φίλες κε φίλοι, καλημέρα σας
Στο πρώτο μέρος του άρθρου υποστήριξα ότι ο υφιστάμενος τρόπος διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου (χρήση όπλων, εκλογές, διαμαρτυρία, θρηνωδία, διατύπωση αιτημάτων, ικεσία, απειλές, μονοήμερες απεργίες, διαδηλώσεις, εμπρησμοί, καταστροφές, λεηλασίες, κλπ.), ο λόγος, η αλήθεια της ιστορικής Αριστεράς, έχει απαρχαιωθεί και τον χαρακτήρισα αναχρονιστικό. Ο τρόπος με τον οποίο πολεμάμε δεν είναι μια υπερβατική/υπερβατολογική γενική ιδέα ή αλήθεια που ισχύει εις πάντας τους αιώνας αλλά μια κοινωνική, ιστορική κατασκευή μιας εποχής. Εάν η εποχή αλλάξει, θα αλλάξει και ο λόγος, ο τρόπος διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου. Υποστήριξα ότι η εποχή έχει αλλάξει και εστίασα την προσοχή μου στις εξελίξεις στην στρατιωτική/οπλική τεχνολογία του Κυρίου (καπιταλιστή της παραγωγής και του χρήματος) αφενός και αφετέρου στην καπιταλιστική παραγωγή.
Μέσα σε έναν αιώνα (1850-1945) ο Κύριος κατάφερε να υλοποιήσει την επιθυμία της οπλικής/στρατιωτικής υπεροχής, μια επιθυμία που διατυπώθηκε πρώτη φορά στην Ιλιάδα (0 Ζεύς με τον κεραυνό – ο Αριόστο στον Μαινόμενο Ορλάνδο συγκρίνει τα πρώτα κανόνια με τον κεραυνό). Η πυρηνική βόμβα είναι η επιτομή, η σύγκλιση, η αποθέωση του δυτικού ορθού λόγου (ratio): η επίτευξη της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας μέσω της μικρότερης, λιγότερης το δυνατόν καταβληθείσας προσπάθειας: με ένα μόνο βλήμα ισοπεδώνεις και εξοντώνεις μια πόλη εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων. (Έχω δε χαρακτηρίσει την ρίψη της ατομικής βόμβας ως το μεγαλύτερο αθλητικό επίτευγμα του δυτικού πολιτισμού – βλ. citius, altius, fortius).
Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα ο Κύριος έθεσε τα θεμέλια της εκπλήρωσης άλλης μιας κομβικής επιθυμίας: της αυτοματοποίησης της παραγωγής,
επιθυμία που διατυπώθηκε και αυτή στην Ιλιάδα – θα κάνουμε μια επίσκεψη στο εργαστήριο του Ηφαίστου ένα πρωινό και θα εξετάσουμε διεξοδικά αυτή την επιθυμία – θα δούμε εκεί αυτοκίνητα οχήματα και βιονικά ρομπότ. Η επιθυμία της αυτοματοποίησης της παραγωγής δεν είναι παρά η επιθυμία της κατάργησης της εξάρτησης του Κυρίου από τους υποτελείς Παραγωγούς (δούλοι, δουλοπάροικοι, εργάτες), μια εξάρτηση που διαιωνίζει την ανημποριά του, την ένδειά του και τον καθιστά ευάλωτο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτοματοποίηση (μηχανοκίνηση/μεταβίβαση/πραγματοποίηση) δεν είναι σύγχρονο φαινόμενο: οι ανεμόμυλοι/νερόμυλοι της μεσαιωνικής εποχής αντικατέστησαν μια εργασία που πραγματοποιούνταν χειρωνακτικά ή (και) με τα ζώα. Αυτό που είναι παντελώς νέο είναι ότι με την πληροφορική (από τη δεκαετία του 1950) και την ηλεκτρονική (1960) εμφανίζεται η δυνατότητα της διεύρυνσης της αυτοματοποίησης σε νέους τομείς εφαρμογής, της διείσδυσης δηλαδή σε όλη την παραγωγή, από τη γεωργία και τη βιομηχανία μέχρι τις υπηρεσίες, την διοίκηση και την κρατική επιτήρηση. Η διεύρυνση αυτή άρχισε την δεκαετία του 1980 αλλά επιταχύνθηκε μετά το το 2000. Κατά συνέπεια, βρισκόμαστε στην αρχή της εφαρμογής της τεχνοεπιστήμης στην παραγωγή!
