Αντικείμενο του σημερινού μας σημειώματος θα είναι το σαλόνι του αυτοκίνητου, οι δυο πολυθρόνες μπροστά και ο καναπές πίσω. Δε μου πάει η καρδιά να μεταχειριστώ τη λέξη “καθίσματα”, μπροστινά και πίσω: το σαλόνι, ως γνωστόν, απαρτίζεται από αναπαυτικές πολυθρόνες και άνετους καναπέδες. Εκτός εάν φανταστούμε ένα σαλόνι μόνο με καθίσματα· έτσι, ναι, μπορώ να το δεχτώ.
Πέρα από το ότι καθόμαστε (και ο μελλοθάνατος καθόταν στην ηλεκτρική καρέκλα), το σαλόνι του αυτοκινήτου δεν έχει καμιά απολύτως ομοιότητα με το σαλόνι του σπιτιού μας. Και είναι τόσες πολλές αυτές οι διαφορές που μας ωθούν να αναρωτηθούμε εάν ο όρος “σαλόνι” είναι κυριολεξία ή μεταφορά. Πριν δώσουμε μια απάντηση, θα ήθελα να διευκρινίσω τι εννοούμε με τον όρο μεταφορά. Μεταφορά είναι ένα σχήμα λόγου με το οποίο παραβιάζουμε την φυσιολογική τάξη των πραγμάτων, χαρακτηρίζοντας ως γεγονός κάτι το οποίο στην πραγματικότητα είναι αδύνατο. Εάν πω κοιμάται το πουλάκι μου, τότε εκλαμβάνω το παιδί μου ως πουλάκι κι αυτό συνιστά παραβίαση της τάξης των πραγμάτων· εάν πω κοιμάται σαν πουλάκι, τότε συγκρίνω το παιδί μου με το πουλάκι. Τι είναι αυτό όμως που μου επιτρέπει να παραβιάσω τη λογική; Η ύπαρξη παρόμοιων στοιχείων που εντοπίζονται σε δύο πράγματα, τα οποία όμως κατά τα άλλα είναι τελείως διαφορετικά. Πράγματι, ανάμεσα σε ένα τρίχρονο παιδί και σε ένα πουλάκι υπάρχουν κάποια παρόμοια στοιχεία.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι υπάρχουν κάποια παρόμοια στοιχεία ανάμεσα στο σαλόνι του σπιτιού μας και στο σαλόνι του αυτοκινήτου. Η χρήση όμως του όρου σαλόνι για την απόδοση του εσωτερικού χώρου του αυτοκινήτου παραβιάζει την φυσιολογική τάξη των πραγμάτων: το σαλόνι του αυτοκινήτου μας δεν είναι σαλόνι. Και εάν δεν είναι σαλόνι, τι είναι; Γιατί το αποκαλούμε σαλόνι;
Η υπό εξέταση μεταφορά δημιουργήθηκε από τους άγγλους την εποχή που κατασκευάστηκαν και κυκλοφόρησαν τα πρώτα αυτοκίνητα στους κατάμεστους με ιππήλατες άμαξες δρόμους. Το saloon-car ήταν το κλειστό αυτοκίνητο, σε αντιδιαστολή με τα άλλα, τα πρώτα και τα περισσότερα, που ήταν ανοιχτά. Για να κατανοήσουμε πλήρως τη μεταφορά θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το αυτοκίνητο δεν βαφτίστηκε άμαξα αλλά άρμα. Γιατί δεν το αποκάλεσαν carriage, coach ή cab αλλά car; Δεν είναι δύσκολο να απαντήσουμε: είδαν το αυτοκίνητο ως άρμα και όχι ως άμαξα διότι ήταν γρήγορο και ανοιχτό. Όταν κατασκεύασαν τα πρώτα κλειστά αυτοκίνητα, αντιλήφθηκαν ότι έμοιαζε σα σαλόνι μιας και σε προστάτευε από τη βροχή, το κρύο και τον άνεμο. Έλειπε το τζάκι αλλά με το καιρό μπήκε κι αυτό (θέρμανση). Το αυτοκίνητο λοιπόν είναι ένα άρμα που διαθέτει σαλόνι.
