in ποιμενισμός/αρχαία ελληνική γλώσσα και Ιλιάδα

σταυρός σημαίνει ‘(χοντρό) παλούκι (μπηγμένο στη γη)’

φίλες  και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΠΟ το 1100 π. Χ. μέχρι το 750 π. Χ. περίπου στην αρχαία Ελλάδα το ξύλο ήταν το βασικό υλικό με το οποίο κατασκεύαζαν σπίτια, ναούς, πολλά εργαλεία και οικιακά σκεύη, γλυπτά (ξόανα), όπλα (με μεταλλικές αιχμές), πλοία και άλλα πολλά, από τα οποία δεν σώθηκε σχεδόν τίποτα λόγω της φθαρτότητας του ξύλου. Αυτός είναι ο λόγος που για αυτή την περίοδο οι αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν μόνο τάφους κατασκευασμένους με πέτρα. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας παρέχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με την κυριαρχία του ξύλου, όπως και η ίδια η αρχαία ελληνική γλώσσα.   Η λέξη δομή, για παράδειγμα, δηλώνει τον ξύλινο σκελετό του οικήματος (σπιτιού ή ναού), είναι η λεγόμενη ξυλοδεσιά, οικοδομικά μιλώντας. Και μια που τ΄αναφέραμε, η λέξη οικοδόμος παραπέμπει στον κατασκευαστή ξύλινο σπιτιού.

ΑΠΟ το 750 και μετά αρχίζει η ολοένα και συχνότερη χρήση της πέτρας και του μαρμάρου, για να φτάσουμε τριακόσια χρόνια (450) μετά στην πλήρη κυριαρχία του λαμπερού μαρμάρου, στα μνημειώδη μαρμάρινα αγάλματα και στους μνημειώδεις μαρμάρινους ναούς. Τα ερωτήματα που αβίαστα εγείρονται είναι σαφή. Γιατί από το 1100 μέχρι το 750 χρησιμοποιούσαν σχεδόν μόνο το ξύλο για οικοδομές, εργαλεία, όπλα και έργα τέχνης; Γιατί από το 750 και μετά άρχισε η εξόρυξη, η επεξεργασία, η χρήση του μαρμάρου; Πώς να εξηγήσουμε τη λατρεία του μαρμάρου;  Τι σημαίνει η λέξη μάρμαρο (<μάρμαρος);

ΤΙΣ απαντήσεις σε αυτά τα εύλογα ερωτήματα τις παραθέτω στη μελέτη ΑΠΟ ΤΟ ΞYΛΟ ΣΤΟ ΜΑΡΜΑΡΟ, την οποία κάπου θα ενσωματώσω, μάλλον ως επιχείρημα στην εργασία για την μετάβαση από τον ποιμενισμό στον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής. Για να μην περιμένετε, θα εκθέσω συνοπτικά τις απαντήσεις μου. Το ξύλο είναι το βασικό υλικό σε όλους τους ποιμενικούς πολιτισμούς. Με αυτό,  και με τα δέρματα των ζώων που εκτρέφουν, κατασκευάζουν   τα περισσότερα οχήματα, καταλύματα, εργαλεία, σκεύη, όπλα και τεχνουργήματα. Η κοπή και η επεξεργασία του άφθονου, του άμεσα προσβάσιμου ξύλου είναι και γρήγορη και εύκολη.

ΔΕΝ συμβαίνει όμως το ίδιο με το μάρμαρο (‘ η πέτρα που λάμπει, που αντανακλά το φως >μαρμαίρω: λάμπω, μαρμαρυγή). Για να εξορυχθεί, να μεταφερθεί και να επεξεργαστεί απαιτείται μεγάλος αριθμός ανθρώπων και πολλή, πάρα πολλή εργασία. Οι ποιμενικές κοινωνίες είναι ολιγάνθρωπες και δεν είχαν την πολυτέλεια να ασχοληθούν με την εξόρυξη του μαρμάρου. Γνωρίζουμε ποιοι ασχολούνταν με την εξόρυξη, τη μεταφορά και την επεξεργασία του μαρμάρου στην αρχαϊκή και κυρίως κλασική, ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή; Ελάτε, μην ντρέπεστε, κάτω από τη γλώσσα το έχετε!

ΟΙ δούλοι.

ΟΛΕΣ οι ποιμενικές κοινωνίες χρησιμοποιούν πολύ συχνά το παλούκι. Το δόρυ (<δρυς, βελανιδιά) ήταν ένα μακρύ παλούκι, μυτερό στην αρχή, αργότερα όμως η αιχμή ήταν ορειχάλκινη και μετά σιδερένια. Η βασική χρήση όμως του παλουκιού ήταν η οικοδομική. Με πολύ χοντρά παλούκια κατασκεύαζαν τις οχυρώσεις του ποιμενικού καταυλισμού και με λιγότερα χοντρά τους φράχτες της αυλής. Η αυλή ήταν ο κοινός χώρων των ανθρώπων και των ζώων. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια διαθέτουν δύο λέξεις για το παλούκι. Υπάρχουν κι άλλες δύο αλλά είναι μεταγενέστερες: ο πάλος (<παλούκι) και ο χάραξ.

