φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Πριν από μερικά χρόνια, ένας Άγγλος ασθενής, με συγχωρείτε, ένας Άγγλος επενδυτής Κύριος αυτοκτόνησε επειδή έχασε 5 δισ., δεν ξέρω άν ήταν δολάρια, εβρά ή λίρες. Του έμειναν 2 δισ. Κι αυτοκτόνησε. Με τον πλούτο που αντιστοιχεί σε αυτό το ποσό, υπολογισμένο σε εβρά, μια μικρή πόλη των 10.000 κατοίκων ζει άνετα για 60 χρόνια! Δεν αυτοκτόνησε λοιπόν επειδή έμεινε άφραγκος αλλά επειδή έχασε, ηττήθηκε, και όπως έγραψε ο Θουκυδίδης, ο Κύριος τη λέξη ‘ήττα’ δεν θέλει ούτε καν να την ακούει – το είπαν οι Κορίνθιοι για τους Αθηναίους.
Εάν η αθάνατη ψυχή του Πλάτωνα, με τη μορφή της καθαρής, γνήσιας σκέψης (αληθής νους, αληθής διάνοια) επλανάτο τη μέρα της αυτοκτονίας στα μέρη εκείνα, θα έπιανε τον επενδυτή Κύριο από το αυτί και θα του έλεγε, είμαι βέβαιος: Γιατί, ρε μαλάκα, αυτοκτόνησες;
Φίλες και φίλοι, ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας των αυτοκτονιών. Ποιοι όμως θα αυτοκτονούν; Οι Κύριοι ή οι υποτελείς Παραγωγοί; Και Κύριοι θα αυτοκτονούν και, πολύ περισσότερο, υποτελείς Παραγωγοί. Ήδη αυτοκτονούν, και μάλιστα την ώρα της δουλείάς. Σας υπενθυμίζω ότι σε καμιά άλλη κοινωνία της ανθρώπινης ιστορίας δεν γίνονταν τόσες αυτοκτονίες όσες στις καπιταλιστικές. (Και βέβαια, καμιά άλλη δεν παρήγαγε τόσους πολλούς ανάπηρους – ένα ζήτημα με το οποίο θα ασχοληθούμε στο μέλλον).
Οι διαπιστώσεις αυτές μας παροτρύνουν να καταπιαστούμε με τη θέση του Κυρίου για την αυτοκτονία του Κυρίου αλλά και τους Υποτελούς. Θα το κάνουμε σχολιάζοντας το αρχαιότερο κείμενο του Κυρίου πάνω σε αυτό το θέμα, τον Φαίδωνα του Πλάτωνα. Στον διάλογο αυτόν, όπου ο τσομπάν-Πλάτων επιχειρηματολογεί υπέρ της αθανασίας της ψυχής, διαβάζουμε τις αρχαιότερες αντιλήψεις για την αυτοκτονία. Θα μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε αυτές τις αντιλήψεις σε μια πρόταση: απαγορεύεται απολύτως η αυτοκτονία τόσο του Κυρίου όσο και του Υποτελούς.
Πριν εξετάσουμε όμως λεπτομερειακά την επιχειρηματολογία του πλούσιου δουλοκτήτη γαιοκτήμονα φιλόσοφου Πλάτωνα, θα ήθελα να κάνω μια μικρή παρέμβαση και να καταθέσω τα βασικά χαρακτηριστικά της πλατωνικής μεταφυσικής σκέψης, που είναι ο θεμέλιος λίθος του ιδεαλισμού του Κυρίου.
Τρία είναι αυτά τα χαρακτηριστικά. Το πρώτο: το ελάττωμα είναι αρετή (με τον θάνατο, η ψυχή σπάει τα δεσμά του σώματος και μεταβαίνει σε μια καλύτερη κατάσταση). Το δεύτερο: η επιθυμία εκλαμβάνεται ως πραγματικότητα (η ψυχή είναι αθάνατη). Το τρίτο: ο σκοπός, το τέλος εκλαμβάνεται ως αρχή, ως αιτία – η μεταφυσική δεν είναι παρά αντεστραμμένη τελολογία: οι Ιδέες δεν είναι το αμετάβλητο, αιώνιο πρότυπο και η φύση, η ζωή κακή, ατελής μίμηση ( imitation), αλλά ο σκοπός, το τέλος, διατυπωμένος ως αρχή των όντων. Ο σκοπός δηλαδή είναι η επιβολή, η επίτευξη της αμεταβλησίας, η κατάργηση του Γίγνεσθαι, ο θρίαμβος του Είναι, του Όντος, του όντως Όντος.
