φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας
Ένα ιδιάζον χαρακτηριστικό των πολιτισμών και των κοινωνιών που προέρχονται από ποιμενικές κοινωνίες είναι ο υποβιβασμός του υποτελούς στην κατάσταση του εκτρεφόμενου/υποζύγιου/κατοικίδιου ζώου. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: η λέξη ἀνδράποδον (δούλος, στην Ιλιάδα Η 475) σχηματίστηκε με πρότυπο τη λέξη τετράποδον, η οποία απαντάται στα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου (1200 π.Χ.), όπως θα δούμε μελετώντας τις πινακίδες Αe 27, 108, 134 και 489. Στον αρχαιότατο λογότυπο ποιμήν λαών, που αποδίδεται σε πολλούς ήρωες της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, έχει καταγραφεί η αντίληψη ότι ο αρχηγός ενός στρατού οδηγεί τους στρατιώτες στη μάχη όπως ένας βοσκός τα πρόβατά του στη βοσκή. Από όλους όμως τους υποτελείς (άνδρες, γυναίκες και παιδιά), ο Κύριος (άνδρας) στρέφει το βλέμμα του πάνω στη γυναίκα και την ταυτίζει με τα ζώα εκτροφής που περιφρονεί – σχεδόν με όλα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται τόσο στις αρχαίες κοινωνίες, π.χ., την αρχαία ελληνική και τη ρωμαϊκή, όσο και στις σύγχρονες καπιταλιστικές. Είναι δηλαδή ένα ακόμα από τα πολλά ποιμενικά κατάλοιπα, τα οποία επιβιώνουν πέρα από τρόπους παραγωγής και ιστορικούς κοινωνικούς σχηματισμούς, και τα οποία δεν έχουμε μελετήσει όσο θα έπρεπε. Το έργο αυτό θα το αναλάβει η Ανωτάτη Σχολή Κακών Τεχνών. Αν και είναι γνωστικό αντικείμενο που περιλαμβάνεται στην Ανθρωποβοσκητική, θεώρησα απαραίτητο να το εξετάσουμε αυτοτελώς για ένα και μοναδικό λόγο: η μελέτη του δεν μπορεί παρά να είναι ομαδική, μιας και εγώ είμαι σε θέση να καταθέσω μαρτυρίες και στοιχεία μόνο από την αρχαία και τη νέα ελληνική γλώσσα. Υπάρχουν μαρτυρίες από όλες τις γλώσσες, ινδοευρωπαϊκές (λατινική, γερμανική, ρωμανικές, αγγλική, κλπ) και μη (αραβική, τουρκική, ουγγρική, φιλανδική, κλπ). Είμαι βέβαιος ότι τα επόμενα δυο χρόνια το πλουσιότατο υλικό θα συγκεντρωθεί και θα μελετηθεί με σκοπό να εκδοθεί, και όχι μόνο στην Ελλάδα. Θεωρώ ότι η εργασία αυτή θα γίνει σε δυο φάσεις: στη πρώτη θα συγκεντρώσουμε το υλικό κατά γλώσσα και στη δεύτερη θα το μελετήσουμε συγκριτικά και κατά ζώο. Ένα παράδειγμα: στο κεφάλαιο ΑΓΕΛΑΔΑ θα μελετήσουμε τις εκφράσεις που απαντούν σε όλες τις γλώσσες, θα επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές και θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε τόσο την κοινωνική κατάσταση της γυναίκας όσο και τις κοινωνικές αξίες που λανθάνουν. Γιατί ή θεά Ἥρα χαρακτηρίζεται βοῶπις, δηλαδή βοϊδομάτα; Λόγω του μεγέθους των ματιών της και της σεμνότητας του βλέμματός της; Υποστηρίζεται η άποψη ότι η λέξη γυ-νή (gwu-nā) προέρχεται από τη λέξη βοῦς (gwō-us) και σημαίνει “η κυρία των αγελάδων”. Μήπως την εποχή που πλάσθηκε η λέξη η γυναίκα ασχολιόταν με την εκτροφή των αγελάδων; Υποστηρίζεται επίσης ότι τα ονόματα Ἥρα και ἥρως προέρχονται από τη ρίζα jēr- που δηλώνει το ενός έτους (πρβλ. γερμ. Jahr και αγγλ. year) μοσχάρι, δηλαδή την μεγάλη ισχύ που έχει το μοσχάρι σε αυτή την ηλικία. Οι ενδείξεις αυτές δείχνουν ότι η κατάσταση της γυναίκας κατά της εποχή του σχηματισμού και της χωρικής επέκτασης του ποιμενικού τρόπου παραγωγής ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν της μεταγενέστερης φάσης, της φάσης της συρρίκνωσης και της καταφυγής στον πόλεμο ως τον μόνο τρόπο υπέρβασης του ποιμενικού αδιεξόδου. Μαρτυρίες αυτού του φαινομένου παρέχουν η αρχαία ινδική και η αρχαία ινδική λογοτεχνία, ενώ οι μαρτυρίες από την Ιλιάδα, τον Ησίοδο, τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη μας πείθουν ότι η λέξη βοῦς χρησιμοποιείται μεταφορικά με τη σημασία “γυναίκα”. Η υποτίμηση είναι πιο έντονη και πιο σαφής στις σύγχρονες γλώσσες. Στην νέα ελληνική αγελάδα ή γελάδα χαρακτηρίζουμε την “παχύσαρκη και άσχημη γυναίκα”, σύμφωνα με τα έγκυρα λεξικά μας, ενώ η βρισιά “μοσχάρι” αποδίδεται και στα δύο φύλα. Στη γερμανική, dumme Kuh είναι η παχύσαρκη και ανόητη γυναίκα, ενώ εάν θέλετε να πείτε στα γαλλικά “νυμφεύομαι γυναίκα έγκυο” θα πει “παίρνω τη γελάδα και το μοσχάρι”:je prendre le vache et le veau.
Αυτό που μπορώ να κάνω από πλευράς μου θα το κάνω σύντομα: θα δημοσιεύσω τα στοιχεία από την αρχαία ελληνική και τη νέα ελληνική γλώσσα και θα περιμένω την συνεργασία ανδρών και γυναικών που ενδιαφέρονται για το θέμα. Εν τω μεταξύ, όποιος και όποια θέλει να μελετήσει το ζήτημα της ινδοευρωπαϊκής μεταφοράς διεξοδικά, θα του συνιστούσα τις εργασίες των Ε. Campanile (I.E Metaphors and non -I.E Metaphors) και O. Szemerenyi (Das griechische Verwandtschaftsnamensystem vor dem Hintergrund des Indogermanischen Systems). Την πρώτη θα τη βρείτε στο δεύτερο τεύχος (1974, σελ. 247-57) του περιοδικού Journal of Indo-European Studies (JIES), ενώ τη δεύτερη στο περιοδικό Hermes (105, 1977, 396-7).
Σχολιάστε ελεύθερα!