φίλες και φίλοι, καλη σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ, και τις επόμενες δύο μέρες,   θα διαβάσετε τη συντομότερη ιστορία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης και του ανθρώπινου γένους  που μπορεί να γραφεί, όπως βέβαια εγώ την αντιλαμβάνομαι και την προσλαμβάνω: δεν είναι η ιστορία, είναι μια ιστορία, μη παρεξηγηθούμε, πρωινιάτικα, ακόμα δεν αρχίσαμε. Συντομότερη δεν μπορεί να υπάρξει –  η παράθεση και μόνο των λέξεων (εννοιών) αναπαράσταση, εξάρτηση, αποθήκευση, πάνω στις οποίες θα στηριχτώ, δεν είναι αφήγηση.

ΠΡΙΝ αρχίσω το παραμύθι μου θα διευκρινίσω ότι δεν θα μεταχειριστώ ποτέ τη λέξη και την έννοια εξέλιξη –  θα τη διαβάσετε μόνο σε αυτή την επεξηγηματική παράγραφο και ποτέ πια (never more). Η έννοια της εξέλιξης υποδηλώνει ότι όχι μόνο αλλάζουμε προς το καλύτερο αλλά και ότι οι αλλαγές γίνονται για να πραγματοποιηθεί κάποιος σκοπός. Σκοπός όμως δεν υπάρχει –  ούτε στο σύμπαν ούτε στη ζωή ούτε στη φύση ούτε στην κοινωνία, άρα δεν υπάρχει εξέλιξη. Ήταν εξέλιξη που κάποτε περπατούσαμε με τα τέσσερα και μετά με τα δύο; Αλλαγή ήταν. Γιατί να χαρακτηρίσουμε εξέλιξη τη λεκτική επικοινωνία (γλώσσα); Αλλαγή ήταν. Να μια άλλη αλλαγή και καθόλου εξέλιξη: κάποιοι στην κοινωνία κάποτε διατύπωσαν επιθυμίες και έθεσαν σκοπούς –  λόγου χάριν, θέλω να γίνω αθάνατος και να ειμαι πάντα νέος (Ιλιάδα Θ 539, είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα) ή προέβλεψαν ένα τέλος (εσχατολογία της Παλαιάς Διαθήκης και του χριστιανισμού), στο οποίο θα αναστηθούν οι νεκροί, θα κατατροπωθεί ο θάνατος δηλαδή. Οι έννοιες της εξέλιξης και της προόδου αποκτούν νόημα μόνο κάτω από τη σκιά του σκοπού και του προσδοκώμενου τέλους.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΛΗΘΩΡΑ ενδείξεων από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες μας ωθεί να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι η ανθρώπινη σεξουαλικότητα εισέρχεται σε μια νέα εποχή, στην εποχή της αγαμίας: η συχνότητα της σεξουαλικής συνεύρεσης στους νέους και τις νέες τείνει να μειώνεται, αποτέλεσμα της αποδυνάμωσης της κάβλας, του σεξουαλικού ερεθισμού που με τη σειρά του είναι συνέπεια της συρρίκνωσης των κοινωνικών σχέσεων, του ατομικισμού και του οικιακού εγκλεισμού. Δεν γίνεται να μην αναρωτηθούμε για τα αίτια, τις συνθήκες και το μέλλον αυτής της πολύ αρνητικής εξέλιξης, που είναι άλλη μια έκφανση της απώλειας ιδιαίτερων ανθρώπινων χαρακτηριστικών, της διαδικασίας της απο-ανθρωποποίησης. Μήπως μία από τις πολλές αρνητικές συνέπειες της αγαμίας θα είναι η αύξηση της επιθετικότητας και των δύο φύλων αλλά περισσότερο των ανδρών; Εάν εισερχόμαστε αργά και βασανιστικά στην εποχή της αγαμίας, ποια εποχή θα αφήσουμε; Πόσες εποχές προανθρώπνης και ανθρώπινης σεξουαλικότητας υπήρξαν;  Υπάρχει τρόπος να τις εντοπίσουμε;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ότι πρέπει να βάλω βενζίνα στο αυτοκίνητο. Η σκέψη αυτή εκφέρεται ως πρόταση εσωτερικής ομιλίας. εσωτερικού μονολόγου. Λέω στον εαυτό μου, χωρίς να μιλάω: πρέπει να βάλεις βενζίνα. Αυτό το “πρέπει” είναι μια εντολή –  διατάζουμε τον εαυτό μας να κάνει κάτι. Στην πραγματικότητα απευθυνόμαστε στον εγκέφαλό μας ως να είναι κάποιος άλλος και άρα μπορούμε να μιλάμε μαζί του.  