Αυτός είναι πολύ σύντομα ο μεταφυσικός Πλάτων και ο ιδεαλισμός. Η μεταφυσική ως αντεστραμμένη τελολογία είναι το corpus των επιθυμιών του Κυρίου. Ποιων επιθυμιών; Των επιθυμιών αύξησης της Ισχύος του Κυρίου, της ενίσχυσης, διαιώνισης, αναπαραγωγής της Κυριαρχίας – δηλαδή, η επίτευξη της σωματικής αθανασίας που θα επιτρέψει και την απεξάρτηση από τους υποτελείς Παραγωγούς, που χωρίς αυτούς οι Κύριοι θα έτρωγαν τ’ αρχίδιά Τους και θα Τους έτρωγε η βρόμα.Έχουν διατυπωθεί στην Ιλιάδα και στον Πλάτωνα – αυτά τα δύο ‘κείμενα’ είναι τα βασικά κείμενα του δυτικού Κυρίου, της δυτικής Κυριαρχίας.
Στον Φαίδωνα ο Κύριος Πλάτων μας αφηγείται τις τελευταίες στιγμές του Σωκράτη και τον θάνατό του. Θα ασχοληθούμε στο μέλλον με αυτο το πολύ ενδιαφέρον ζήτημα, προκατοβολικά όμως σας λέω ότι ο Σωκράτης ήταν σύμβουλος των ολιγαρχικών αριστοκρατών που επέβαλαν την τυραννία των Τριάκοντα (404 π. Χ.), κατά τη διάρκεια της οποίας εξοντώθηκαν σε λίγες μέρες πάνω από 1.500 Αθηναίοι και εκπατρίστηκαν πάνω από 5.000. Ο πλατωνικός Σωκράτης έχει πολύ μικρή σχέση με τον ιστορικό Σωκράτη – είναι μια πλήρης ωραιοποίηση και εξιδανίκευση από τη πλευρά του Πλάτωνα. (Κατά συνέπεια, οφείλουμε να επανεξετάσουμε και τους όρους φιλόσοφος και φιλοσοφία και να τους μεταφράσουμε: εάν ο φιλόσοφος είναι ο σύμβουλος του Κυρίου, το δεξί του χέρι, η φιλοσοφία, με την αρχαιοελληνική σημασία, είναι το corpus των συμβουλών, των υποδείξεων του φιλοσόφου-συμβούλου προς τον Κύριο. Με αυτήν την έννοια, οι σημερινοί φιλόσοφοι είναι οι σύμβουλοι του Κυρίου. Η λέξη ‘σύμβουλος’ δηλώνει την κοινή [συν] επιθυμία, σκέψη, απόφαση [βουλή]).
Περιμένοντας λοιπόν να πάρει το κώνειο ο Σωκράτης και μέχρι να πεθάνει, ο Πλάτων παραθέτει μια συζήτηση περί της αθανασίας της ψυχής (και της θεωρίας των Ιδεών), μια συζήτηση που είναι ασφαλώς μια επινόηση του Πλάτωνα, μιας και εκεί εκθέτει τις δικές του απόψεις, επηρεασμένος από τις αριστοκρατικές πυθαγόρειες αντιλήψεις της εποχής του περί της αθανασίας της ψυχής. Ο διάλογος γράφτηκε τουλάχιστον δέκα, δώδεκα χρόνια μετά την εκτέλεση του Σωκράτη – της ίδιας εποχής είναι και τα άλλα τρία αριστουργήματα του σαραντάρη Πλάτωνα (Πρωταγόρας, Πολιτεία, Συμπόσιο). Είναι πέραν πάσης αμφιβολίας ότι όσα υποστηρίζει ο Σωκράτης στην ‘Πολιτεία’ είναι σκέψεις και απόψεις του Πλάτωνα.