Ο σκόλοψ (του σκόλοπος) είναι η βασική λέξη για το παλούκι στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Τη διαβάζουμε 8 φορές στην πρώτη (Η 441 Θ 343 Ι 350 Μ 55, 63 Ο 1, 344 Σ 177 ) και μία (η 45) στη δεύτερη. Τη λέξη την εντοπίζουμε και στο ανασκολοπίζω (δένω σε σκόλοπα κάποιον για να τον θανατώσω ή τον σουβλίζω με σκόλοπα για τον ίδιο σκοπό –  ανασκολόπιση, ανασκολοπισμός). Διαβάζουμε όμως δύο φορές, μία στην Ιλιάδα και μία στην Οδύσσεια τη λέξη σταυρός. Στην Ψ (453, σταυροίσιν, δοτική πληθυντικού), όπου περιγράφεται η αυλή του αρχοντικού του Αχιλλέα, και στην ξ (13, σταυρούς) όπου περιγράφεται η αυλή ενός μεγάλου χοιροστασίου του Οδυσσέα. Ο Ευστάθιος, στα σχόλια του στην Ιλιάδα, μας λέει ότι στην εποχή του τους σταυρούς αυτούς, αυτά τα παλούκια, τα έλεγαν στάβαρα (<σταύαρα).

Η σταδιοδρομία της λέξης σκόλοψ ήταν πολύ σύντομη, επιβίωσε μόνο σε σύνθετα και παράγωγα. Η λέξη σταυρός όμως έμελλε να έχει λαμπρή σταδιοδρομία. Ήταν το κάθετο παλούκι του βασικού μέσου θανάτωσης κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή. Ένα άλλο οριζόντιο, στο πάνω μέρος του σταυρού, χρησίμευε για να δένουν τα χέρια του κατάδικου σε θάνατο, με το κορμί να κρέμεται στηριγμένο πάνω στο σταυρό, το κάθετο παλούκι. Ήταν ο πιο διαδεδομένος τρόπος θανάτωσης, ο πιο δημοφιλής, γιατί ήταν ο πιο βασανιστικός,  ο πιο οδυνηρός, ο πιο μαρτυρικός. Γιατί;  Γιατί ήταν ο πιο αργός θάνατος. Το σώμα κρεμόταν και πίεζε τους πνεύμονες με αποτέλεσμα ο μελλοθάνατος να αναπνέει με δυσκολία, να έχει αφόρητους πόνους στις αρθρώσεις και να πεθαίνει μετά από μια εβδομάδα σχεδόν, εφόσον βέβαια οι εκτελεστές φρόντιζαν να ξεδιψάνε με νερό τον κατάδικο για να παρατείνουν τη ζωή του, άρα και το μαρτύριό του.

Αυτά για σήμερα. Αύριο θα γράψουμε για τη λατρεία του μαρμάρου.

‘σταυρό έδωσες, σταυρό θα λάβεις’

Ιησούς Χριστός (4 π. Χ. –  29 μ. Χ., μαραγκός, κατασκευαστής σταυρών)

 

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Λες: “Γιατί από το 1100 μέχρι το 750 χρησιμοποιούσαν σχεδόν μόνο το ξύλο για οικοδομές, εργαλεία, όπλα και έργα τέχνης;” Όπως το λες: σχεδόν μόνο ξύλο, διότι στη Χοιροκοιτία της Κύπρου π.χ. που νομίζω ανάγεται στο 3.000 π.Χ. τα σπιτάκια τους είναι πέτρινα.

  2. Αναφέρομαι ΜΟΝΟ στην περίοδο 1100-750 (σκοτεινοί αιώνες, γεωμετρική εποχή και αρχαϊκή εποχή)και χωρικά στην νότια ηπειρωτική Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου, τα μικρασιατικά παράλια και την Κύπρο. Αυτή τη περίοδο, και μέχρι και το 400 π. Χ., τα σπίτια είναι φτιαγμένα από ξύλο και λάσπη. Σπίτια της προκοπής άρχισαν να κτίζονται στην Ελλάδα μετά το 400 π. Χ. Ο νεολιθικός πολιτισμός της Χοιροκοιτίας στην Κύπρο είναι πολύ αρχαιότερος, 8.000 – 6.000 π. Χ. Τα σπίτια της όψιμης νεολιθικής εποχής είχαν μόνο πέτρινα θεμέλια, τα πρωιμότερα όχι. Η ανωδομή ήταν ξύλινη.