Η εντολή αυτή αποθηκεύεται στην βραχύχρονη (βραχυπρόθεσμη) μνήμη και θα ανακληθεί, πρέπει να ανακληθεί –  ειδάλλως θα μείνω από βενζίνα. Ο εγκέφαλος εντέλλεται, διατάσσεται να μας θυμήσει να κάνουμε κάτι. Η πρόταση αυτή παίρνει συχνά την εξής μορφή: πρέπει να βάλεις βενζίνα, μην το ξεχάσεις. Γιατί εκφέρουμε την πρόταση, μην το ξεχάσεις; Γιατί στο παρελθόν έχουμε ξεχάσει να βάλουμε βενζίνα και έχουμε όχι μόνο ταλαιπωρηθεί αλλά έχουμε χάσει και ραντεβού και δουλειά και χρήματα. Με τη δεύτερη αυτή πρόταση κάνουμε πιο επιτακτική την εντολή για να αποθηκευτεί πιο έντονα στην βραχύχρονη μνήμη και έτσι είμαστε πιο βέβαιοι ότι η εντολή θα ανακληθεί. Για να γίνει ακόμα πιο επιτακτική, για να εξαλείψουμε κάθε ενδεχόμενο να ξεχάσουμε να βάλουμε βενζίνα, θα πούμε στον εαυτό μας, στον εγκέφαλό μας, πρέπει να βάλεις βενζίνα, μην το ξεχάσεις, παλιομαλάκα. Βρίζουμε τον εαυτό μας διότι συνηθίζει να μην βάζει βενζίνα με όλες τις γνωστές συνέπειες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθούμε με την εξελικτική ιστορία της επινόησης και διατύπωσης σεναρίων, την μεγάλη ποικιλομορφία που παρουσιάζουν στην καθημερινή ζωή και την σπουδαιότατη λειτουργία που επιτελούν. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη λάμψη και τη χαρά που εμφανίστηκαν στο πρόσωπο του τρίχρονου Παύλου  μόλις μια φίλη μας τελείωσε το παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια και τον κακό λύκο. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο αυτή η στιγμή να ήταν τόσο καθοριστική ώστε ο Παύλος να συνηθίζει να φτιάχνει “γερά σπίτια” στη ζωή του.  Το παραμύθι είναι ένα σενάριο. Το σενάριο είναι μια αφήγηση της διαδικασίας εκτύλιξης ενός επινοημένου, προκαθορισμένου σχεδίου. Το προκαθορισμένο (προθετικότητα)  σχέδιο του παραμυθιού είναι να συμβάλει στην κοινωνικοποίηση του παιδιού και να του περάσει ένα πολύ συγκεκριμένο νόημα (σκοπός) – όχι συμβουλή! Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πόσο συχνά επινοούμε και διατυπώνουμε σενάρια –  ζούμε με και μέσα στα σενάρια, όπως και με και μέσα στη συνεργασία και τον ζωντανό κομμουνισμό. Ξέρετε, τα ψάρια δεν γνωρίζουν ότι ζουν μέσα στο νερό! Δυο παραδείγματα των ημερών μας είναι αποκαλυπτικά: κάποιος πατέρας προχτές ξέχασε 5,5 μηνών βρέφος στο αυτοκίνητο με αποτέλεσμα να πεθάνει· θα σπεύσουμε αμέσως να διατυπώσουμε κάποιο σενάριο για να εξηγήσουμε την συμπεριφορά του. Ενώ τα σενάρια για τις επικείμενες εκλογές αποκαλύπτουν με τον καλύτερο τρόπο τη σχέση του σεναρίου με την επιθυμία και τους ευσεβείς πόθους μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ συχνά τα τελευταία χρόνια μήπως οδεύουμε σε μια κοινωνία στην οποία η συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων, των παραγωγών του υλικού και άυλου κοινωνικού πλούτου (ο αριθμός των οποίων τείνει να περιορίζεται διαρκώς), θα είναι γυναίκες: 80% γυναίκες, 20% άντρες, πάνω κάτω, η ακρίβεια δεν έχει και μεγάλη σημασία. Οι ενδείξεις που διαθέτουμε και οι υπάρχουσες τάσεις προς αυτή τη βάσιμη εικασία μας παρωθούν να καταλήξουμε. Πολλά, πάρα πολλά επαγγέλματα που ασκούνταν από άντρες, ασκούνται σήμερα είτε μόνο μόνο από γυναίκες είτε υπάρχει σαφής τάση να περιορίζεται δραστικά ο αριθμός των αντρών και να αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών. Επαγγέλματα και εργασίες που θεωρούνταν ανδρικά προπύργια, καταλαμβάνονται από γυναίκες, καταρρίπτοντας με αυτόν τον τρόπο το μύθο της υστέρησης της γυναίκας ως προς τη σωματική δύναμη και την αντοχή στην εργασία. Έχει διευρυνθεί γεωγραφικά το οπτικό μας πεδίο και μπορούμε να δούμε ότι αυτό που μπορεί να κάνει μια Αφρικανή αγρότισσα, τα βάρη που μπορεί να σηκώσει, τις αποστάσεις που μπορεί να διανύσει με αυτά τα βάρη στο κεφάλι της και στην πλάτη της και τις ώρες που μπορεί να εργαστεί, δεν θα μπορούσε να το κάνει ούτε στον ύπνο του ένας Ευρωπαίος νεαρός άντρας, στέλεχος επιχείρησης, όσες ώρες και αν σπαταλά στο γυμναστήριο για να κάνει κοιλιακούς. Μέσα σε μια δυο ώρες θα κλατάριζε.

