η συγκυρία ως αντίφαση και ως τάση

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Κάθε συγκυρία, από την οργάνωση της ζωής μέχρι την παγκόσμια σημερινή κατάσταση των υποτελών παραγωγών του κοινωνικού πλούτου,  χαρακτηρίζεται από μια βασική αντίφαση. Κάθε βασική αντίφαση παράγει έναν συγκεκριμένο τρόπο υπέρβασής της, παράγει δηλαδή μια βασική τάση.  Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Κάποτε υπήρχε μόνο η ζωή. Η ζωή είναι συγκυρία. Εμφανίστηκε ως τάση, ως μια νέα τάξη, ως ένα νέο χάος, καθιερώθηκε, επεκτάθηκε, πολλαπλασιάστηκε. Η κατάσταση αυτή κάποια στιγμή έφτασε σε αδιέξοδο: τα οργανικά υλικά θα εξαντλούνταν και η ζωή θα έπαυε να υπάρχει. Αυτή είναι μια βασική αντίφαση. Η ζωή βρήκε ένα τρόπο και να συνεχίσει να υπάρχει και τα οργανικά υλικά να μην εξαντληθούν: την ανακύκλωση, τον θάνατο. Ο θάνατος είναι ένας τρόπος υπέρβασης της βασικής αντίφασης της ζωής ως συγκεκριμένη συγκυρία, είναι μια τάση της συγκυρίας της ζωής η οποία είναι κι αυτή τάση.  (Δεν έχουμε εστιάσει την προσοχή μας στην τάση όσο θα έπρεπε . . .). Ως τάση δεν έχει τόπο, δεν είναι δηλαδή μηχανισμός, άρα σε καμιά απολύτως περίπτωση δεν μπορούμε να τον ελέγξουμε, δεν μπορούμε να τον αποικίσουμε, να τον κατακτήσουμε, δεν μπορούμε να  υποτάξουμε τη ζωή, δεν μπορούμε να γίνουμε Κύριοι της φύσης, δεν μπορούμε να γίνουμε αθάνατοι.  Υπάρχει μόνος ένας τρόπος να το καταφέρουμε: να  κάνουμε αυτό που η ζωή απέφυγε: να εξαλείψουμε τη ζωή, να γίνουμε ήρωες. Οι νεκροί είναι αθάνατοι.

Αλλά οι νεκροί είναι σκουπίδια, όπως και οι ήρωες άλλωστε.  Και τους μεν, τους νεκρούς εννοώ,  και τα δε τα απομακρύνουμε από κοντά μας, συνιστούν μίασμα της οργανικής και κοινωνικής ζωής. Τα θάβουμε. Ή τα καίμε. Ή μήπως κάνω λάθος;

Ας στρέψουμε τώρα το βλέμμα μας στην σημερινή συγκυρία, στη συγκυρία της παγκόσμιας κοινωνικής κατάστασης. Ποια είναι η βασική αντίφαση; Ποια βασική τάση παράγει αυτή η αντίφαση;

Η βασική αντίφαση είναι η αντίφαση μεταξύ του τεράστιου και συλλογικά παραγόμενου κοινωνικού πλούτου και της οργανωμένης  (από τον Κύριο και όχι από κάποιον φυσικό ή κοιννωνικό νόμο) σπάνης, ένδειας, ανέχειας, πείνας, δίψας, ασθένειας. Πως γίνεται να υπάρχει τόσος πλούτος και οι παραγωγοί αυτού του πλούτου να είναι τόσο ενδεείς;  Αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να είναι μια φυσική κατάσταση, ένα παρόμοιο φαινόμενο δεν παρατηρείται στη φύση και τη ζωή. Συγκρίνετε την έρημο της Σαχάρας με τη ζούγκλα του Αμαζονίου.  Δε θα μπορούσε ποτέ η ζούγκλα του Αμαζονίου να γίνει Σαχάρα. Εάν γίνει, δεν θα το κάνει η ζωή. Κάποιος άλλος θα το κάνει. Και το κάνει, επιχειρεί να το κάνει. Τον ενοχλεί ο πλούτος,  η αφθονία, η υπερχύλιση της ζωής, η χαρά, η ξενοιασιά, το παιχνίδι – επιθυμεί τη στέρηση, τον πόνο, την ταλαιπωρία. . . Α, τον (ταλαίπωρο) ήρωα! Α, τον (αξιοθρήνητο) Κύριο!

Εάν αυτή είναι η βασική αντίφαση της παγκόσμιας συγκυρίας, ποια είναι η βασική τάση; Ποιος είναι δηλαδή ο τρόπος υπέρβασης της βασικής αντίφασης;  Η βασική τάση της εποχής μας ε’ίναι η συνειδητοποίηση της βασικής  αντίφασης της εποχής μας. Η συνειδητοποίηση αυτή είναι μια στιγμή της παγκόσμιας κοινωνικής επανάστασης.  Είναι η πρώτη στιγμή, λογικά και χρονικά.  Ποια θα είναι η δεύτερη στιγμή; Στο ερώτημα αυτό θα απαντήσουμε εκτενώς με ένα μελλοντικό μας σημείωμα, σήμερα όμως θα εστιάσουμε την προσοχή μας στη φύση και στη διαδικασία ανάπτυξης της κοινωνικής επανάστασης.

