in Νεολιθική Γλωσσολογία

li ri mu mu ku (4)

files ke fili, kalimera sas

Ξέρετε πως είναι το παγωτό στην ιαπωνική; Aisukurimu. Σας θυμίζει κάτι; Μα βέβαια, είναι η αγγλική λέξη icecream! Γιατί το icecream έγινε aisukurimu; Δεν θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε: η αγγλική λέξη προσαρμόστηκε στη μορφολογία και τη φωνολογία της ιαπωνικής, της οποίας το βασικό χαρακτηριστικό είναι οι ανοιχτές συλλαβές, δηλαδή, σύμφωνο+φὠνήεν: Ναγκασάκι, Χιροσίμα, Μιτσουμπίσι, Καβασάκι, Χόντα, Σουζούκι, Οζάκα, Τόκιο, σούσι. Προφέροντας aisukurimu μπορούν και τη γράφουν, μιας και η ιαπωνική γραφή είναι μια συλλαβογραφική γραφή. Κάθε συλλαβή αποδίδεται με ένα συλλαβόγραμμα. Η λέξη Ναγκασάκι αποτελείται από τέσσερα συλλαβογράμματα: να, γκα, σα, κι.

Θα μπορούσε η γιαπωνέζικη γλώσσα να αναπαρασταθεί με το λατινικό αλφάβητο; Ασφαλώς! Με το ελληνικό; Ασφαλώς! Η τουρκική γλώσσα αναπαριστάνονταν με το αραβικό αλφάβητο, μέχρι το 1922, αν δεν κάνω λάθος. Τη χρονιά εκείνη αφήσανε στην άκρη το αραβικό και υιοθέτησαν το λατινικό. Θα μποορούσαν να υιοθετήσουν και το ελληνικό και να γράψουν την παρακάτω παροιμία ω εξής:

άμτσικ τσιοκ, παρά γιοκ: μουνάκι πολύ, λεφτά όχι!

Θα μπορούσαμε, φίλες και φίλοι, να αντικαταστήσουμε το ελληνικό αλφάβητο με το λατινικό; Asfalos! Με το αραβικό; Ασφαλώς! ب ج ب ق  : καλά,  εάν ق  = κ,   ب  α, και     ج =λ! Κανένα πρόβλημα; Απολύτως κανένα!  Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την ιαπωνική συλλαβογραφική γραφή για να αναραστήσουμε την ελληνική γλώσσα; Και βέβαια! Για να γράψουμε τη λέξη καραβάκι θα χρησιμοποιούσαμε τα συλλαβογράμματα κα, ρα, βα, κι. Θα αντιμετωπίζαμε όμως πολλές δυσκολίες, τις οποίες θα εξετάσω παρακάτω.

Θα μπορούσαν οι Ιάπωνες να αφήσουν στην άκρη τη γραφή τους και να υιοθετήσουν τη Γραμμική Γραφή Β’, που είναι συλλαβογραφική; Ασφαλώς. Θα έκαναν βέβαια κάποιες αλλαγές, κάποιες τροποποιήσεις. Θα μπορούσαμε εμείς να αφήσουμε την ελληνική αλφαβητική και να υιοθετήσουμε τη Γραμμική Β΄; Ασφαλώς και θα μπορούσαμε. Θα είχαμε όμως κάποια προβλήματα, θα τα δούμε στη συνέχεια.

Θέλω να πω το εξής:

η οποιαδήποτε γλώσσα μπορεί να αποδοθεί με την οποιαδήποτε γραφή και η οποιαδήποτε γραφή μπορεί να αποδώσει την οποιαδήποτε γλώσσα.

Και τότε γιατί λέμε ελληνικό αλφάβητο, λατινικό (το οποίο είναι της αρχαίας Χαλκίδας), αραβικό, γιαπωνέζικη γραφή, κινέζικη γραφή, κλπ; Έχουμε την πεποίθηση ότι επειδή λέμε ελληνικό αλφάβητο ή γιαπωνέζικη γραφή αυτό σημαίνει ότι η γραφή αυτή μπορεί να αποδώσει μόνο την ελληνική ή την  ιαπωνική γλώσσα αντίστοιχα! Κάτι τέτοιο, όπως διαπιστώσαμε δεν ισχύει!  Λέμε ελληνικό αλφάβητο επειδή οι πρώτοι που το χρησιμοποίησαν ήταν οι Έλληνες, κοκ. 

Ας υποθέσουμε ότι οι Ιάπωνες αποφασίσουν να αντικαταστήσουν την συλλαβογραφική γραφή τους με τη φωνογραφική ελληνική γραφή. Μπορούμε να τους το απαγορέψουμε; Όχι, βέβαια, κατά κανένα τρόπο. Κάθε γλώσσα και κάθε γραφή είναι κοινός πλούτος της ανθρωπότητας.  

