φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Σήμερα θα υποστηρίξουμε την άποψη ότι η συνειδητή και συλλογική παθητικότητα είναι ένα πολύ ισχυρό όπλο που διαθέτουμε κατά την διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου, του πολέμου μεταξύ των Υποτελών Παραγωγών και του Κυρίου. Αν και η Κυριαρχία, η σχέση μεταξύ αυτού που διατάζει και απαγορεύει κι αυτού που υπακούει και εκτελεί δεν περιορίζεται μεταξύ του Κυρίου καπιταλιστή της παραγωγής και του χρήματος και των Υποτελών Παραγωγών αλλά αφορά κάθε κοινωνική σχέση, εμείς σήμερα θα εστιάσουμε την προσοχή μας στην κοινωνική, ταξική Κυριαρχία – πολλά όμως από αυτά που θα υποστηρίξουμε ισχύουν για κάθε μορφή Κυριαρχίας.
Η Κυριαρχία παράγει εγγενώς και εμμενώς παθητικότητα, δεν γίνεται να μην παράγει παθητικότητα.Και όταν απαγορεύει και όταν διατάζει. Όταν απαγορεύει, όταν παράγει υποταγή, μας ορίζει τι να μην κάνουμε – άρα, παράγει παθητικότητα. Η υποταγή, η υπακοή, η πειθαρχία είναι παθητικότητα. Όταν διατάζει, μας λέει τι να κάνουμε. Όταν υπακούουμε και εκτελούμε την διαταγή, υποτασσόμαστε – η διαταγή, όταν εκτελεστεί, παράγει υποταγή, άρα, παράγει παθητικότητα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που σε γλωσσικό και γραμματικό επίπεδο η Προστακτική είναι ξαδερφάκι της Υποτακτικής: Ο Κύριος διατάζει τον εργάτη να δουλέψει – αυτό το ‘να δουλέψει’ είναι Υποτακτική, Ή, ο Κύριος λέει στον εργάτη: δούλευε! Αυτό το δούλευε είναι Προστακτική. Η δε διάκριση Ενεργητικής και Παθητικής Φωνής δεν είναι και τόσο σημαντική όσο νομίζουμε! Ο εργάτης παρήγαγε καρέκλες – οι καρέκλες παράχθηκαν από τον εργάτη.
Θα πρέπει λοιπόν να διακρίνουμε μεταξύ της απαγορευτικής παθητικότητας και της προστακτικής παθητικότητας. Αποκαλώ την πρώτη, την υπακοή στην απαγόρευση, παθητική παθητικότητα και τη δεύτερη, την εκτέλεσηγ της διαταγής, ενεργητική παθητικότητα. Στη διαταγή, στην προσταγή, συνυπάρχει η παθητικότητα (της υποταγής, της υπακοής) και η ενεργητικότητα (της εκτέλεσης της διαταγής) – κια υτός είναι ο λόγος που μας ενδιαφέρει πιο πολύ η διαταγή από την απαγόρευση. Η διαταγή είναι απόπειρα κινητοποίησης του Υποτελούς κι αν υπάρξει υποταγή, έχουμε την πραγμάτωση της κινητοποίησης: ο Υποτελής εργάζεται, πολεμά, ψηφίζει, καταναλώνει, διαμαρτύρεται, πορεύεται, αγανακτεί, ικετεύει, θρηνεί, κλπ. Η υπακοή στην διαταγή, η εκτέλεση της διαταγής είναι ένα σχήμα οξύμωρον, μια εγγενής αντίφαση, ένα μυστήριο – παύει όμως να είναι τέτοιο εάν σκεφτούμε ότι εάν δεν εκτελεστεί η διαταγή η σχέση Κυριαρχίας καταλύεται. Εάν εκτελεστεί, η Κυριαρχία αναπαράγεται. Ο Υποτελής εκτελεί τη διαταγή και έτσι παίρνει ένα μέρος του κοινωνικού πλούτου που παράγει, όσο μικρό κι αν είναι αυτό. Ο Κύριος δεν προσδοκά μόνο την παθητική εκτέλεση της διαταγής αλλά την ενεργητική εκτέλεση της διαταγής. Εάν εκτελούσαμε παθητικά τις διαταγές, τώρα δεν θα υπήρχε ούτε καπιταλισμός ούτε Κυριαρχία. Γιατί όμως εκτελούμε ενεργητικά, με πρωτοβουλία, (όχι όμως με όρεξη και κέφι!) τη διαταγή; (Γιατί υπάρχει αυτή η αντίθεση μεταξύ λογικής και αισθήματος;) Επειδή είμαστε γλείφτες ή ρουφιάνοι ή εργασιομανείς ή δουλοπρεπείς ή χεσμένοι από το φόβο;
Όχι! Άλλος είναι ο λόγος. Η υπακοή στην διαταγή, η ενεργητική παθητικότητα είναι η μορφή που παίρνει η συνύπαρξη και η ισορροπία μεταξύ της Κυριαρχίας και του Κομμουνισμού: η παθητικότητα είναι η Κυριαρχία, η ενεργητικότητα είναι ο κομμουνισμός. Διότι, όπως όλοι οι κοινωνικοί χώροι, όλοι οι θεσμοί, όλες οι σχέσεις, δεν είναι παρά ένας τόπος συνάντησης της Κυριαρχίας και του Κομμουνισμού, της διαταγής και της συνεργασίας. Διότι πίσω από την παθητική εκτέλεση της διαταγής δεν θα πρέπει να εννοήσουμε έναν Υποτελή, ένα πρόσωπο, αλλά μια διαδικασία, τη διαδικασία της συνεργασίας, τη διαδικασία του Κομμουνισμού. Είναι βέβαιο ότι η Κυριαρχία είναι πιο ισχυρή από τον Κομμουνισμό, το γεγονός όμως ότι διατάζει, δηλαδή, ότι ικετεύει, δείχνει την εξάρτηση του ισχυρού από τον ανίσχυρο! Η Κυριαρχία είναι μια μορφή διαχείρισης του εμμενούς κομμουνισμού, χωρίς τον οποίον όμως δεν μπορεί να υπάρξει!
