Αρχιτεκτονική της δυτικής Κυριαρχίας: ο κίονας ως συμβολική παράσταση του δούλου και της εργασίας του

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΠΟΙΟΣ, όποια ασχολείται με την Κυριαρχία, τη δυτική και την αγροτική, δεν μπορεί να αποφύγει την ενασχόληση με την Αρχιτεκτονική της Κυριαρχίας –  υπάρχει και η λαϊκή αρχιτεκτονική και η κομμουνιστική αρχιτεκτονική, με αυτές όμως θα ασχοληθούμε άλλη χρονιά. Φέτος θα ασχοληθούμε με την Αρχιτεκτονική της δυτικής Κυριαρχίας και την Αρχιτεκτονική της αγροτικής Κυριαρχίας. Θα θέσουμε κάποια ερωτήματα και θα αποπειραθούμε να διατυπώσουμε απαντήσεις. Γιατί η αγροτική Κυριαρχία (Αίγυπτος, Σουμερία, Ινδία, Κίνα, Ινκας, Αζτέκοι, Μάγιας) χτίζει μόνο πυραμίδες; Η δυτική Κυριαρχία δεν χτίζει πυραμίδες –  γιατί;  Τι χτίζει; Εάν η πυραμίδα είναι ένα μνημείο, μια μνημειώδης κατασκευή, σε τι αναφέρεται αυτή η μνήμη; Γιατί η Κυριαρχία, αγροτική και δυτική, χτίζουν μνημεία; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας μνημειώδους κατασκευής και ποιες οι λειτουργίες της; Γιατί η αγροτική Κυριαρχία αγνοεί τον κίονα;  Γιατί ο κίονας είναι το βασικό αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό της δυτικής Κυριαρχίας;

ΔΕΝ είναι του παρόντος αλλά νομίζω πως είναι απαραίτητη μια συνοπτική αναφορά στις πυραμίδες της αγροτικής Κυριαρχίας. Η Κυριαρχία, η κυριαρχική σχέση μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς, στην ιδεοτυπική τους, γενική, αφηρημένη μορφή, για να στεριώσει, για να αναπαραχθεί, να ενισχυθεί πρέπει α) να επιδείξει την ισχύ της και β) μέσω αυτής της επίδειξης να εκφοβίσει τους υποτελείς. Ώστε, όταν λέμε Αρχιτεκτονική της Κυριαρχίας εννοούμε την επίδειξη της ισχύος και τον εκφοβισμό μέσω αυτής της επίδειξης με την ανέγερση κτισμάτων. Αυτό το κτίσμα ο υποτελής το βλέπει καθημερινά (επίδειξη), άρα το διαβάζει, θα έλεγα, κι έχω λόγους που το λέω,  καθημερινά, το προσλαμβάνει με κάποιο τρόπο. Τι διαβάζει; Διαβάζει την τρομακτική ισχύ των Κυρίων του, η οποία τον φοβίζει. Θαυμάζει την ισχύ των Κυρίων του, άρα τον φοβίζει, αφού δεν υπάρχει θαυμασμός χωρίς φόβο.

ΟΤΑΝ λέμε ότι η πυραμίδα παριστάνει την ισχύ του Κυρίου δεν εννοούμε μόνο ότι το ίδιο το κτίσμα ως κτίσμα παριστάνει την ισχύ, ενσωματώνοντάς την, αλλά την ισχύ του Κυρίου να το κατασκευάσει, την δυνατότητα επιβολής της θέλησής του να το κατασκευάσει, την δυνατότητα της κινητοποίησης των υποτελών ώστε να κατασκευαστεί. Πώς ένα κτίσμα μπορεί να παριστάνει την ισχύ του και ταυτόχρονα να φοβίζει;  Μόνο όταν είναι μεγάλο και ψηλό. Και μπορούσε να είναι μεγάλο και ψηλό επειδή ο Κύριος μπορούσε να κινητοποιήσει δεκάδες χιλιάδες υποτελείς, πολλά εργαλεία, πολλή τροφή, πολλούς χώρους αποθήκευσης. Επειδή τα διέθετε όλα αυτά μπορούσε να κατασκευάσει κτίσματα μεγάλα και ψηλά. Αλλά γιατί πυραμίδα; Διότι ήταν ο μόνος τρόπος να φτιαχτούν μεγάλα και ψηλά κτίρια  –  να φτιαχτούν δηλαδή τεχνητά βουνά. Η πυραμίδα είναι ένα βουνό. Τα βουνά είναι αθάνατα, οι πυραμίδες, τα μνημειώδη κτίσματα της Κυριαρχίας είναι αθάνατα, η Κυριαρχία είναι αθάνατη. Αυτή είναι η λογική της Κυριαρχίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλες οι μορφές της αγροτικής Κυριαρχίας, ανεξάρτητα η μία από την άλλη, κατασκεύασαν πυραμίδες! Εάν δεν τις κατασκεύαζαν, θα κατέρρεαν! Θα τα δούμε όλα αυτά τα ζητήματα κάποια άλλα πρωινά.

ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ τώρα στην Αρχιτεκτιονική της δυτικής Κυριαρχίας. Τα μνημειώδη κτίσματα της ελληνορωμαϊκής και βυζαντινής Κυριαρχίας είναι ο Παρθενώνας (στην Αρχαία Αθήνα χτίστηκε, στην Αθήνα βρίσκεται), το Πάνθεον στη Ρώμη και η Αγία Σοφία (στην Κωνσταντινούπολη χτίστηκε, στην Ισταμπούλ βρίσκεται).   Τα κτίσματα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με πυραμίδα. Η Αρχιτεκτονική της δυτικής Κυριαρχίας δεν γνωρίζει την πυραμίδα. Γιατί; Το μέλημα του κατασκευαστή της πυραμίδας είναι το ύψος, να φτάσει στον ουρανό. Για να κατασκευάσει υψηλό κτίριο πρέπει να κατασκευάσει υψηλό κτίριο το οποίο τελειώνει με μια αιχμή, όχι πάντα όμως. Η Αρχιτεκτονική της καπιταλιστικής Κυριαρχίας προσανατολίζεται προς την κατασκευή υψηλών κτιρίων (Πύργοι [Άιφελ], ουρανοξύστες) χωρίς να είναι ογκώδη, σε σύγκριση με το ύψος τους. Το μέλημα της ελληνορωμαϊκής και βυζαντινής Αρχιτεκτονικής είναι άλλο. Υπάρχουν σαφείς διαφορές ανάμεσα στον Παρθενώνα και στο Πάνθεον και την Αγία Σοφία. Ο Παρθενώνας δεν έχει χρηστική αξία, όπως δεν είχαν όλοι οι αρχαιοελληνικοί ναοί και το χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό του γνώρισμα είναι οι κίονες. Επειδή χτίζεται ως επίδειξη ισχύος, μας ενδιαφέρει το έξω, όχι το μέσα. Το Πάνθεον και η Αγία Σοφία αναπαριστάνουν την ισχύ του Κυρίου με τον θόλο: δεν θέλουν να φτάσουν στον ουρανό, όπως οι πυραμίδες, δεν θέλουν να ξύσουν τον ουρανό. Τον οικειοποιούνται, τον αφομοιώνουν, τον κάνουν σύμβολο της αυτοκρατορίας. Ο θόλος του Πανθέου και της Αγίας Σοφίας συμβολίζει την απεραντότητα της αυτοκρατορίας. Στα δύο αυτά κτίσματα μας ενδιαφέρει κυρίως το μέσα, ο εσωτερικός χώρος, όχι το έξω, όπως στον Παρθενώνα. Ο εσωτερικός χώρος είναι μια συμβολική μικρογραφία της αυτοκρατορίας. Δεν θα είχαν όμως κατασκευαστεί χωρίς τον Παρθενώνα –  χωρίς κίονες!

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ επαρκέστατα την προέλευση του μαρμάρινου κίονα. Δεν είμαστε βέβαιοι για την ετυμολογία της λέξης. Θα μπορούσαμε να την συσχετίσουμε με το ρήμα κίω (>κινώ) που σημαίνει ”πορεύομαι, πηγαίνω” αλλά δεν μπορώ να καταλάβω πως μπορεί να γίνει αυτός ο συσχετισμός. Κάνω κάποιες εικασίες. Ο κίων είναι αυτό που λέμε στύλος, κολώνα (<λατ. columna). Γιατί λέμε κίων και όχι στύλος; Ο στύλος είναι ξύλινος, είναι ο δοκός, ο πάσσαλος. Ο κίων είναι μαρμάρινος στύλος, μαρμάρινος δοκός. Το γιατί λέμε κίων και όχι στύλος μπορεί να μας το διαλευκάνει η ιστορία του αρχαίου ελληνικού ναού. Ο ναός αυτός μέχρι το 650 π. Χ. κατασκευαζόταν από ξύλο. Είχε πέτρινο κρηπίδωμα, θεμέλια από πέτρα, πάνω στα οποία κατασκευαζόταν ένας ξύλινος σκελετός που καλυπτόταν με καλάμια και λάσπη. Η στέγη του ήταν με άχυρο φτιαγμένη. Με τον ίδιο τρόπο χτίζονταν σπίτια μέχρι και πριν λίγες δεκαετίες, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλα τα Βαλκάνια  – και αλλού. Το κτίσμα αυτό είχε δύο σοβαρά μειονεκτήματα. Υπέφερε από τη βροχή, σάπιζαν τα ξύλα και κάποια στιγμή, όχι πολλά χρόνια μετά την κατασκευή του,  κατέρρεε. Το δεύτερο μειονέκτημα ήταν ότι καιγόταν. Το δεύτερο αυτό μειονέκτημα δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Το πρώτο έγινε μια απόπειρα να το αντιμετωπίσουν: προστάτευσαν τους τοίχους του ναού με τον εξής τρόπο: προέκτειναν την στέγη (αυτό είναι το γείσον) και την προέκταση αυτή την στήριξαν σε ξύλινους στύλους. Καλή προσπάθεια αλλά όχι και τόσο αποτελεσματική.

