φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΗΜΕΡΑ έχουμε μάθημα υψηλής κοπτικής-ραπτικής. Θα το θυμόσαστε μέχρι να πεθάνετε. Σας το υπόσχομαι. Θα πάρουμε μια σκέψη, μια θεωρία, μια υπόθεση και θα την τραβήξουμε στα άκρα, πιο άκρα δεν γίνεται, και, μεταξύ των άλλων, θα διαπιστώσουμε ότι το μέλλον, όχι το παρελθόν, μας βοηθάει να κατανοήσουμε το παρόν, το οποίο δεν υπάρχει.
ΞΕΡΕΤΕ το βίτσιο μου να συμπυκνώνω σε μια πρόταση, σύντομη ή λίγο πιο εκτενή, βιβλία, συγγραφείς, ρεύματα φιλοσοφικά. Αυτή η πρακτική με βοηθάει πολύ να σκέφτομαι. Δεν είναι απλοποίηση. Εάν λοιπόν συνόψιζα τον Μαρξ, την πιο γόνιμη και επικίνδυνη σκέψη του, θα το έκανα ως εξής. Ο Μαρξ μας λέει ότι ο καπιταλισμός αναπότρεπτα οδεύει προς την αυτοκατάργησή του, προς την κατάργηση της εμπορευματικής παραγωγής και ανταλλαγής, προς την κατάργηση της ανταλλακτικής αξίας, της αξίας, του εμπορεύματος, του χρήματος, του νομίσματος, της αγοράς. Αυτή είναι η λογική της δυναμικής του καπιταλισμού. Αυτός είναι ο Μαρξ για μένα. Ποια είναι η προκείμενη αυτού του συλλογισμού;
ΑΣ τραβήξουμε στα άκρα της εξής σκέψη, παρατήρηση – δεν είναι υπόθεση. Ας κάνουμε ένα ταξίδι στο μέλλον κι ας πάμε σε μια κοινωνία του 2049 (θα είμαι 90 χρονών, μπορεί και να ζω, εάν δεν πεθάνω αύριο). Σε αυτή την κοινωνία δεν υπάρχουν εργάτες, εργαζόμενοι – ούτε ένας, ούτε μία. Όλος ο κοινωνικός πλούτος παράγεται από μηχανές και ρομπότ. (Να διεκρινίσουμε ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει αλλά να παράγεται το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου από μηχανές και ρομπότ γίνεται – και θα γίνει, αναπόφευκτα!). Πώς θα ζούμε σε μια τέτοια κοινωνία; Οι Κύριοί μας θα βρεθούν προ του διλλήματος: να μας εξοντώσουν ή να μας ταΐσουν, να μας αφήσουν να ζήσουμε. Ας υποθέσουμε ότι κάνουν το δεύτερο. Δεν το ξεχνάμε όμως το πρώτο! Πώς θα καταναλώνουμε τον κοινωνικό πλούτο που θα παράγουν τα ρομπότ; Τι κοινωνικός πλούτος θα είναι αυτός – θα είναι ένας τεράστιος σωρός εμπορευμάτων;
ΜΑΣ επιτρέπεται να κάνουμε αυτό το ταξίδι στο μέλλον, στο 2049, διότι η τάση της αντικατάστασης των ανθρώπων Υποτελών παραγωγών του κοινωνικού πλούτου έχει αρχίσει εδώ και δύο αιώνες και σήμερα βρισκόμαστε σε ένα πολύ κομβικό σημείο: στην επιτάχυνση αυτής της τάσης, αυτής της διαδικασίας. Λογικά σκεπτόμενοι και σκεπτόμενες, η υπόθεση που διατυπώνουμε δεν είναι εκτός τόπου και χρόνου: ο εργάτης θέλει να μην είναι εργάτης και ο καπιταλιστής Κύριος θέλει εργοστάσιο χωρίς εργάτες. Το είπαμε αυτό. Μέχρι το 2049 έχουμε μπροστά μας 30 χρόνια – ο εγγονός μου ο μικρός θα είναι 30 χρονών!
ΕΦ΄όσον λοιπόν τα ρομπότ θα παράγουν τον κοινωνικό πλούτο, εμείς δεν θα εργαζόμαστε. Άρα, δεν θα υπάρχει μισθωτή εργασία! Μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός χωρίς μισθωτή εργασία; Είναι παντελώς αδύνατον. Πώς λοιπόν θα καταναλώνουμε τον κοινωνικό πλούτο όταν δεν θα εργαζόμαστε, όταν δεν θα υπάρχει μισθωτή εργασία; Ένας τρόπος είναι αυτός; η διανομή χρήματος σε όλους και σε όλες. Θα μας δίνουν, λέμε τώρα, 500 ευρά το κεφάλι. Πάω λοιπόν στο σούπερ μάρκετ και αγοράζω τα εμπορεύματα που χρειάζομαι. Αγοράζω; Εμπορεύματα; Όχι, κατά κανένα τρόπο! Ούτε αγοράζω, ούτε εμπορεύματα είναι αυτά βρίσκονται στο ράφι και τα χρειάζομαι. Μα θα δίνω λεφτά και άρα θα παίρνω εμπορεύματα! Όχι, όχι! Όχι!