Για να κατανοήσουμε πληρέστερα τον όρο σαλόνι θα πρέπει να καταφύγουμε σε ένα άλλο σχήμα λόγου, τον ευφημισμό. Όταν λέμε το ξύδι γλυκάδι, όταν βαφτίζουμε μια τρικυμιώδη ή αφιλόξενη θάλασσα Ειρηνικό Ωκεανό ή Εύξεινο Πόντο, τότε αντικαθιστούμε μια πολύ αρνητικά φορτισμένη λέξη ή φράση με μια άλλη που έχει εντελώς διαφορετική σημασία. Στη περίπτωσή μας, ποια αρνητικά φορτισμένη λέξη αντικαθιστούμε; Ποια προϋπάρχουσα λέξη έπρεπε να μεταχειριστούμε για να αποδώσουμε το εσωτερικό χώρο του κλειστού άρματος;
Τη λέξη cabin (καμπίνα). Γιατί όμως απέφυγαν να την μεταχειριστούν και προτίμησαν το saloon; Η χρήση της λέξης καμπίνα στα ελληνικά θα μας βοηθήσει να θυμηθούμε τη σημαίνει η λέξη cabin. Καμπίνα αποκαλούμε τον θαλαμίσκο του ασανσέρ, το δωματιάκι των αποδυτηρίων στις πλαζ, τον τηλεφωνικό θάλαμο, τον περιορισμένο ιδιαίτερο χώρο του οδηγού φορτηγού, του μηχανοδηγού, του πιλότου, του χειριστή εκσκαφέα. Τα παραδείγματα αυτά μας παραπέμπουν στην σημασία του αγγλικού όρου από τον οποίο προέρχεται τόσο ο γαλλικός (cabine) όσο και ο ιταλικός (cabina): είναι ένας μικρός, περίκλειστος χώρος. Σας υπενθυμίζω ότι το ρήμα cabin σημαίνει κλείνω, περιορίζω σε στενό χώρο. Η χρήση του όρου cabin θα παρέπεμπε αναπόφευκτα στο ρήμα που στη παθητική φωνή θα ισοδυναμούσε με το συνώνυμο to be cribbed: είμαι περιορισμένος, είμαι στενόχωρα.
Να λοιπόν ποια φυσιολογική τάξη των πραγμάτων παραβιάζει η μεταφορά σαλόνι· να ποια αρνητικά φορτισμένη λέξη αντικαθιστούμε με τον ευφημισμό σαλόνι. Δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι τόσο ο οδηγός όσο και οι άλλοι επιβάτες είναι περιορισμένοι και νιώθουν στενόχωρα. Από το σαλόνι του σπιτιού μπορείς να βγεις στο δρόμο· από το αυτοκίνητο μπορείς; Στο τρένο δεν είσαι τόσο στενόχωρα: μπορείς να περπατήσεις, να φας, να παίξεις, να κοιμηθείς, να εργαστείς. Παρ΄ όλα αυτά, δεν θεωρούμε το αυτοκίνητο ως χώρο αυτεγκλεισμού, ας μου επιτραπεί η χρήση του όρου. Κι αυτό το κατάφεραν οι λέξεις που χρησιμοποιούμε και η συνειδητή απόκρυψη των αρνητικών χαρακτηριστικών του αυτοκινήτου (ή η παρουσίασή τους ως θετικών) από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας του στους δρόμους. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και επιδεινώθηκε με την διαφήμιση. Οι παρουσιάσεις των αυτοκινήτων εστιάζουν την προσοχή τους στο σαλόνι, υμνώντας τους μεγάλους και άνετους χώρους που, το διάβασα κι αυτό, σου επιτρέπουν να ταξιδέψεις καθισμένος σταυροπόδι!
Ήρθε η ώρα, επιτέλους, να ομολογήσουμε ότι η απόκρυψη των αρνητικών χαρακτηριστικών του αυτοκινήτου και η παρουσίασή τους ως θετικών είναι μια πολύ επικίνδυνη, θανατηφόρα θα έλεγα, πρακτική και θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διεξοδικής μελέτης. Προς αυτή την κατεύθυνση θα προσανατολισθούμε και σε ένα μελλοντικό μας σημείωμα όπου θα καταπιαστούμε με την απόλαυση της οδήγησης.
Σχολιάστε ελεύθερα!