Ας κάνουμε τώρα μια άλλη υπόθεση. Ας υποθέσουμε ότι δεν έχουμε γραφή και αποφασίζουμε να κάνουμε τη γλώσσα μας ορατό λόγο. Τι επιλογές θα είχαμε;

1. Θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε τις λέξεις. Αυτό λέγεται λεξιγραφία. Θα μπορούσαμε να το κάνουμε με δύο τρόπους. Πρώτον, με την αναπαράσταση των αντικειμένων. Όταν θα θέλαμε να γράψουμε πρόβατο, θα ζωγραφίζαμε ένα πρόβατο. Αυτή είναι η εικονογραφία και η γραφή θα ονομάζονταν εικονογραφική.Θα αντιμετωπίζαμε όπως πολλά προβλήματα. Θα ζωγραφίζαμε το σπουργίτι, ωραία,  αλλά την καρδερίνα; Θα ζωγραφίζαμε το άλογο, αλλά το μουλάρι; Θα ζωγραφίζαμε το σπίτι αλλά το ρήμα θέλω; Τη λέξη δικαιοσύνη; Αυτό το πρόβλημα θα μπορούσε να λυθεί ως εξής: Αντι να ζωγραφίζαμε το σπουργίτι, την καρδερίνα και το ρήμα βλέπω (με ένα μάτι, ας πούμε), θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι άλλο. Να αναπαραστήσουμε το σπουργίτι με το σχήμα $, την καρδερίνα με το  @ και το ρήμα βλέπωμε το *. Έτσι, την πρόταση βλέπω ένα σπουργίτι και μια καρδερίνα θα μπορούσαμε να τη γράψουμε ως εξής: * $ @. Υπάρχει κάποιο πρόβλημα; Όχι, κανένα -προς το παρόν. Αυτή είναι η λογογραφία και τη γραφή θα τη λέγαμε λογογραφική. Το πρόβλημα με την λογογραφία είναι ότι θα είχαμε πάρα πολλά σχήματα και σχέδια, όπως και λογο με την εικονογραφία.

Υπάρχει ο μύθος ότι οι πρώτες γραφές ήταν εικονογραφικές! Λάθος τεράστιο! Οι πρώτες γραφές ήταν λογογραφικές με στοιχεία εικονογραφίας. Η πιο γνωστή λογογραφική γραφή είναι η κινέζικη. Τι γραφή ήταν η σφηνοειδής σουμερική και η ιερογλυφική αιγυπτιακή; Θα δούμε παρακάτω.

2. Θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε όχι τις λέξεις αλλά τις συλλαβές της λέξης. Αυτό λέγεται συλλαβογραφία και η γραφή συλλαβογραφική, όπως είναι η ιαπωνική.  Το πλεονέκτημα της συλλαβογραφίας είναι σαφές. Εκεί που η εικονογραφία και η λογογραφία χρειάζεται χιλιάδες εικόνες και σχέδια, η συλλαβογραφία αρκείται σε κάποιες δεκάδες συλλαβογράμματα -το πολύ 100-150! Πως φτάσαμε όμως στη συλλαβογραφία;

Η συλλαβογραφία είναι εξέλιξη της λογογραφίας. Η εξέλιξη αυτή εκτυλίχθηκε σε γλώσσες που οι λέξεις τους ήταν κυρίως μονοσύλλαβες, όπως ήταν η σουμερική και η αρχαία αιγυπτιακή. Το σχέδιο που αναπαρίστανε μια λέξη, λ.χ. το σπίτι, και προφέρονταν ε απόκτησε καθαρά φωνητική αξία και κατέληξε να αναπαριστάνει μια συλλαβή. Η λέξη ε έγινε συλλαβή! Εάν στη σουμερική ο άνδρας είναι lu, το ολογράφημα του άνδρα έγινε η συλλαβή lu! Εάν το πρόβατο αναπαριστάνονταν με ένα κύκλο με ένα σταυτό μέσα στον κύκλο και το σχήμα αυτό το διάβαζαν κα (=πρόβατο), τότε το σχήμα αυτό έγινε η συλλαβή κα. Πολύ σημαντική επινόηση, πάρα πολύ σημαντική -θα δούμε γιατί. Λοιπόν, η μεσοποταμιακή σφηνοειδής και η αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή είναι γραφές που συνδυάζουν λογογραφία και συλλαβογραφία, είναι λογοσυλλαβικές γραφές.

