in παγκόσμια Ιστορία

”μόλις βγει η ιστορική ετυμηγορία”

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ συνεχίσουμε σήμερα τον σχολιασμό του κειμένου των Γκρέμπερ και Ουένγκρου που αρχίσαμε πριν λίγες μέρες. Οι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι η επικρατούσα αφήγηση της παγκόσμιας ιστορίας είναι ένα ψέμα, άλλη είναι η αλήθεια. Είναι ψέμα ότι ζούσαμε σε μικρές ομάδες για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ότι η γεωργία ήταν μια μη αντιστρέψιμη πρακτική, ότι υπήρξαν πόλεις και ομοσπονδίες  που δεν ήταν ισότιμες. Η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά δεν ισχύουν. Πρώτον, οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν μια φορά το χρόνο ή μια φορά στα δύο χρόνια σε κάποιο συγκεκριμένο μέρος για μερικές μέρες, σε κέντρα λατρείας, άρα ζούσαν πολλοί μαζί, όχι σε μικρές ομάδες. Δεύτερον, όπως γράφουν, ”δοκίμαζαν τη γεωργία να δουν αν τους κάνει, ‘έπαιζαν γεωργία’ αν θέλετε εναλλάσσοντας κάθε χρόνο μεταξύ τρόπων παραγωγής, ακριβώς όπως άλλαζαν μπρος-πίσω τις κοινωνικές δομές”. Τρίτον, ότι υπήρξαν πόλεις ελευθερίας και ισότητας, πόλεις ισότιμες και ομοσπονδίες ισότιμες. Κάτι όμως δεν πήγε καλά και όλη η ιστορία στράβωσε. Τι έγινε; Μπορούμε να το μάθουμε, θα το μάθουμε μια μέρα;  Πώς θα το μάθουμε; Μόλις βγει η ιστορική ετυμηγορία.

ΜΟΛΙΣ βγει η ιστορική ετυμηγορία, θα αντιληφθούμε, θα καταλάβουμε ότι αυτό που στραβά είναι αυτό που λέμε εμείς. Προεξοφλούν ότι η ιστορική ετυμηγορία θα είναι αυτό που υποστηρίζουν οι συγγραφείς, έχουμε δηλαδή ταύτιση της ιστορικής ετυμηγορίας με την άποψή τους. Άρα, η ιστορική ετυμηγορία έχει βγει, δεν χρειάζεται να περιμένουμε. Η άποψη αυτή δεν είναι λάθος –  είναι κάτι το αδιανόητο. Πώς μπόρεσαν κι έγραψαν αυτή τη φράση; Πώς μπόρεσαν και ταύτισαν την αλήθεια με την άποψή τους, την ιστορική ετυμηγορία με τη θεωρία τους;

Υπεροψία ή μεγαλομανία; Δεν αποκλείεται. Μήπως κάτι άλλο; Εάν υπάρχει κάτι άλλο, δεν μπορεί παρά να είναι η τάση που εντοπίζουμε μεταξύ πολλών διανοητών και στοχαστών να υποστηρίζουν κάτι το νέο, το οποίο όμως δεν απέχει και πολύ από το να είναι εκκεντρικό, παράδοξο, εντυπωσιακό. Κι αυτή η τάση δεν εντοπίζεται μόνο στο πεδίο του στοχασμού αλλά και της τέχνης και της πολιτικής. Με αυτό τον τρόπο έγινε πρόεδρος στις ΗΠΑ ο Τραμπ.

ΠΟΙΑ είναι η ιστορική ετυμηγορία; Γιατί κάποτε δεν ζούσαμε σε μικρές ομάδες, παίζαμε γεωργία, εναλλάζαμε  κατά βούληση τρόπους παραγωγής, κοινωνική δομή και κοινωνική οργάνωση, ζούσαμε σε πόλεις ισότητας και ελευθερίας αλλά μετά όλα αυτά τα έξοχα και καταπληκτικά χάθηκαν; Υπάρχει εξήγηση: φταίνε οι στενές σχέσεις οικειότητας που συνάπτουμε μεταξύ μας, διότι εκεί εμφιλοχωρεί η βία, η απώλεια ελευθερίας και ισότητας. Αυτή είναι η ιστορική ετυμηγορία. Εάν θέλουμε να συγκροτήσουμε μια ελεύθερη και ισότιμη κοινωνία, θα πρέπει να εστιάσουμε σε αυτό το κομβικό σημείο.