ΕΓΕΙΡΟΝΤΑΙ τρία ερωτήματα. Εάν έχει κάποια βάση ο ισχυρισμός μου, και νομίζω πως έχει, γιατί, πώς φτάσαμε στο σημείο να  οδεύουμε σε μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες θα είναι η πλειονότητα των εργαζομένων; Πώς θα διαχειριστούν οι άντρες αυτή την κατάσταση; Τι θα κάνουν οι άντρες όταν δεν θα εργάζονται;

Continue reading →

Οι Βεδουίνοι λένε ότι ο φιλοξενούμενος είναι άρχοντας, φυλακισμένος και ποιητής. Είναι άρχοντας: ό,τι χρειαστεί θα το έχει. Είναι φυλακισμένος: οφείλει να αποδεχτεί τους κανόνες του σπιτιού. Και είναι και ποιητής.

φίλες και φίλοι καλή σας μέρα

ΜΙΑ μέρα, μια φορά κι ένα καιρό, σε ένα βεδουίνικο χωριουδάκι σε κάποια όαση της Σαχάρας, ένας γέρος πατέρας καλεί κοντά του τους τρεις γιους του και τους λέει: Παιδιά μου, θα πεθάνω σε λίγες μέρες και για να μην τσακώνεστε θα σας μοιράσω τις δεκαεφτά (17) καμήλες που έχουμε. Ο μεγαλύτερος θα πάρει τις μισές, ο δεύτερος το ένα τρίτο (1/3) και ο μικρότερος το ένα ένατο (1/9). Πεθαίνει ο πατέρας και οι γιοι κάνουν τη μοιρασιά. Αντιμετωπίζουν όμως ένα μεγάλο πρόβλημα. Οι μισές καμήλες είναι 8,5, το ένα τρίτο είναι 5 και 3/4 της καμήλας και το ένα ένατο, 1 και 9/10 της καμήλας. Αδιέξοδο και απόγνωση.

Continue reading →

βραστούς, βραστούς, θα φάμε τους αστούς

(σύνθημα εργατών)

την έφαγα (=τη γάμησα)