ΕΝΑ εμπόρευμα είναι εμπόρευμα μόνο όταν έχει παραχθεί με τη χρήση μισθωτής εργασίας. Ο καπιταλιστής κερδίζει μόνο όταν αγοράζει την ικανότητα να εργαζόμαστε, αγοράζει ένα εμπόρευμα που λέγεται εργασιακή δύναμη. Με τη χρήση αυτού του εμπορεύματος παράγει όλα τα άλλα. Εάν δεν αγοράσει αυτό το εμπόρευμα, δεν μπορεί να έχει κέρδος, δεν μπορεί τα προϊόντα που παράγει να είναι εμπορεύματα. Δεν μπορεί να υπάρχει ανταλλακτική αξία, αξία, σε αυτά τα προϊόντα – που τα παράγουν τα ρομπότ. Αυτά τα προϊόντα είναι χρηστικές αξίες, αξίες χρήσης – δεν είναι εμπορεύματα, δεν έχουν τιμή. Δεν μπορεί να υπάρχει κέρδος. Εάν σήμερα παράγονται εμπορεύματα από μηχανές είναι γιατί σε άλλους τομείς υπάρχει παραγωγή εμπορευμάτων και ανταλλαγή με χρήμα – εμείς όμως υποθέσαμε ότι τέτοιοι τομείς δεν υπάρχουν – και θα εμμείνουμε σε αυτή την υπόθεση.
ΘΑ μας δίνουν χρήμα κι εμείς θα πηγαίνουμε στο σούπερ μάρκετ και θα ‘αγοράζουμε’ αυτά που χρειαζόμαστε. Από τη στιγμή όμως που δεν εργαζόμαστε και αυτά που θα αγοράζουμε δεν είναι εμπορεύματα, αυτό το χρήμα δεν θα είναι χρήμα όπως το εννοούμε σήμερα – και δεν θα αγοράζουμε, αφού αυτό δεν είναι χρήμα. Αυτή η αγορά δεν θα είναι ανταλλαγή εμπορευμάτων μέσω του χρήματος. Θα είναι ένας τρόπος πρόσβασης στον κοινωνικό πλούτο: το χρήμα δεν θα γίνεται περισσότερο χρήμα, δεν μπορεί να γίνει περισσότερο, δεν μπορεί να υπάρχει κέρδος, αφού δεν θα υπάρχει αγοραπωλησία της μισθωτής εργασίας, δεν θα υπάρχουν εμπορεύματα, δεν θα υπάρχει ανταλλακτική αξία, δεν θα υπάρχει ανταλλαγή μέσω χρήματος. Εμείς όμως θα έχουμε το χρήμα που θα μας διανέμεται αλλά η όλη κατάσταση θα είναι τραγελαφική. Διότι θα είναι ένα άχρηστο χρήμα, θα είναι ένας τρόπος πρόσβασης στον κοινωνικό πλούτο, εξατομικευμένος, ώστε να παίρνει ο καθένας ό,τι χρειάζεται. Το χρήμα θα υπάρχει αλλά δεν θα είναι χρήμα. Θα μας δίνει ο καπιταλιστής χρήμα, εμείς θα το δίνουμε πίσω ‘αγοράζοντας’ και μετά θα μας τα ξαναδίνει για να ‘αγοράσουμε’ και πάλι. Κανένα απολύτως κέρδος, κανένα κεφάλαιο, καμιά συσσώρευση του κεφαλαίου. Αυτό δεν είναι καπιταλισμός.
ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ένα βήμα πριν την κατάργηση του εμπορεύματος και του χρήματος. Θα μπορούσε να συμβούν δύο τινά. Να μην μας δίνουν χρήμα αλλά τα προϊόντα της ‘εργασίας’ των ρομπότ, να μην υπάρχει διανομή χρήματος αλλά διανομή των χρηστικών αξιών. Σαφέστατα κι αυτό δεν είναι καπιταλισμός. Θα είναι μια άλλη κυριαρχική κοινωνία χωρίς εμπορεύματα και χρήμα! Ό,τι και να διανέμεται, η κοινωνία αυτή θα είναι διανεμητική – οι Κύριοι θα διανέμουν όσα και όποια προϊόντα θέλουν. Δεν έχουν πολλές επιλογές – ξέρουμε καλά ποια είναι τα αναγκαία για να ζήσουμε. Μπορεί όμως να συμβεί κάτι άλλο: να πηγαίνουμε στην κοινοτική αποθήκη, που σήμερα τη λέμε σούπερμάρκετ, και να παίρνουμε αυτό που χρειαζόμαστε. Αυτή η κοινωνία θα είναι μια κομμουνιστική κοινωνία. Στην οποία και βέβαια θα εργαζόμαστε αλλά θα κάνει ο καθένας ό,τι του αρέσει. Θα εργάζεται για το κορμί του – μεταξύ των άλλων.