Ο Σωκράτης χαίρεται που θα πεθάνει διότι με τον θάνατο αναχωρεί (άπειμι, δέ, ως έοικε, τήμερον, κελεύουσι γαρ Αθηναίοι. 61c). (Ας σημειώσουμε ότι αυτή η αντίληψη της αναχώρησης, της αποδημίας, της μετανάστευσης θα λέγαμε, είναι μια αντίληψη τσομπαναραίϊκη, ποιμενική. Όταν πεθαίνουμε πάμε κάπου άλλου, όπως όταν τελειώσει το χορτάρι σε ένα λιβάδι παίρνουμε το κοπάδι και πάμε σε άλλο, πλουσιότερο βοσκότοπο). Είναι σαφές αυτό που γράφεται: αναχωρώ σήμερα επειδή το διατάζουν οι Αθηναίοι! Άρα, ο Σωκράτης δεν ήθελε να πεθάνει. Κι όμως! Εμφανίζεται από τον Πλάτωνα σαν να χαίρεται. Η χαρά, η προσδοκία αυτή δημιουργεί προβλήματα λογικής φύσης: εκλαμβάνεται ως αυτοκτονία, αλλά η αριστοκρατική αντίληψη για την αυτοκτονία είναι σαφής:
ου μέντοι ισως βιάσεται εαυτόν, ου γαρ φασί θεμιτόν είναι (61d)
Δηλαδή: o φιλόσοφος, ο Κύριος, δεν πρέπει να ασκήσει βία επί του εαυτού του (να αυτοκτονήσει), διότι κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται. Πως λοιπόν έρχεσαι εσύ, ρωτάνε οι παρευρισκόμενοι φίλοι, και μας λες ότι χαίρεσαι και ότι κι άλλοι καλά θα κάνουν να σε ακολουθήσουν και να σε μιμηθούν; Βέβαια, ποιούμενος την ανάγκη φιλοτιμία, ο Πλάτων παρουσιάζει την εκτέλεση της θανατικής καταδίκης εκ μέρους των Αθηναίων ως αυτοκτονία και το μοντελάκι αυτό επέζησε και παίζει πάρα πολύ: ο Σωκράτης αυτοκτόνησε, δεν εκτελέστηκε! Έλα ψωλή στον τόπο σου! Διότι, εάν δεν τον καταδίκαζαν σε θάνατο, ο εβδομηντάρης και ακμαιότατος Σωκράτης δεν θα αυτοκτονούσε – θα αυτοκτονούσε, εάν αυτοκτονούσε, μόνο εάν έπεφτε κατάκοιτος σε πολύ προχωρημένη ηλικία! Υποθέτω ότι στα εβδομήντα του ο Σωκράτης θα γαμούσε. . . Ένας Κύριος που στα εβδομήντα του γαμάει, δεν αυτοκτονεί ποτέ.
Τι διατείνεται ο Σωκράτης; Υποστηρίζει ότι είναι ασέβεια προς τους θεούς να αυτοκτονεί κάποιος αλλά σε κάποιες περιπτώσεις και για κάποιους ανθρώπους ο θάνατος είναι καλύτερος από τη ζωή, ότι η αυτοκτονία δεν είναι ασέβεια αλλά ευεργεσία προς τον εαυτό τους. Όταν λέει κάποιες περιπτώσεις εννοεί τα γεράματα και την ασθένεια (ή την καταδίκη σε θάνατο. . .) και όταν λέει κάποιους ανθρώπους εννοεί ασφαλώς τους Κυρίους και τους Συμβούλους τους, τους φιλοσόφους.