ΜΕΤΑ το 650 π. Χ. οι ναοί κατασκευάζονται από πέτρα και ξύλο και μετά από ένα δύο αιώνες, στην κλασική εποχή, οι ναοί κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου από μάρμαρο. Δεν υπάρχει ίχνος ξύλου. Ο μαρμάρινος ναός δεν σαπίζει και δεν καίγεται! Μόνο ο άνθρωπος μπορεί να τον καταστρέψει ή κάποια οικοδομική αβλεψία. Ο Παρθενώνας θα μπορούσε να είχε σωθεί ακέραιος –  εκτός από τα χρώματα! Στο σημείο όμως αυτό εγείρεται ένα πολύ σοβαρό ερώτημα. Δεν έχει διατυπωθεί ποτέ –  από όσο γνωρίζω. Εάν κάνω λάθος, πολύ ευχαρίστως να μάθω ποιο είναι το λάθος μου. Αφού το ξύλο αντικαταστάθηκε σταδιακά από το μάρμαρο, γιατί να συνεχίσουν να υπάρχουν οι ξύλινοι στύλοι ως μαρμάρινοι κίονες; Εάν οι τοίχοι ήταν από μάρμαρο, γιατί να προστατευθούν με γείσο και κίονες; Γιατί να συνεχίσουν να κατασκευάζουν τους κίονες που ήταν άχρηστοι αρχιτεκτονικά; 

ΕΔΩ, φίλες και φίλοι, βρισκόμαστε στην καρδιά της Αρχιτεκτονικής της αρχαιοελληνικής Κυριαρχίας. Είπαμε ότι ο αρχαιοελληνικός ναός δεν χτίζεται για το εσωτερικό του. Το εσωτερικό του είναι τελείως αδιάφορο. Υπάρχει ένα αδιάφορο κτίσμα, μέσα στο οποίο φυλάσσεται άγαλμα της θεότητας, σύμβολο κι αυτό της ισχύος, αλλά δεν λατρεύεται από τους πιστούς της – δεν υπαρχουν πιστοί με την χριστιανική σημασία της λέξης. Ελάχιστα πρόσωπα μπαίνουν μέσα σε αυτό το μικρό κτίσμα.  Ο αρχαιοελληνικός ναός χτίζεται για να τον βλέπουμε. Το έξω μας ενδιαφέρει, όχι το μέσα. Τον βλέπουμε για να τον θαυμάζουμε. Πρόκειται για καθαρά επίδειξη ισχύος μέσω ενός μνημειώδους κτίσματος. Θα σας ρωτήσω: τι θαυμάζουμε όταν βλέπουμε έναν αρχαιοελληνικό ναό; Τον θαυμάζουμε ως σύνολο, εντάξει, καμιά αντίρρηση. Εάν όμως γίνουμε πιο συγκεκριμένοι;

ΘΑΥΜΑΖΟΥΜΕ τους κίονες! Αυτοί μας τραβούν την προσοχή. Ο αρχαιοελληνικός ναός κατασκευάζεται για τους κίονες του! Για τους μαρμάρινους στύλους του. Θα μπορούσαν, επαναλαμβάνω, να κτίζουν τους μαρμάρινους ναούς τους χωρίς τους κίονες. Οι οποίοι όσο περνούσαν τα χρόνια γίνονταν όλο και πιο ψηλοί – του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα σώζονται ακόμα. Ο ναός του Ολυμπίου Διός δεν τελείωσε ποτέ –  και δεν είναι ο μόνος! Πολλοί ναοί κτίζονταν κατά περιόδους. Άρχιζε η οικοδόμησή τους, έκτιζαν μερικά χρόνια, σταματούσαν, ξανάρχιζαν κλπ. Ο Παρθενώνας είναι η εξαίρεση που κτίστηκε με μιάς – δέκα χρόνια τους πήρε. Ποιο μέρος του ναού ήταν το πιο χρονοβόρο και το πιο δαπανηρό;