Η Κυριαρχία λοιπόν παράγει παθητικότητα, παθητική και ενεργητική. Και δεν το κάνει μόνο στο χώρο της παραγωγής αλλά παντού και πάντα. Αυτή η κομβικής σημασίας διαπίστωση είναι η πηγή της θεωρίας της κοινωνίας του θεάματος του Γκι Ντεμπόρ. Ο πρώτος που το εξέτασε θεωρητικά ήταν ο Πλάτων στους αμιγώς πολιτικούς διαλόγους του (Πολιτεία, Πολιτικός, Νόμοι) – αποκάλεσε την πολιτική, ανθρωποβοσκητική τέχνη και επιστήμη: εάν οι υποτελείς περιέλθουν στην κατάσταση των εκτρεφομένων ζώων θα γίνουν παθητικά υποζύγια και έτσι θα εξαλείψουμε δια παντός τον κίνδυνο κατάλυσης της Κυριαρχίας.
Η παραγόμενη λοιπόν παθητικότητα είναι ένα από τα πλεονεκτήματα του Κυρίου. Παράγοντας την παθητικότητα ενισχύει τα όπλα του: τα όπλα, το ψεύδος (πειθώ, προπαγάνδα), τον φόβο (απειλή) και το χρήμα (εμπόρευμα). Με αυτά τα όπλα διεξάγει τον κοινωνικό πόλεμο ο Κύριος και τον διεξάγει αποτελεσματικά λόγω της εμπέδωσης της παθητικότητας. Το θέμα για μας είναι: μπορούμε αυτό το πλεονέκτημα, αυτό το όπλο του Κυρίου να το στρέψουμε εναντίον του; Είναι δυνατόν η αδυναμία μας να γίνει ισχύς; Πως;
Μιας και το όλο παιχνίδι παίζεται κατά κύριο λόγο στο πεδίο της διαταγής και όχι της απαγόρευσης (η διαταγή είναι η θετική εκδήλωση της βούλησης του Κυρίου, κι αυτό μας ενδιαφέρει πρώτιστα) θα πρέπει να εξετάσουμε την παθητική ενεργητικότητα, την εκτέλεση της διαταγής, την εκπλήρωση της κινητοποίησης. Αυτο το οποίο μπορούμε να κάνουμε, και το κάνουμε εδώ και πολλούς αιώνες και δεκαετίες, σποραδικά, προσωρινά, ασυστηματοποίητα, ανοργάνωτα, είναι να μετατρέψουμε συλλογικά την παθητική ενεργητικότητα και ενεργητική παθητικότητα.
Η μετατροπή αυτή είναι μια αδιαμφισβήτητη διαδικασία η οποία εξαπλώνεται παντού, δεν φαίνεται, δεν έχει σήμερα αποτελέσματα αλλά πολύ σύντομα θα διαμορφωθεί μια κατάσταση που ο Κύριος δεν θα μπορέσει ούτε να την διαχειριστεί, ούτε να την ελέγχξει ούτε να την καταστείλει. Η αδιαφορία για την πολιτική, η αποχή από τις εκλογές, η (αναγκαστική ή συνειδητή) καταναλωτική αποχή, η σταδιακή εγκατάλειψη του αυτοκινήτου, οι καταλήψεις στα Γυμνάσια και τα Λύκεια, η αδιαφορία για το ποδόσφαιρο και τον αθλητισμό είναι μερικές όψεις αυτής της διαδικασίας της μη εκπλήρωσης της υπό τον Κύριο προωθούμενης κινητοποίησης, της ενεργητικής παθητικότητας, της απουσίας.