Γιατί όμως αυτοί γι αυτούς τους ανθρώπους σε κάποιες περιπτώσεις είναι καλύτερος ο θάνατος από τους θεούς, γιατί πρέπει να αυτοκτονούν; Να τι λέει ο Σωκράτης, με την υπόδειξη ότι το επίθετο ‘αγαθός’ σημαίνει ‘ισχυρός, σοφός και δίκαιος’ (η μετάφραση είναι του Ευάγγελου Παπανούτσου, ελαφρά τροποιημένη γλωσσικά) :
Εάν δεν πίστευα ότι πρόκειται να πάω κοντά σε άλλους θεούς σοφούς κι αγαθούς και κοντά σε άλλους ανθρώπους που έχουν πεθάνει αλλά είναι πολύ καλύτεροι από τους ζωντανούς, θα είχα άδικο να μην αγανακτώ για τον θάνατό μου (ηδίκουν αν ουν αγανακτών τω θανάτω, 63c) Και συνεχίζει: Όμως, να ξέρετε καλά, ελπίζω ότι πρόκειται να πάω κοντά σε άνδρες αγαθούς, και αυτήν την ελπίδα μου ίσως δεν θα την υποστήριζα με επιμονή, την πίστη μου ότι πρόκειται να πάω σε θεούς οι οποίοι είναι αγαθώτατοι Κύριοι (δεσπότας πάνυ αγαθούς, είμαι διατεθειμένος να την υποστηρίξω όσο πιο δυνατά μπορώ. . . Έχω την καλή ελπίδα ότι κάτι υπάρχει μετά τον θάνατο για τους νεκρούς.
Δεν χρειάζεται να εξηγήσω γιατί υπογραμμίζω τις λέξεις ελπίδα και πίστη. Κάνοντας λοιπόν το σκατό του παξιμάδι, ο Πλάτων συνεχίζει:
Ένας άνθρωπος ο οποίος πραγματικά έζησε ζωή αφιερωμένη στη φιλοσοφία, θεωρώ εύλογο να έχει θάρρος όταν πρόκειται να πεθάνει και να είναι γεμάτος ελπίδες, ότι τον περιμένουν εκεί μέγιστα αγαθά.
Η λέξη θάρρος δηλώνει ότι ο φιλόσοφος και ο Κύριος φοβούνται, όπως άλλωστε όλοι οι άνθρωποι, να πεθάνουν, ότι πανικοβάλλονται, χέζονται πάνω τους αλλά ο τρόμος αυτός καταπραΰνεται με την ελπίδα ότι θα πας κάπου που είναι καλύτερα από δω. Κατά συνέπεια, ο θάνατος δεν είναι κάτι κακό αλλά απαλλαγή της ψυχής από το σώμα (της ψυχής από του σώματος απαλλαγή, 64c). Κι επειδή η ψυχή δεν είναι τίποτα άλλο από τη σκέψη, τη νόηση, ο θάνατος είναι απαλλαγή της σκέψης από το σώμα. Αρχίζουμε να σκεφτόμαστε ορθά μόνο όταν πεθάνουμε! Επιτέλους!
Αυτή είναι η αρχή της αντίληψης ότι η ζωή του φιλοσόφου είναι προετοιμασία για τον θάνατο. Φαντάζεστε μετά τον θάνατό του ο Μαρξ να συνάντησε τον Πλάτωνα! Τι χριστοπαναγίες και γαμοσταυρίδια έχει να ακούσει ο Πλάτωνας!
Ας εξετάσουμε τώρα γιατί δεν πρέπει να αυτοκτονούμε, ούτε ο Κύριος ούτε ο Υποτελής. Ένα και μοναδικό είναι το επιχείρημα γιατί δεν πρέπει να αυτοκτονεί ο υποτελής. Ας δώσουμε τον λόγο (62 c) στον Σωκράτη (Πλάτωνα):
εάν κάπoιο ον, από όσα ανήκουν στην ιδιοκτησία σου (των σαυτού κτημάτων) αφαιρούσε μόνο του τη ζωή του χωρίς εσύ να του υποδείξεις ότι θέλεις να πεθάνει δεν θα εξοργιζόσουν εναντίον του κι αν είχες τη δύναμη να του επιβάλεις κάποια τιμωρία, δεν θα το τιμωρούσες;
Εφόσον ο υποτελής (δούλος) είναι κτήμα σου, θα πεθάνει όχι όποτε θέλει αυτός αλλά όποτε θέλεις ο Κύριος. Είναι σα να λέει: ‘εγώ παλιομαλάκα σε αγόρασα κι αν αυτοκτονήσεις τα λεφτά μου δεν θα πιάσουν τόπο, θα ζημιωθώ. Τι θα γινόταν εάν αυτοκτονούσαν όλοι οι δούλοι; Εγώ λοιπόν θα αποφασίσω πότε θα πεθάνεις’. Πότε θα αποφασίσει ο Κύριος πότε θα πεθάνει ο δούλος; Όταν δεν θα το χρειάζεται πια, όταν θα τρώει περισσότερα από ό,τι παράγει, όταν δεν θα μπορεί να εργάζεται. Εάν ενας δούλος έσπαγε το χέρι του και δεν μπορούσε να εργαστεί σε έναν ελαιώνα, αμπελώνα ή μεταλλείο, δεν τον τάιζαν και τον πότιζαν, τον σκότωναν. Στη καλύτερη περίπτωση, του έλεγαν, τώρα μπορείς να αυτοκτονήσεις. Εάν δεν αυτοκτονήσεις, θα σε καθαρίσουμε.
