φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Καταπλήσσομαι, εντυπωσιάζομαι κάθε φορά που διαβάζω την ίδια άποψη διατυπωμένη από ανθρώπους που απείχαν χρονικά και χωρικά. Πως γίνεται αυτό; Θα έλεγα πως πρόκειται για θρίαμβο της λογικής. Όταν ένα φαινόμενο, μια πρακτική εμφανίζεται συχνά και παντού, τότε θα υπάρξουν άνθρωποι που θα το επισημάνουν και θα το περιγράψουν. Σήμερα, θα ασχοληθούμε με μια τέτοια περίπτωση. Πρόκειται για ένα αξίωμα της διεξαγωγής του πολέμου, άρα και του κοινωνικού.
Στό έβδομο κεφάλαιο (παρ. 34) της Τέχνης του Πολέμου, ο κινέζος στρατιωτικός και θεωρητικός του πολέμου Σουν Τζου γράφει:
Όταν περικυκλώνετε ένα στράτευμα, αφήστε ελεύθερη μια διέξοδο. Μην πιέζετε πολύ έναν απελπισμένο εχθρό.
Ο Σουν Τζού έγραψε την Τέχνη του Πολέμου το 490 π. Χ. στην Κίνα. Θα παραθέσω στη συνέχεια ένα απόσπασμα από τον Γαργαντούα του Φρανσουά Ραμπελέ (σελ. 210-1, μετ. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, εκδ. βιβλιοπωλείον της Εστίας):
Εκείνη τη στιγμή, ο Γυμναστής ρώτησε τον Γαργαντούα αν έπρεπε να ριχτούν στην καταδίωξη. Ο Γαργαντούας απάντησε:
”Οπωσδήποτε όχι, γιατί σύμφωνα με τους αληθινούς στρατιωτικούς κανόνες ποτέ δεν πρέπει να σπρώχνεις τον εχθρό σου στην απελπισία, επειδή μια τέτοια ακρότητα πολλαπλασιάζει τις δυνάμεις του κι ενισχύει το σθένος του, καταπτοημένο κιόλας και καταβεβλημένο. Και δεν υπάρχει καλύτερη ευκαιρία σωτηρίας για ανθρώπους κλονισμένους και κατακουρασμένους από την έλλειψη προσδοκίας της παραμικρότερης σωτηρίας. Πόσες νίκες δεν αφαιρέθηκαν μέσα από τα χέρια των νικητών από τους νικημένους, όταν οι νικητές δεν αρκέστηκαν στη λογική, αλλά δοκίμασαν να περάσουν τους πάντες από μαχαίρι και να καταστρέψουν ολοκληρωτικά τους εχθρούς τους, δίχως να σκεφτούν ν’ αφήσουν έναν ζωντανό για να μεταφέρει την είδηση της ήττας! Πάντα να κρατάς όλες τις πόρτες και τα μονοπάτια ανοιχτά για τους εχθρούς σου και κάλλιο να τους φτιάξεις ασημένιο γεφύρι, για να τους ξαποστείλεις”.
Και λίγο πιο κάτω προτείνει ο σοφός Γαργαντούας:
”Ας περιμένουμε εδώ σιωπηλοί γιατί νομίζω πως ξέρω αρκετά καλά τι μηχανεύονται οι εχθροί μας. Αυτοί πάνε όπως τους πάει ο άνεμος κι όχι η λογική”.
Ο Φρανσουά Ραμπελέ έζησε 2.000 χρόνια μετά τον Σουν Τζου στη Γαλλία (1483-1553). Υποστηρίζουν και οι δυο την ίδια άποψη. Εικάζω ότι, πιθανότατα, η άποψη αυτή να μην είναι δική τους αλλά να την έχουν κληρονομήσει από τους προκατόχους τους, από την τοπική (κινέζικη και δυτικοευρωπαϊκή) πολεμική παράδοση. Επιπλέον, το παράθεμα από το αρρωστούργημα (το αριστούργημα που σε αρρωσταίνει, σε κάνει να σκεφτείς δηλαδή) του Φρανσουά Ραμπελέ ‘Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ’ λειτουργεί και ως σχόλιο, ως ερμηνευτικό υπόμνημα, στη σύντομη διατύπωση του αξιώματος αυτού της διεξαγωγής του πολέμου από τον Σουν Τζου.