ΟΙ κίονες. Κατασκευάζω αρχαίο ελληνικό ναό σημαίνει κατασκευάζω κίονες. Τι χρειάζεται γι΄ αυτό; Μάρμαρο και εργασία –  άνθρωποι και εργαλεία. Μάρμαρο, δόξα τω Διΐ, υπήρχε άφθονο. Αν υπήρχε άφθονο, γιατί τους ναούς τους έκτιζαν με ξύλο το 750 π. Χ; Γιατί το 500 τους χτίζουν με μάρμαρο;  Ένας και μόνο λόγος υπάρχει: η εργασία! Απαιτείται πολλή εργασία για να βγει το μάρμαρο από την Πεντέλη, να κοπεί, να μεταφερθεί, να πελεκηθεί, να στηθεί, να σηκωθεί ο σπόνδυλος και να τοποθετηθεί ο ένας πάνω στον άλλον! Πολλή εργασία! Ποιοι την έκαναν αυτή την εργασία; Οι ελεύθεροι ακτήμονες, που εργάζονταν με μισθό, και οι δούλοι, που εργάζονταν για ένα πιάτο φαΐ. Τι φαΐ;  Κριθαρένιος χυλός, βασικά. Η μετάβαση από το ξύλο, ως υλικό οικοδομής, στο ξύλο και στο μάρμαρο, και τελικά μόνο στο μάρμαρο είναι μια σαφής ένδειξη της αύξησης του αριθμού των ακτημόνων και των δούλων από το 700 π. Χ. μέχρι το 500 και πέραν αυτού.

ΑΣ δούμε και κάτι ακόμα, πάρα πολύ σημαντικό. Η στέγη του ξύλινου ναού στηριζόταν στους ξύλινους τοίχους του (Η αρχική σημασία των λέξεων τοίχος και τείχος είναι ξύλινη κατασκευή! Για τις οικίες ο πρώτος, για τους φράκτες  ο δεύτερος. Οι τοίχοι είναι οι πλευρές του πλοίου!). Η στέγη του μαρμάρινου ναού δεν στηρίζεται στους τοίχους αλλά στους κίονες! Όρθωναν τους κίονες για να στηρίξουν την στέγη, επίσης μαρμάρινη! Και τι ήταν η στέγη; Ήταν απλά στέγη;  Όχι, κατά κανένα τρόπο! Στις άκρες της στέγης, υπάρχει η ζωφόρος, το κεντρικό τμήμα του θριγκού, η οποία διακοσμείται με γλυπτές μορφές. Αυτές που άρπαξε ο Έλγιν. Τι αναπαριστάνουν αυτές οι γλυπτές μορφές; Θεούς και ήρωες και πολεμιστές, ιππείς! Τι είναι αυτές οι μορφές; Είναι προσωποποίηση της δουλοκτητικής ισχύος, της δουλοκτητικής Κυριαρχίας! Η δουλοκτητική ισχύς και Κυριαρχία στηρίζεται πάνω στους κίονες! Η μαρμάρινη βαριά στέγη, με τις αναπαραστάσεις της, είναι η ισχύς και η Κυριαρχία! Χωρίς τους κίονες δεν μπορεί να υπάρξει! Χωρίς τους ακτήμονες και τους δούλους δεν μπορεί να υπάρξει. Η δυνατότητα κινητοποίησης των ακτημόνων και των δούλων είναι η ισχύς και η Κυριαρχία. Οι κίονες είναι οι ακτήμονες και οι δούλοι. Οι κίονες είναι οι Υποτελείς.

ΚΑΙ κάποια στιγμή οι μαρμάρινοι κίονες αντικαθίστανται με με αγάλματα γυναικών-  τις Καρυάτιδες στο Ερέχθειο της Ακρόπολης. Νεαρές γυναίκες, ανύπαντρες, κόρες! Γνωρίζουμε πολύ καλά τη θέση των γυναικών και των κορών, των θυγατέρων, στην αρχαία ελληνική κοινωνία –  δεν διέφερε και πολύ από αυτή των δούλων.