Πολλά ήταν τα παρεπόμενα της διάστασης καπιταλιστικής παραγωγής ( ηθική της εργασίας, ιδεολογία της ταλαιπωρίας, εξύμνηση της επίδοσης, λατρεία της αποτελεσματικὀτητας, αποθέωση της μεγέθυνσης) και καπιταλιστικής κατανάλωσης (‘να περνάς καλά’).
Να δύο από αυτά: σε επίπεδο θεωρίας, ιδεών, πολιτισμού και αξιών ο μεταμοντερνισμός, η σύγχρονη έκδοση του μηδενισμού (‘όλα επιτρέπονται’)· σε κοινωνικό, η παράταση της εφηβείας.
Θα μπορούσε η παράταση της ηλικίας να εγγραφεί στην όλη εξέλιξη του ανθρώπου ως ζωικού όντος; Θα μπορούσε δηλαδή να αποτελέσει μια ακόμα εξελικτική στιγμή, την πιο πρόσφατη; Εάν όχι;
Πολλές κοινωνικές ανάγκες έχουν φυσικοποιηθεί. Η απώλεια του οίστρου και η παράταση της παιδικής ηλικίας είναι δυο πολύ γνωστά και αρκούντως κατανοητά φαινόμενα. Μήπως θα φυσικοποιηθεί και η παράταση της εφηβείας;
Εάν σκεφτούμε ότι από τις πρωταρχές της όρθιας στάσης μέχρι σήμερα έχουν περάσει 30 εκ. χρόνια, ναι, τόσα είναι, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι εγγραφές των κοινωνικών αναγκών στο κορμί μας θα πρέπει να ήταν μάλλον διαδικασίες πολύ μεγάλης διάρκειας. Μιας και η παράταση της εφηβείας άρχισε μόλις λίγα εκατομμυριαστά του δευτερολέπτου, σε σύγκριση με τα 30 εκ., είναι μάλλον απίθανο η παράταση της εφηβείας να εγγραφεί στο σώμα μας.
Μία από τις πιο ασφαλείς ενδείξεις περί αυτού είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα θηλυκά τα οποία επιχειρούν να αρχίσουν να τεκνοποιούν μετά το τέλος της παρατεταμένης εφηβείας, μετά τα 30, 35, 40, κλπ. Και πόσα άλλα δράματα δεν προκάλεσε, σε αρσενικά και θηλυκά, η παράταση της εφηβείας! Αχ, τι μας κάνεις καπιταλισμέ!
Λίγες δεκαετίες πριν, ο έφηβος ενηλικιωνόταν όταν ερχόταν η ώρα. Όχι βέβαια στα 30, στα 35, στα 40 και βάλε, όχι πολύ σπάνια. Συνήθως, η μετάβαση από την εφηβεία στην ενηλικίωση αναπαριστάνονταν με τελετές, τελετές μύησης. Η αναπαράσταση αυτή ήταν μια συμβολική δέσμευση και των δύο μερών: ο έφηβος θα ενταχτεί στην όποια παραγωγή του κοινωνικού πλούτου (τροφοσυλογή, κυνήγι, καλλιέργεια γης, εκτροφή ζώων), η κοινωνία θα τον προστατέψει και θα τον φροντίσει. Η παράταση της εφηβείας στον καπιταλιστικό κόσμο εξάλειψε και τις τελευταίες εναπομείνασες τελετές μύησης στον δυτικό κόσμο.
Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα, Εάν ο καπιταλισμός συρρικνώνεται, τότε η διάσταση της παραγωγής και της κατανάλωσης θα ατονήσει, θα εξαλειφτεί; Υπέρ της ταλαιπωρίας όμως ή υπέρ της απόλαυσης;
Μήπως θα αρθεί η παράταση της εφηβείας υπέρ της απόλαυσης;
Ίσως, όχι όμως μέσα στον καπιταλισμό. Μέσα στον καπιταλισμό μόνο μια οδός υπάρχει: της εξάντλησης, της ηθικής της εργασίας, της ταλαιπωρίας, του αέναου μόχθου, της εξαθλίωσης, της εξόντωσης.