Και μετά από όλα αυτά, είμαι έτοιμος να θέσω τα ερωτήματα που με απασχολούν: εάν μεταξύ του Κυρίου (καπιταλιστή της παραγωγής και του χρήματος) και των υποτελών Παραγωγών του τεράστιου και συλλογικά παραγόμενου κοινωνικού πλούτου διεξάγεται ένας κοινωνικός πόλεμος, αφήνουν οι αντίπαλοι μια διέξοδο διαφυγής για τον εχθρό τους; Και εάν αφήνουν, ποια είναι; Εάν δεν αφήνουν, γιατί το κάνουν;
Ο Κύριος αφήνει την εξής διέξοδο διαφυγής στον αντίπαλό του υποτελή Παραγωγό: την υπακοή, τη δουλεία, την πείνα, την εξαθλίωση, την ανέχεια, την απόγνωση, την απελπισία. Αυτό όμως δεν είναι διέξοδος διαφυγής. Είναι η πανταχού παρούσα αιτία του πολέμου. Με άλλα λόγια, ο Κύριος λέει: ή θα υποταχτείς και θα κάνεις ό,τι σε προστάζω ή θα πεθάνεις. Βέβαια, το δεύτερο μέρος του διλήμματος είναι μια απειλή που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί – διότι ο Κύριος δεν θέλει να εξοντώσει όλους τους Υποτελείς – το κάνει μόνο επιλεκτικά και προς εκφοβισμό. Θα πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη μας ότι μεταξύ των Κυρίων υπάρχουν δυο στρατηγικές: άλλοι υποστηρίζουν, οι ρεμπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, ότι ‘είμαστε πανίσχυροι, άρα μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε και τις λέξεις ήττα και συμβιβασμός δεν θέλουμε ούτε καν να τις ακούμε ‘, ενώ άλλοι, οι μετριοπαθείς, οι δημοκρατικοί των ΗΠΑ, υποστηρίζουν ότι ‘ δεν είμαστε πανίσχυροι, ενδέχεται να ηττηθούμε, οπότε οφείλουμε να συμβιβαστούμε, έστω για να επανέλθουμε δριμύτεροι.‘ Όταν οι πρώτοι έχουν το πάνω χέρι και αποτυγχάνουν, αναλαμβάνουν οι δεύτεροι και προβαίνουν σε υποχωρήσεις και συμβιβασμό. Έτσι, οι πρώτοι δεν αφήνουν σημείο διαφυγής, ενώ το σημείο διαφυγής των δεύτερων είναι οι παραχωρήσεις και ο (πρόσκαιρος) συμβιβασμός.
Σήμερα, το πάνω χέρι το έχουν οι πρώτοι, οι αδίστακτοι, οι ανηλεείς, αυτοί που νομίζουν ότι λόγω της συντριπτικής οπλικής υπεροχή είναι πανίσχυροι και ακατανίκητοι. Η σφοδρή επίθεση που έχουν εξαπολύσει κατά των Παραγωγών τις τελευταίες δεκαετίες και που οξύνεται στις μέρες μας, και δεν είμαστε παρά στην αρχή αυτής της όξυνσης, δείχνει ότι αδιαφορούν πλήρως για το σημείο διαφυγής. Είναι όμως πανίσχυροι;
Τι είναι η ισχύς; Είναι η δυνατότητα επιβολής της θέλησης στον αντίπαλο. Την έχει αυτή την δυνατότητα ο Κύριος, είναι ισχυρός; Και είναι και δεν είναι. Είναι, διότι έχει εξασφαλίσει συντριπτική οπλική υπεροχή. Δεν είναι, διότι η ισχύς είναι έκφραση αδυναμίας. Ο αδύναμος, ο ανίσχυρος θέλει να γίνει ισχυρός. Και ο Κύριος είναι αδύναμος διότι η ύπαρξή του, η ζωή του εξαρτάται από την ύπαρξη, από την εργασία των υποτελών Παραγωγών. Αυτός είναι ο λόγος που αποκαλώ τον Κύριο ‘ένοπλο ζητιάνο’.