Η κοινωνική επανάσταση είναι μια τάση, είναι ένας τρόπος υπέρβασης μιας βασικής αντίφασης.  Επειδή είναι τάση, διαδικασία δηλαδή, είναι μη αντιμετωπίσιμη, δεν καταστέλλεται, δεν γίνεται να κατασταλεί, όπως δεν μπορεί να κατασταλεί ο φεμινισμός. Να χρησιμοποιηθεί, ναι, να κατασταλεί όχι. Εάν η κοινωνία είναι συνέχεια της ζωής, η κοινωνική επανάσταση είναι συνέχεια της ζωής, διέπεται από τους νόμους της ζωής: όπου υπάρχει ζωή, υπάρχει αντίφαση, υπάρχει σύγκρουση, υπάρχει τρόπος υπέρβασης της αντίφασης και της σύγκρουσης, υπάρχει απορύθμιση της τάξης (μέσω του χάους), υπάρχει μια νέα τάξη, μια νέα οργάνωση του χάους (της φύσης και της κοινωνίας).

Η διαδικασία της τάσης που λέγεται κοινωνική επανάσταση περιλαμβάνει τρεις φάσεις. Η πρώτη είναι η σύγκρουση στο πεδίο των ιδεών, των αντιλήψεων,   των πρακτικών, των αξιών, των συναισθημάτων, των γνώσεων, του τρόπου σκέψης. Το επίδικο αντικείμενο αυτής της φάσης είναι η συνειδητοποίηση της κομβικής, βασικής αντίφασης.  Είναι κομβική διότι όλα τα άλλα στοιχεία της φάσης (αξίες, αντιλήψεις, τρόπος σκέψης)  εισρέουν προς αυτήν, επεξεργάζονται εκεί, εκρέουν από αυτήν ως νέος πλούτος. Ό,τι γίνεται ακριβώς σε έναν κομβικό κοινωνικό χώρο, σε ένα εργοστάσιο ας πούμε.  Στο επίπεδο της συγκυρίας, το εργοστάσιο αυτό είναι η βασική αντίφαση, η αντίφαση μεταξύ πλούτου και οργανωμένης σπάνης: όλα τείνουν προς αυτήν, όλα από αυτήν απορρέουν. Αποκαλούμε αυτή τη φάση παγκόσμια πνευματική επανάσταση. Οι εκδηλώσεις της είναι πολλές: μια από τις πιο σημαντικές, αλλά και άκρως αντιφατικές, μιας και μεταφέρουν πολλά στοιχεία του παρελθόντος είναι οι εξεγέρσεις.

Η δεύτερη φάση είναι το πέρασμα στη πράξη, η εμφάνιση, διάδοση και πολλαπλασιασμός νέων πρακτικών, δραστηριοτήτων: οι πιο σημαντικές από αυτές είναι η  δημιουργία ομάδων, η εμφάνιση νέων θεσμών στα πεδία της παραγωγής και της εργασίας, της παραγωγής γνώσης, της μετακίνησης, της συμβίωσης, της ενέργειας, της μεταφοράς, κλπ.

Η τρίτη φάση είναι η φάση της πολιτικής σύγκρουσης. Θα γράψουμε γι αυτήν αργότερα, αφού όμως διευκρινίσουμε ότι οι στιγμές της κοινωνικές επανάστασης που παρέθεσα πιο πάνω δεν εμφανίζονται με αυτον τον τρόπο, δηλαδή η μία μετά την άλλη με την καθαρότητα που το έκανα.  Οι στιγμές ασφαλώς και διακρίνονται, συνυπάρχουν όμως.  Σε κάθε φάση όμως, κάποια στοιχεία επικρατούν. Σήμερα, αλλάζει ο τρόπος σκέψης μας – αλλά δεν δημιουργούμε νέους τρόπους οργάνωσης της παραγωγής ούτε νέους πολιτικούς θεσμούς. Το βέβαιο είναι ότι  κάθε φάση στηρίζεται στην προηγούμενη. Το γεγονός ότι η πρώτη δεν στηρίζεται σε κάποια άλλη δείχνει την σπουδαιότητά της και μας υποδεικνύει να λάβουμε στα σοβαρά την σφοδρότητα της σύγκρουσης σχετικά με τις ιδέες, τις πρακτικές, τις αντιλήψεις, τον τρόπο σκέψης.

Σας χαιρετώ, υγεία και χαρά και μη ξεχνάτε ότι η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση δημιουργία.