Αξίζει να σχολιάσουμε μια άλλη λεπτομέρεια. Εάν ο δούλος αυτοκτονούσε, ο Κύριος θα ήθελε πολύ να τον τιμωρήσει, εάν μπορούσε. Αλλά δεν μπορεί – δεν μπορείς να τιμωρήσεις έναν νεκρό (δούλο). Και να τον μαστιγώσεις, και να τον γαμήσεις, στα σκυλιά να τον πετάξουν να τον φάνε, δεν μπορείς να τον τιμωρήσεις. Η παρατήρηση αυτή του Πλάτωνα μετεφέρει όλη την οργή που αισθάνεται ο δουλοχτήτης Κύριος σε περίπτωση ανυπακοής του υποτελούς δούλου, και μάλιστα της πιο ριζικής ανυπακοής, της αυτοκτονίας του.
Γιατί δεν επιτρέπεται όμως να αυτοκτονήσει ο Κύριος; Και εδώ, ο Πλάτων επικαλείται το επιχείρημα που ισχύει για τον δούλο, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Κυρίου. Προσφεύγει σε μια ορφική, μάλλον, αντίληψη (62b):
Εμείς οι άνθρωποι κατά κάποιο τρόπο βρισκόμαστε υπό φρούρηση και δεν πρέπει κανένας να δοκιμάσει να ελευθερωθεί ή να αποδράσει. . . Οι θεοί είναι εκείνοι οι οποίοι μας φρουρούν με φροντίδα και ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένα από τα κτήματα των θεών.
Όταν γραφει τη λέξη άνθρωποι ο ΠΛάτων εννοεί τους ελεύθερους πολίτες, όχι τους δούλους, οι οποίοι ήταν ομιλούντα εργαλεία (instrumenta vocalia). Όπως ο δούλος είναι κτήμα του Κυρίου του, κατά τον ίδιο τρόπο και ο Κύριος είναι κτήμα του θεού. Αλλά ποιος είναι ο θεός; Ο θεός είναι το corpus των επιθυμιών αύξησης της Ισχύος του Κυρίου. Ο θεός είναι αυτό που θα ήθελε να ήταν ο Κύριος δουλοκτήτης, μόνο που δεν μπορούσε: αθάνατος, παντογνώστης, παντοδύναμος, πανταχού παρών και τα πάντα πληρών κι άλλες τέτοιες παπαριές. Όταν λέει ο Πλάτων ότι ο Κύριος είναι κτήμα του θεού θέλει να πει ότι είναι κτήμα των ίδιων του των επιθυμιών ισχυροποίησης. Ο αυτοκτονών Κύριος δηλώνει την αδυναμία του να γίνει πιο ισχυρός, διακηρύσσει τη νίκη του Θανάτου και της Φύσης, του Γιγνεσθαι. Ο Θάνατος είναι πανίσχυρος αλλά εμείς θα γίνουμε ισχυρότεροι από αυτόν. Το πρώτο και τελευταίο βήμα το έκανε ο Πλάτων: η ψυχή είναι αθάνατη, άρα είμαστε πιο ισχυροί από τον θάνατο.
Κούνια που σε κούναγε!
Σχολιάστε ελεύθερα!