Η συλλαβογραφική γραφή μπορεί να αναπαραστήσει μια γλώσσα πολύ αποτελεσματικά εάν οι λέξεις της αποτελούνται από ανοιχτές συλλαβές, όπως η ιαπωνική (σύμφωνο +φωνήεν) – τα συλλαβογράμματα σε αυτή την περίπτωση θα είναι λίγα.  Εάν μια γλώσσα, όπως η ελληνική, έχει εκτός από τις ανοικτές συλλαβές (σφ) και άλλου τύπου (σφσ, φσ, σσφ, σσσφ) τότε η συλλαβογραφική γραφή για να αναπαραστήσει πιστά αυτή τη γλώσσα θα πρέπει να διαθέτει εκατοντάδες συλλαβές.  Θα πρέπει να επινοήσει τη συλλαβή γρος για να αποδώσει τη λέξη αγρός και τις συλλαβές στρα και τος για τη λέξη στρατός. Η τος θα μας ήταν χρήσιμη (πρώ-τος) αλλά για τη λέξη έκτος θα είχαμε ή τις συλλαβές ε και κτός ή εκ και τος. Αντιλαμβάνεστε τι θα γινόταν -θα χρειαζόμασταν πάρα πολλά συλλαβογράμματα! Το πρόβλημα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με τον εξής τρόπο: να γράψουμε τη λέξη αγρός ως α-γο-ρο-σο αλλά να την διαβάσουμε ως αγρός. Σε αυτή τη λύση κατέληξε η κυπριακή συλλαβική γραφή! Η οποία είναι ένα μυκηναϊκό κατάλοιπο, διέθετε 56 συλλαβογράμματα, χρησιμοποιούνταν μέχρι τους πρώτους προχριστιανικούς αιώνες και αναπαριστάνει μια ελληνική διάλεκτο, την αρκαδοκυπριακή, πολύ συγγενική με την μυκηναϊκή, την οποίαν μιλούσαν αυτοί που εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο μετά την παρακμή των μυκηναϊκών βασιελίων κατά το 1200-1100 π. Χ. Αν θέλαμε να γράψουμε την πρόταση θέλω να πάω σπίτι θα τη γράφαμε μεταχειριζόμενοι τα συλλαβογράμματα: θε, λο, να, πα, ο, σι, πί, τι: θε-λο-να-πα-ο-σι-πι-τι. Αντί να γράψουμε σι-πι-τι θα μπορούσαμε επίσης να γράψουμε πί-τι και να διαβάσουμε σπίτι έχοντας επίγνωση των συμβάσεων της γραφής.

3. Θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε όχι τις λέξεις ούτε τις συλλαβές αλλά τους φθόγγους, σύμφωνα και φωνήεντα και ημίφωνα! Αυτό λέγεται φωνογραφία καἶ η γραφή φωνογραφική. Η ελληνική γραφή, το ελληνικό αλφάβητο,  είναι φωνογραφική γραφή. Δεν είναι του παρόντος να εξετάσουμε την προέλευση της φωνογραφίας γενικά και της ελληνικής φονογραφικής ειδικά, αλλά μας επιτρέπεται να παρατηρήσουμε ότι όταν η συλλαβογραφική γραφή αναπαριστάνει μια συλλαβή που αποτελείται μόνο από φωνήεν είναι φωνογραφική, αντικειμενικά. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι χρήστες της είχαν επίγνωση του γεγονότος. Αυτό επιβεβαιώνεται από το ότι  η Γραμμική Β’ και η κυπριακή συλλαβική, αν και χρησιμοποιούνταν επί αιώνες,  δεν μετεξελίχθηκαν σε φωνογραφικές γραφές -παρέμειναν συλλαβογραφικές.

Και μετά από όλα αυτά, ας δούμε τι γραφές ήταν αυτή του δίσκου της Φαιστού, της μινωικής ιερογλυφικής, της Γραμμικής Α΄και της Γραμμικής Β’. Αύριο το πρωί. Με έπιασε η μέση μου.

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Θαμώνα,
    πως να σε ευχαριστήσω για την υπόδειξη, για την παραπομπή; Τι έξυπνο κείμενο, τι απολαυστικό! Όλα αυτά που διάβασα τα αγνοώ παντελώς. Ένα πρωινό θα ασχοληθώ με το ζήτημα και θα παρουσιάσω την εν λόγω προσέγγιση.
    Σε ευχαριστώ άλλη μια φορά για την υπόδειξη – και για τη δουλειά που μου έδωσες για το σπίτι.

  2. [Θα μπορούσε η γιαπωνέζικη γλώσσα να αναπαρασταθεί με το λατινικό αλφάβητο; Ασφαλώς!] αν δεν κανω λαθος το προσπαθησαν αλλα κολλησαν στις ομοφωνιες! εχουν πολλες λεξεις με την ιδια προφορα αλλα διαφορετικο νοημα! στον προφορικο λογο τις ξεχωριζουν απο τα συμφραζομενα (και λοιπους μη λεκτικους τροπους επικοινωνιας στην κοινωνικη ζωη) αλλα στον γραπτο το βρηκαν αδυνατο! βαλε μεσα και τα εθνικιστικα τους (παρολο που εκλεψαν δημιουργικα τους παντες! το συγχρονο καρατε πχ ειναι κατα το ημισυ αντιγραφη του γαλλικου σαβατε – με παραδοσιακες επιρροες απο κινα αλλα και πολυνησια! κλπ) εντελει κολλησαν στα κανζι! ΛοοοΛ