Εάν τα όπλα του Κυρίου είναι τα όπλα, το ψεύδος, ο εκφοβισμός και το χρήμα, κανένα από αυτά δεν είναι, δεν μπορεί να είναι τα δικά μας όπλα. Ποια είναι τα δικά μας όπλα; Στο Καλάσνικωφ του Κυρίου θα αντιτάξουμε τα δικά μας Καλασνίκωφ; Κάποιοι λένε ότι αυτό πρέπει να κάνουμε. Εγώ διαφωνώ. Εγώ λέω ότι τα ισχυρά μας όπλα είναι δύο: η γενική απεργία διαρκείας που γίνεται ανά βδομάδα (μια βδομάδα εργασία, μια βδομάδα απεργία-αεργία) και, το έσχατο όπλο, η κατάλυση της κυριαρχικής σχέσης.
Η κατάλυση της κυριαρχικής σχέσης δεν γίνεται με όπλα, με ψεύδος, με εκφοβισμό και χρήμα. Γίνεται χωρίς αυτά. Κανένα μα κανένα όπλο του Κυρίου δεν μπορεί να είναι πιο ισχυρό από την κατάλυση της κυριαρχικής σχέσης – ούτε όλα τα πυρηνικά όλων των Κρατών της Γης! Αυτός είναι ο λόγος που τάσσομαι κατά της ένοπλης επαναστατικής βίας – το βέβαιο παρεπόμενό της είναι η ήττα και ήττα σημαίνει Κυριαρχία. Δεν θέλουμε να νικάμε, υποτελείς δεν θέλουμε να είμαστε.
Η κατάλυση της Κυριαρχίας, της κοινωνικής σχέσης διαταγής-εκτέλεσης, είναι μια διαδικασία δυο φάσεων. Η πρώτη φάση είναι η απόσυρση, η φυγή, η απουσία, η άρνηση της εκπλήρωσης της κινητοποίησης που προωθεί ο Κύριος, η ενεργητική παθητικότητα σε όσο τον δυνατόν περισσότερους χώρους και θεσμούς και πρακτικές είναι δυνατόν. Όταν δεν είμαι εκεί, δεν είναι ούτε ο Κύριος ούτε η Κυριαρχία, άρα δεν μπορεί να υπάρξει, έστω προσωρινά, έστω αποσπασματικά. Αυτό που έχει σημασία είναι η έκταση του φαινομένου, η συχνότητά του και ασφαλώς η διάρκειά του. Η διαρκής αύξηση του αριθμού των ψηφοφόρων που δεν πάνε να ψηφίσουν στις βουλευτικές εκλογές είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές όψεις της διαδικασίας της ενεργητικής παθητικότητας. Εάν φτάσουμε στο σημείο, και θα φτάσουμε (εάν γίνονται εκλογές!), να προσέρχεται μόνο το 20% των ψηφοφόρων τότε είμαστε μπροστά σε μια μετεξέλιξη της ποσότητας σε ποιότητα.
Η φάση της απουσίας, της απόσυρσης από ένα χρονικό σημείο και πέρα μετεξελίσσεται σε μια φάση δημιουργίας μιας νέας κοινωνικής σχέσης. Η απόσυρση είναι μια η φάση της κατάλυσης, της καταστροφής της Κυριαρχίας, η άλλη είναι η δημιουργία μιας άλλης. Έτσι, καταστροφή και δημιουργία είναι δυο όψεις του ίδιου φαινομένου.
Αυτό που μπορούμε να κάνουμε τώρα είναι να εντείνουμε και να συντονίσουμε τη διαδικασία της απόσυρσης, της απουσίας. Η καρδιά της απουσίας χτυπάει στο χώρο της παραγωγής, εκεί που χτυπάει και η καρδιά της Κυριαρχίας. Οι δυο αυτές μορφές απόσυρσης από τη σχέση της Κυριαρχίας, η εντός και η εκτός της παραγωγής και της εργασίας, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, δεν νοείται η μία χωρίς την άλλη. Η μία ενισχύει και ενισχύεται από την άλλη. Η εκτός παραγωγής παρουσιάζει πολλές όψεις και καλύπτει κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής – η εντός παρουσιάζει μόνο μία όψη: γενική απεργία διαρκείας.
Αύριο θα υποστηρίξω ότι υπάρχουν δυο τρόποι διεξαγωγής της γενικής απεργίας διαρκείας. Αυτήν που γνωρίζουμε από το παρελθόν κι αυτήν που έρχεται από το μέλλον: μία εβδομάδα εργασία, μια εβδομάδα απεργία-αεργία. Και θα δείξω ότι η πρώτη είναι καταδικασμένη σε ήττα και απογοήτευση ενώ η δεύτερη μπορεί να αντέξει στο χρόνο και να έχει κοσμογονικά αποτελέσματα.