ΜΕΧΡΙ το 2049, φίλες και φίλοι, τα επόμενα τριάντα χρόνια, θα δούμε μια διαρκή αύξηση της ανεργίας – όχι, όχι της ανεργίας! Της αεργίας! Την ανεργία να την ξεχάσουμε! Ανήκει στο παρελθόν, ανήκει στην περίοδο επέκτασης της μισθωτής εργασίας, του καπιταλισμού. Την κρίση να την ξεχάσουμε – και την ύφεση να την ξεχάσουμε. Αυτές είναι έννοιες που έχουν σχέση με την επέκταση του καπιταλισμού. Από δω και πέρα θα έχουμε επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις της συρρίκνωσης του καπιταλισμού. Δεν θα είναι μια διακρής κρίση – θα είναι συρρίκνωση. Ο ρυθμός της συρρίκνωσης θα προσδιοριστεί από τον ρυθμό αδυναμίας πώλησης του εμπορεύματος της εργασιακής δύναμης. Δεν βλέπω τα πράγματα υπό το πρίσμα της εργασίας αλλά της αεργίας, όχι από την οπτική γωνία της επέκτασης (ανάπτυξης, μεγέθυνσης) του καπιταλισμού αλλά της συρρίκνωσής του. Την πενταετία 2025-2030 θα έχουμε το πρώτο μεγάλο κύμα διόγκωσης της ανεργίας που θα είναι αεργία, άρα μια επιτάχυνση της συρρίκνωση του καπιταλισμού . Από δω και πέρα θα αυξάνει διαρκώς ο αριθμός των Υποτελών που θα εκδιώκονται αμετάκλητα από την αγορά εργασίας. Αυτοί και αυτές που δεν θα μπορούν να πουλήσουν την εργασιακή τους δύναμη θα γίνονται ολοένα και περισσότεροι. Εδώ και δεκαετίες ο Κύριος καπιταλιστής κάνει ό,τι μπορεί για να αποφύγει να πιει αυτό το πικρό ποτήρι. Δεν θα μπορέσει να το αποφύγει. Προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή την ετοιμοθάνατη εργασία όταν αυτή εξαφανίζεται! Και τι δεν κάνει! Αυξάνει το όριο της συνταξιοδότησης! Έλα μουνί στο τόπο σου! Παρακινεί τους ανέργους να γίνουν επιχειρηματίες του εαυτού τους – ο μετανάστης που καθαρίζει τα τζάμια του αυτοκινήτου στα φανάρια είναι επιχειρηματίας! Κατά την πενταετία 2025-2030 που τα πράγματα θα ξεκαθαρίσουν και οι Υποτελείς θα αναγκαστούν να σκεφτούν διαφορετικά, ο Κύριος θα δείξει τα δόντια του, τις προθέσεις του.
ΜΠΟΡΕΙ να μην φτάσουμε ποτέ στο σημείο να αντικατασταθεί η ανθρώπινη εργασία από τα ρομπότ και τις μηχανές αλλά δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού πλούτου θα το παράγουν τα ρομπότ. Όσο θα περιορίζεται η χρήση της εργασιακής δύναμης, όσο θα επεκτείνεται παγκοσμίως η χρήση των ρομπότ και των μηχανών, τόσο το εμπόρευμα και το χρήμα θα αιωρείται μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας, τόσο ο καπιταλισμός θα οδεύει προς την αυτοκατάργησή του.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για αποτυχία; Ναι, πρόκειται η αποτυχία, θα μας πει ο Μαρξ. Τι ωραία όμως αποτυχία για μας! Εάν δεν μας εξοντώσουν βέβαια! Ο Σούμπετερ λέει ότι αυτό δεν είναι αποτυχία – είναι επιτυχία. Η επιτυχία καταστρέφει τον καπιταλισμό. Διαφορετική οπτική γωνία. Στη θέση του καπιταλισμού βλέπει μια διανεμητική κρατική σοσιαλιστική κοινωνία. Ο Μαρξ έβλεπε μια κομμουνιστική κοινωνία. Εμείς μπορούμε να δούμε μια κυριαρχική διανεμητική κοινωνία, στην οποία οι καπιταλιστές είναι Κύριοι αλλά είναι υπηρέτες μας! Θα είναι ένα ζωντανό απολίθωμα του παρελθόντος, όπως είναι σήμερα οι διαφοροι μονάρχες της Ευρώπης που δεν έχουν τι να κάνουν και κακοποιούν εφήβους και πίνουν κόκα όλη τη μέρα.
Η δεκαετία 2020-2030 θα είναι κομβική.
Σχολιάστε ελεύθερα!