Αυτό το οποίο θέλω να επισημάνω και να τονίσω με τον πιο εμφατικό τρόπο είναι ότι η προώθηση της αυτοματοποίησης είναι μπροστά μας! Ξέρετε τι γίνεται σήμερα στα επιστημονικά εργαστήρια και στην παραγωγή; Χαμός! Βιοτεχνολογία (μοριακή βιολογία, γενετική μηχανική) και νανοβιοτεχολογία, νανοτεχνολογία, νανοϋλικά, οπτικα νανοϋλικά, νέες ισχυρότερες πηγές ενέργειας, ήπιες μορφές ενέργειας, νανοηλεκτρονική, ηλεκτρική μηχανολογία, νανοφωτονική, τεχνητή νοημοσύνη, παγκόσμια δίκτυα πληροφορικής και άλλα πολλά. Θα μου επιτρέψετε να παραθέσω δυο παραδείγματα από την καθημερινή ζωή. Οι γυναίκες, τουλάχιστον, θα γνωρίζουν πως η νανοτεχνολογία καταργεί (ή περιορίζει δραστικότατα) την παραγωγή απορρυπαντικών για τα ρούχα – βάζεις μέσα στο πλυντήριο μια μπάλα, που δεν ξέρω τι έχει μέσα, και εξασφαλίζεις 1.000 πλύσεις. Οι θέσεις εργασίας που θα χαθούν τα επόμενα χρόνια μόνο στην παραγωγή των απορρυπαντικών είναι πολύ περισσότερες από αυτές που θα δημιουργηθούν. Για το προϊόν που ψεκάζεις τα τζάμια και μένουν καθαρά και καμιά εικοσαριά χρόνια σας έχω πει. Πήγαν να μου το πλασάρουν στο κατάστημα που αγοράζω υλικά, όταν βρω κάνα μερεμέτι. . . Επισημάνθηκε, πολύ σωστά, ότι δεν θα ψεκάζαμε με αυτό το προϊόν τα τζάμια μας – ποιος ξέρει τι έχει μέσα! Πολύ ωραία – αλλά οι διαχειριστές των ανά την υφήλιο ουρανοξυστών έχουν βρει την υγειά τους! Ξέρετε πόσες θέσεις εργασίας στον τομέα της καθαριότητας έχουν χαθεί και πόσες πολύ περισσότερες πρόκειται να χαθούν;
Κάθε χρόνος που περνάει οι θέσεις εργασίας που θα χάνονται θα είναι πολύ περισσότερες από αυτές που θα δημιουργούνται. Θα φτάσουμε, δεν θα αργήσουμε, στο σημείο ο (καπιταλιστικός) κοινωνικός πλούτος, ο τεράστιος σωρός των εμπορευμάτων, να παράγεται από ολοένα και λιγότερα χέρια, ολοένα και πιο γρήγορα. Ποιος θα τα αγοράσει/καταναλώσει αυτά τα προϊόντα; Πέρα από αυτό, σε πάρα πολλούς τομείς, όπως στα απορρυπατικά λόγου χάριν, οι κοινωνικές ανάγκες θα ικανοποιούνται με την παραγωγή λιγότερων προϊόντων. Βιομηχανίες του παρελθόντος θα κλείσουν. Θα επεκταθεί η αποεμπορευματοποίηση, η συνειδητή καταναλωτική αποχή (η κόκα κόλα αντιμετωπίζει ήδη προβλήματα), θα επεκταθεί και η αυτοπαραγωγή. Όλες αυτές οι δομικές εξελίξεις μας επιτρέπουν να διατυπώσουμε την άποψη ότι η συρρίκνωση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι μπροστά μας, κατά συνέπεια, και η συρρίκνωση του Κράτους, (και) λόγω της μείωσης των εσόδων.
Επιμένω σε αυτές τις εξελίξεις, την οπλική υπεροχή και την προώθηση της αυτοματοποίησης που θα έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του καπιταλισμού, διότι σχετίζονται άμεσα με το ζήτημα της διάκρισης μέσου και σκοπού. Το ζήτημα της οπλικής υπεροχής σχετίζται με το μέσον, αυτό της περαιτέρω αυτοματοποίησης της παραγωγής με τον σκοπό. Η σχετική οπλική ισορροπία του παρελθόντος από τη μια και η εξάρτηση του Κυρίου από τους υποτελείς Παραγωγούς από την άλλη επέτρεπε την διάκριση μέσου και σκοπού. Μας έχετε ανάγκη, διαμαρτυρόμαστε, απεργούμε, ψηφίζουμε Αριστερά, κυβερνάμε, σκοτώνουμε τον κακό καπιταλιστή ή τον κακό μπάτσο και υλοποιούμε κάποιους στόχους μας, με διαδηλώσεις και εκλογές, με επαναστάσεις και μεταρρυθμίσεις. Υπήρχε βέβαια και η ταύτιση μέσου και σκοπού των ποικίλων και ετερόκλητων ουτοπικών εγχειρημάτων αλλά κανένα από αυτά δεν απέβη αποτελεσματικό.
