήποτε που μπορεί να διαβάζει ελληνικά, μπορεί να περάσει και να διαβάσει εκεί ένα βιβλίο, αν και δεν διαθέτει αναγνωστήριο, άλλες όμως διαθέτουν. Το ασανσέρ, ως ένα κοινόχρηστο και κοινόκτητο εργαλείο κάθετης μετακίνησης, και τα κοινόχρηστα/κοινόκτητα βιβλία της κοινοτικής βιλιοθήκης εκτίθενται ανοιχτά για όλους χωρίς προϋποθέσεις και προνόμια. Παιδί,
ενήλικας, άσπρος, μαύρος, εργάτης, βιομήχανος, άνδρας, γυναίκα, τελειόφοιτος δημοτικού ή Πανεπιστημίου, όλοι και όλες μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν. Αυτή είναι η ανοιχτή έκθεση, φίλες και φίλοι, ενός πολύ μικρού μέρους του τεράστιου και συλλογικά παραγόμενου κοινωνικού πλούτου. Υπάρχει αλλού και που ανοιχτή έκθεση; Υπάρχει: ο δρόμος, το πάρκο, τα δημόσια κτίρια, οι δημόσιες τουαλέτες, οι παραλίες, τα δάση, τα ποτάμια και άλλα πολλά, τα οποία οφείλουμε να επισημάνουμε και να μελετήσουμε.
Όπου υπάρχει ανοιχτή έκθεση, εκεί υπάρχει και ελεύθερη πρόσβαση. Πρόσβαση χωρίς προϋποθέσεις και προνόμια, όσον αφορά τους χρήστες. Επειδή όμως η ελευθερία είναι εξάρτηση (και η ισότητα, αλληλεγγύη), ελευθερία δεν σημαίνει κατά κανένα τρόπο ασυδοσία, δηλαδή έλλειψη κανόνων. Δεν υπήρξε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει κοινωνία χωρίς κανόνες, χωρίς όρια δηλαδή στην επιθυμία και στην ελευθερία. Δεν έχω το δικαίωμα να κατουρήσω μέσα στο ασανσέρ, ούτε να το κρατάω με τις ώρες γιατί μιλάω με τον φίλο μου, έτσι δεν είναι; Ο οποιοσδήποτε μπορεί να χρησιμοποιήσει τα βιβλία μιας κοινοτικής βιβλιοθήκης, όλα τα βιβλία είναι και δικά του (ή κανένα δεν είναι μόνο δικό του), δεν μπορεί όμως να τα δανειστεί όλα. Θα δανειστεί τέσσερα ή έξι και για ένα μήνα. Και οφείλει να τα επιστρέψει χωρίς σάλτσες και καφέδες, κι όχι μετά από ένα χρόνο. Τα βιβλία είναι κοινόχρηστα και κοινόκτητα, δεν είναι ιδιόχρηστα και ιδιόκτητα.
Όπου υπάρχει ανοιχτή έκθεση εκεί υπάρχει και ελεύθερη πρόσβαση. Μπορούμε να πούμε ότι η φύση εκτίθεται ανοιχτά, οπότε και η πρόσβαση είναι ελεύθερη. Μπορώ να κατασκηνώσω για λίγες μέρες οπουδήποτε μου αρέσει, σε βουνό, σε ποτάμι, σε ακρογιαλιά. Μπορώ να ανέβω στο βουνό και να περπατήσω, να μελετήσω τα πουλιά, να μαζέψω χόρτα ή να μαζέψω ξερά κλαδιά. Να κολυμπήσω σε ένα ποτάμι, να το κατέβω με καγιάκ, κανείς δεν μπορεί να μου το απαγορέψει. Μπορώ όμως να περιφράξω ένα μέρος του δάσους και να κτίσω ένα σπίτι;
Το ερώτημα είναι ρητορικό: δεν μπορώ – αλλά παντού βλέπουμε περιφράξεις, καταπατήσεις, οικειοποιήσεις κοινόχρηστης και κοινόκτητης γης. Δεν είναι του παρόντος να καταπιαστούμε με αυτό το ζήτημα και να δούμε ποιοι και γιατί το κάνουν. Το ερώτημα που θέλω να διατυπώσω είναι άλλο.
Αν και υπάρχει ανοιχτή έκθεση/ελεύθερη πρόσβαση της φύσης και του κοινωνικού πλούτου, ως επιβίωση του παρελθόντος (βιβλιοθήκες) και ως αναγκαιότητα του παρόντος (δεν μπορεί ο καθένας να έχει το δικό του ασανσέρ ή το δικό του δρόμο Αθήνα – Θεσσαλονίκη – εμμενής κομμουνισμός), δεν υπάρχει καιμιά απολύτως αμφιβολία ότι η ανοιχτή έκθεση/ελεύθερη πρόσβαση είναι πολύ περιορισμένη, πολύ συρρικνωμένη. Το ερώτημα: είναι δυνατόν, είναι εφικτό να επεκταθεί, να διευρυνθεί η ανοιχτή έκθεση/ελεύθερη πρόσβαση σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής; Είναι δυνατόν ένα εργοστάσιο παραγωγής ρούχων ή ένα σχολείο να οργανωθεί με πρότυπο την ανοιχτή έκθεση/ελεύθερη πρόσβαση; Κι ένα άλλο: Ποιος, πως και γιατί την περιορίζει και την συρρικνώνει; Κι ένα άλλο: εάν είναι εφικτό, πως θα μπορέσουμε να επεκτείνουμε, γενικεύσουμε, διευρύνουμε την ανοιχτή έκθεση/ελεύθερη πρόσβαση;
Στα ερώτημα αυτά θα απαντήσουμε μόλις μας δοθεί η ευκαιρία. Αύριο, θα απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: ποιο είναι το αντίπαλο δέος της ανοιχτής έκθεσης/ελεύθερης πρόσβασης; Δεν είναι μόνο η ιδιοχρησία και η ιδιοκτησία. Είναι και η διανομή.
Αύριο θα εξετάσω έναν ορισμό του κομμουνισμού που με ενοχλεί πάρα πολύ: από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του. Διακρίνεται τη διανομή στη φράση στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του; Γιατί να με ενοχλεί η διανομή; Και στη φράση, από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, δεν διακρίνεται το κράτος και την αξιοκρατία;
διανομή-κράτος: δεν έχουμε καταπιαστεί θεωρητικά με αυτά τα ζητήματα και με την μεταξύ του σχέση και συνάφεια.
αύριο πάλι – πάω στη δουλείά.