(νεοελληνική ανδρική έκφραση)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΑΛΛΟΝ δεν γνωρίζετε τι είναι το κουμάσι. Είναι μια ξύλινη μικρή καλύβα, υπερυψωμένη, με πάτωμα το οποίο έχει κενά για να πέφτουν τα περιττώματα του γουρουνιού που έκλειναν εκεί μέσα οι χωρικοί για να το παχύνουν. Όταν ήταν μικρό, τον Μάιο,  μπορούσε να κινηθεί, όταν όμως μεγάλωνε, τον Σεπτέμβριο  δεν μπορούσε, ήταν ακινητοποιημένο, τον Δεκέμβριο έφτανε τα 50 με 60 κιλά και το έσφαζαν λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα. Η λέξη είναι τούρκικη και σημαίνει καλύβα (kumes), δάνειο της περσικής kume, με την ίδια σημασία. Γιατί όμως έπρεπε το γουρούνι να είναι ακινητοποημένο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΟΛΛΟΙ παλαιοανθρωπολόγοι διατείνονται ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε πριν 250.000 χρόνια, ενώ η διαδικασία για να διαμορφωθεί (ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση) είχε μια διάρκεια που ξεπερνά τα 4 εκατομμύρια χρόνια. Ο άνθρωπος είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας σειράς επαναστάσεων, αλλαγών χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση: η όρθια στάση, η απώλεια οίστρου στα θηλυκά, η παράταση της παιδικής ηλικίας, η χρήση της φωτιάς, το μαγείρεμα, η κατασκευή εργαλείων για κατασκευή εργαλείων, το παιχνίδι, ο χορός, η μουσική, η γλώσσα και η σκέψη, η αφήγηση, η φαντασία και η φαντασίωση, το σύμβολο και η τελετή, η ανταλλαγή, η παράσταση και η τέχνη, το κυνήγι μεγάλων θηραμάτων, ο πόλεμος, ο διαρκής πειραματισμός –  αυτές είναι οι σημαντικότερες επαναστάσεις.

ΑΠΟ τα 250.000 χρόνια, τα 240.000 τα ζήσαμε ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί μικρών θηραμάτων (και μεγαλύτερων προς το τέλος αυτής της περιόδου). Ζούσαμε σε ομάδες των 20-50 μελών, στις οποίες οι δεσμοί δεν ήταν σταθεροί: οι συμβιωτικές ομάδες διασπόντουσαν,  διαλύονταν και ανασυνθέτονταν μόλις προέκυπτε κάποια διαφωνία, πολύ συχνά δηλαδή. Η προσωρινότητα της συμβίωσης απέτρεπε την εμφάνιση παγιωμένων κυριαρχικών σχέσεων. Οι σχέσεις ανταλλαγής και συνεργασίας με άλλες ομάδες ήταν επίσης ευκαιριακές και προσωρινές, για να αποτραπεί η αύξηση του μεγέθους της συμβίωσης και κατά συνέπεια για να αποτραπεί και πάλι η εμφάνιση κυριαρχικών σχέσεων. Εστιάζω στην αντίθεση προσωρινότητα/μονιμότητα –  θα μας χρειαστεί για να κατανοήσουμε και την παγκόσμια ιστορία και το μέλλον μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια με απασχολεί το ζήτημα της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης: είναι δυνατόν ο άνθρωπος να χάσει κάποια καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που διαμορφώθηκαν κατά την μακραίωνη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης; Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να εκτυλιχθεί αυτή η εξέλιξη; Σε ποιες κοινωνίες την εντοπίζουμε; Ποιο είναι το μέλλον της; Εάν ενισχυθεί, πώς θα είναι ο άνθρωπος στο απώτερο μέλλον; Το γεγονός ότι διατυπώνουμε αυτά τα ερωτήματα δείχνει ότι εντοπίζουμε και παρατηρούμε κάποιες ενδείξεις. Ποιες είναι αυτές;

Η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση εμφανίζεται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού και επεκτείνεται όπου επεκτείνεται και ο καπιταλισμός. Οι προϋποθέσεις της οπισθοδρόμησης προϋπήρχαν του καπιταλισμού και εντοπίζονται στις πρώτες μέρες κιόλας, όπως θα δούμε, του δυτικού πολιτισμού. Τα ιδιαίτερα ανθρώπινα γνωρίσματα που χάνονται είναι το γέλιο, το παιχνίδι, ο χορός, το τραγούδι, η προφορική αφήγηση, η έκφραση των συναισθημάτων, η τέχνη της σύγκρουσης, η ενεργητική σχέση με τη φύση, η καθημερινή ενεργητική αληλλεπίδραση με τους άλλους, η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η εξασθένιση των αισθήσεων της όσφρησης και της αφής. Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλα και να μου διαφεύγουν. Ποιες θα είναι οι συνέπειες  της απώλειας αυτών των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του ανθρώπου στις καπιταλιστικές κοινωνίες;

Continue reading →