Είναι όμως ανίσχυρος για έναν ακόμα λόγο: ο κάτοχος ένος ισχυρού όπλου κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να περιέλθει στην κατάσταση του άοπλου, εάν το ισχυρό όπλο που διαθέτει αποβεί αναποτελεσματικό, μη αποδοτικό.
Γιατί όμως ο αδίστακτος Κύριος δεν αφήνει σημείο διαφυγής; Και ποια μπορεί να είναι η συνέπεια αυτής της μωρίας; Δεν αφήνει σημείο διαφυγής διότι είναι απελπισμένος. Αντικρύζει με δέος την προϊούσα και διαρκώς οξυνόμενη παρακμή της Κυριαρχίας και του καπιταλισμού και παραλύει, τρομάζει, δεν μπορεί να κοιμηθεί ανέμελος, βλέπει εφιάλτες, φοβάται, ανησυχεί. Δεν μπορεί να διανοηθεί ότι ενδέχεται να πάψει να είναι Κύριος! Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να εντείνει την αρπαγή, την καταστροφή, τον εγκλεισμό, το κλείσιμο, την καταστολή, την εξόντωση. Μόνο ένα πράγμα έχει στο μυαλό του, να κάνει συνεχή χρήση του δικαιώματος πολέμου: quid potest capere, capiat (όποιος μπορεί ν’ αρπάξει, αρπάζει).
Ποια θα είναι η συνέπεια αυτής της στρατηγικής που πηγάζει από την απελπισία; Ή θα καταφύγει στην πιο μεγάλη σφαγή της Ιστορίας, να γίνει δηλαδή όλος ο πλανήτης μια Συρία, ή να παραδώσει τα ηνία στους μετριοπαθείς Κυρίους των παραχωρήσεων και του συμβιβασμού. Εάν μπείτε στον πειρασμό να με ρωτήσετε τι θα γίνει, απαντώ ευθαρσώς: μετά από μια περίοδο σφαγής, θα παραχωρήσουν τη θέση τους στους μετριοπαθείς.
Ποιο είναι όμως το σημείο διαφυγής που αφήνουν οι υποτελείς Παραγωγοί στον Κύριο;
Υπάρχουν δυο σημεία διαφυγής. Το ένα είναι ο συμβιβασμός. Είναι ένα κοινό σημείο: αμοιβαία υποχώρηση. Υποχώρηση όμως από τι; Από την εξόντωση ασφαλώς. Μπορούμε όμως να εξοντώσουμε τους Κυρίους; Ούτε μπορούμε ούτε πρέπει να το κάνουμε. Το ζήτημα είναι οι σχέσεις, όχι τα πρόσωπα. Κατά μία έννοια, όλοι και όλες είμαστε Κύριοι! Η αλλαγή των σχέσεων, η διαμόρφωση μιας νέας υποκειμενικότητας, η διεύρυνση του εμμενούς κομμουνισμού αυτό είναι το μείζον ζήτημα. Οι αντιλήψεις περί του ταξικού μίσους δεν με συγκινούν καθόλου. Τι έγινε δηλαδή που οι μπολσεβίκοι εκτέλεσαν την αυτοκρατορική οικογένεια;
Θέλουμε να ζήσουμε και δεν μας αφήνετε. Θέλετε να επιβιώνουμε, όχι να ζούμε. Δεν θέλουμε να εκδικηθούμε, δεν θέλουμε να τιμωρήσουμε! Να ζήσουμε θέλουμε και με τον παραγόμενο πλούτο μπορούμε να ζήσουμε όλοι και όλες αξιοπρεπέστατα, εργαζόμενοι λίγες ώρες τον μήνα.
Να το σημείο διαφυγής που αφήνουμε στον αντίπαλο: ας ζήσουμε εμείς όπως θέλουμε, ζήστε κι εσείς.
Ειδάλλως, θα πεθάνετε από τη πείνα και θα σας φάει η βρόμα.
Κι όπως είπε κι ένας καλουπατζής στο αφεντικό του:
εάν δεν δουλέψουμε εμείς, εσείς θα φάτε τ’ αρχίδιά σας.
Πάω στο κήπο να βγάλω τις πατάτες και να ποτίσω τις ντομάτες.
Αύριο πάλι.