Το βασικό χαρακτηριστικό του λόγου της ιστορικής Αριστεράς ήταν η διάκριση μέσου και σκοπού. Κάποιοι υποστήριζαν ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα: ατομική ή ομαδική τρομοκρατία. Άλλοι έλεγαν ότι ο σκοπός καθορίζει το μέσον: για να γίνει η επανάσταση θα πρέπει να καταφύγουμε στην ένοπλη επαναστατική βία: πως θα καταστρέψουμε το Κράτος αν δεν χρησιμοποιήσουμε όπλα; Άλλοι: η επανάσταση θα είναι ειρηνική – άρα θα ακολουθήσουμε τον εκλογικό/κοινοβουλευτικό δρόμο. Ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει -δημοκρατία λοιπόν και εκλογές.
Τώρα, με την εξασφάλιση της οπλικής υπεροχής και της εντατικότερης και γενικευμένης προώθησης της αυτοματοποίησης της παραγωγής, η διάκριση μέσου και σκοπού απαρχαιώνεται, καθίσταται ολοσχερώς αναχρονιστική. Και να ήταν μόνο αυτό! Τώρα, δεν υπάρχει ούτε μέσον ούτε σκοπός. Ας το διατυπώσω κάπως διαφορετικά: τώρα, δεν υπάρχει μέσον – υπάρχει μήπως σκοπός; Δεν θα το έλεγα.
Η απαρχαίωση του λόγου της ιστορικής Αριστεράς εξαφανίζει, διαγράφει και το μέσον και το σκοπό. Σε αυτό το σημείο έχουμε φτάσει σήμερα – εξ ου και οι αλλεπάλληλες ήττες, εξ ου και η σε βάρος μας κατανομή ισχύος, ο αρνητικός για μας συσχετισμός δυνάμεων. Δεν θα μπορέσουμε να ξεκολλήσουμε από αυτό το πολύ βαρύ παρόν εάν δεν επεξεργαστούμε έναν άλλο λόγο, έναν λόγο, ένα σύστημα αλήθειας (Μισέλ Φουκό) που να λαμβάνει υπόψη του τις εξελίξεις όσον αφορά το μέσον και το σκοπό, δηλαδή, την οπλική υπεροχή του Κυρίου και την αυτοματοποίηση της παραγωγής, δηλαδή του τρόπου διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου και των σκοπών του. Χρειαζόμαστε επειγόντως μια αλλαγή παραδείγματος (Τόμας Κουν), ένα νέο ερμηνευτικό πρόγραμμα (Ιμρε Λάκατος), ένα νέο στυλ πολιτικής σκέψης, κατά το στυλ επιστημονικής σκέψης των Άλιστερ Κρόμπι και Ίαν Χάκιγκ – δεν τους έχω διαβάσει, τους πήρε το μάτι μου σε από δω και από εκει διαβάσματα, θα ήθελα όμως. . . Χρειαζόμαστε βέβαια και μια μαρξιστική και αναρχική προσέγγιση του λόγου, και του τέλους του, της ιστορικής Αριστεράς, και ιδίως των μηχανισμών της (των κομμάτων της, κυρίως).
[Εκτός από το ενδιαφέρον μας και τις θεωρητικές αναζητήσεις γι’ αυτά τα μεθοδολογικής/επιστημολογικής ζητήματα, χρειαζόμαστε επειγόντως να στρέψουμε την προσοχή μας και προς τη θεωρία του πολέμου. Τέλος, πέραν των ζητημάτων που άπτονται του μέσου, της διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου, χρειαζόμαστε και μια θεωρία για τον κομμουνισμό ως επίδικο αντικείμενο αυτού του πολέμου – ας το αφήσουμε όμως προσώρας αυτό το ζήτημα στην άκρη.]
Ένας νέος λόγος, ένα νέο παράδειγμα, ένα νέο ερμηνευτικό πρόγραμμα, ένα νέο στυλ πολιτικής σκέψης θα προκύψει ως αποτέλεσμα αναθεώρησης, επανεξέτασης ζητημάτων του παρελθόντος, δηλαδή, επανατοποθέτησης των ερωτημάτων του παρελθόντος και απόπειρας διατύπωσης απαντήσεων. Ποιά είναι αυτά τα ερωτήματα;
Εάν δεν μπορούμε πια να πάρουμε όπλα στα χέρια μας, μας επιτρέπεται να πολεμήσουμε;
Κι αν ναι, πως θα πολεμήσουμε;
Νοείται πόλεμος χωρίς τη χρήση όπλων;
Ποιός είναι πιο ισχυρός, ο Κύριος ή εμείς;
Πως πολεμάει ο Κύριος;
Μέχρι τώρα πολεμούσαμε όπως ο Κύριος ή με τον δικό μας ξεχωριστό τρόπο;
Ποιοί και ποιές θα συμμετέχουν στην διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου;
Ποιό είναι το ισχυρότερο όπλο του Κυρίου;
Ποιό είναι το δικό μας ισχυρότερο όπλο;
Σε αυτά τα ερωτήματα θα επιχειρήσουμε να διατυπώσουμε κάποιες απαντήσεις αύριο το πρωί. Πάω στον κήπο.