ΘΑ πρέπει να πάψουμε να συνάπτουμε σχέσεις οικειότητας, να μην κάνουμε παιδιά, να μην ερωτευόμαστε, να μην συνάπτουμε ερωτικές σχέσεις, γλειφομούνια και πίπες θα τα κόψουμε, θα κόψουμε και τις φιλικές σχέσεις, όλα αυτά κι άλλα πολλά είναι απαράδεκτα, οι στενές σχέσεις οικειότητας είναι η πηγή της ανελευθερίας και της ανισότητας. Κατά συνέπεια, προφανώς, θα ζούμε μόνοι και μόνες μας, εργένηδες και εργένισσες, θα τον παίζουμε συχνά, κι έτσι θα μπορούμε επιτέλους να συγκροτούμε ενώσεις  μεγάλης κλίμακας –  πόλεις, περιφέρειες, ομοσπονδίες, έθνη- κράτη.

ΠΩΣ μπορούν και τα γράφουν όλα αυτά; Ο ένας ήταν ανθρωπολόγος, ο άλλος είναι αρχαιολόγος, δεν γνωρίζουν ότι οι στενές σχέσεις οικειότητας μας έκαναν ανθρώπους;  Ότι πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, να μην πω όλα, είναι αποτέλεσμα των στενών σχέσεων οικειότητας; Ότι η  γλώσσα, η σκέψη, τα εργαλεία, η μάθηση, η μνήμη, η παράταση της παιδικής ηλικίας, το παιχνίδι, το γέλιο, το κλάμα και άλλα πολλά είναι αποτέλεσμα των στενών σχέσεων οικειότητας; Δεν γνωρίζουν ότι η κοινωνία είναι το πλέγμα των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ ανθρώπων και φύσης; Ή δεν το γνωρίζουν ή κάνουν την παλαβή. Ένα από τα δύο συμβαίνει. Εκτός κι αν υποστηρίζουν ότι όλα αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου ήταν αποτέλεσμα κάποιας άλλης διαδικασίας. Ποιας όμως δεν μας λένε. Ας περιμένουμε το βιβλίο τους και τα ξαναλέμε. Είμαι όμως βέβαιος ότι δεν θα γράψουν ούτε μια λέξη γι΄ αυτό το ζήτημα. 

ΑΣ δούμε τώρα πιο προσεκτικά ποια είναι τα ψέματα της επικρατούσας αφήγησης για την παγκόσμια ιστορία και ποιες είναι οι αλήθειες της ιστορικής τους ετυμηγορίας. Οι άνθρωποι δεν ζούσαν σε μικρές, μικροσκοπικές (tiny) ομάδες. Ζούσαν σε πολυπληθείς ενώσεις; Ναι, μια φορά το χρόνο μαζεύονταν όλοι και όλες, πολλές χιλιάδες,  για λίγες μέρες σε ένα λατρευτικό κέντρο, έκαναν τι έκαναν και μετά διαλύονταν. Και πως ζούσαν μετά; Οι συγγραφείς το ομολογούν: σε μικροσκοπικές ομάδες. Υπήρχε άλλη κοινωνική οργάνωση και κοινωνική δομή όταν ζούσαν σε αυτές τις ομάδες και άλλη όταν ζούσαν μαζί. Η κοινωνική δομή και η κοινωνική οργάνωση εναλλάσσονταν κατά βούληση. Μπορούμε να εναλλάσουμε κοινωνική δομή και κοινωνική οργάνωση έτσι κατά βούληση, τι λέτε; Όχι, φίλες και φίλοι, αυτά δεν είναι πουκάμισα να τα αλλάζουμε! Δεν εναλλάσσονταν. Κάτι άλλο συνέβαινε.

ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ της συμβίωσης και της συνεργασίας, αυτό συνέβαινε. Δεν υπάρχει κατά βούληση εναλλαγή, υπάρχει κλιμάκωση. Συναθροίζονταν για λίγες μέρες αλλά έσπευδαν να διαλυθούν. Πάντα αυτό γινόταν. Γιατί διαλύονταν;  Εάν συνέχιζαν να ζουν κατά χιλιάδες, θα εξαντλούσαν γρήγορα την τροφή της περιοχής και θα έπρεπε να μετακινηθούν σε άλλη περιοχή κι αυτό έπρεπε να το κάνουν πολύ συχνά. Αυτός είναι ο ένας λόγος. Υπάρχει κι ένας άλλος. Απέφευγαν τις μεγάλες συγκεντρώσεις μεγάλης διάρκειας, απέφευγαν τις ενώσεις μεγάλης χρονικής διάρκειας  διότι κάτω από αυτές τις συνθήκες μονιμοποιούνταν ο συντονισμός και δημιουργούνταν οι συνθήκες της ετερονομίας, της κυριαρχίας. Η μονιμότητα του συντονισμού οδηγεί στη μονιμότητα των συντονιστών κι από αυτή τη μονιμότητα προέρχεται και ο Κύριος. Ο Κλάστρ υποστήριξε ότι οι ομάδες πολεμούσαν μεταξύ τους μόνο και μόνο για να μην ενωθούν σε μεγάλη κλίμακα.

ΤΙ κάνουν οι συγγραφείς μας; Εστιάζουν στις ολιγοήμερες κατ΄ έτος συναθροίσεις, γενικεύουν και μας λένε, βλέπετε, μπορεί να υπάρξουν μεγάλης κλίμακας ενώσεις χωρίς η ισότητα και η ελευθερία να χάνεται. Ναι, αλλά ήταν ολιγοήμερες και μια φορά το χρόνο ή μια φορά τα δύο χρόνια, τα τρία χρόνια. Ζούσαν και προτιμούσαν να ζουν σε μικροσκοπικές ομάδες.

ΑΣ δούμε τώρα τη γεωργία. Κακώς μεταχειριζόμαστε τη φράση αγροτική επανάσταση. Διότι η επανάσταση δεν έχει καμιά σχέση ”με διαδικασίες τέτοιας υπερβολικής διάρκειας και πολυπλοκότητας”.  Η επινόηση της γεωργίας διήρκεσε τρεις χιλιάδες χρόνια, πολύ σωστά.  Ήταν κάποτε τροφοσυλλέκτες και έγιναν γεωργοί. Αλλαγή χωρίς επιστροφή, αυτή είναι η επανάσταση. Η ολοκλήρωση της αλλαγής διαρκεί μεγάλα χρονικά διαστήματα, άρα και η διάρκεια της επανάστασης είναι μεγάλη. Οι συγγραφείς μας θεωρούν ότι η επανάσταση είναι μικρής διάρκειας, ταυτίζουν λοιπόν την εξέγερση με την επανάσταση. Αλλά όταν έγιναν γεωργοί δεν έπαψαν να είναι και τροφοσυλλέκτες-κυνηγοί, η γεωργία και η τροφοσυλλογή εναλλάσονταν, έπαιζαν γεωργία, όπως κάποιος στο χρηματιστήριο παίζει τραπεζικές μετοχές. Δοκίμαζαν τη γεωργία να δουν αν τους κάνει. Τους έκανε;  Και τους έκανε και δεν τους έκανε. Οι δύο τρόποι παραγωγής, η γεωργία και η τροφοσυλλογή, εναλλάσσονταν πάλι κατά βούληση. Και μια μέρα η εναλλαγή σταμάτησε; Γιατί;  Η σύναψη στενών σχέσεων οικειότητας φταίει. Ναι, αλλά οι στενές σχέσεις οικειότητας μέσα στις μικροσκοπικές ομάδες επινόησαν τη γεωργία. Και εδώ, φίλες και φίλοι, εστιάζουν σε μια στιγμή της διαδικασίας, την γενικεύουν, την απολυτοποιούν.

ΟΙ τροφοσυλλέκτες-κυνηγοί πειραματίζονταν για πολλές χιλιάδες χρόνια με την καλλιέργεια των φυτών με αποτέλεσμα οι ομάδες να ζουν και από την τροφοσυλλογή –  κυνήγι και από την καλλιέργεια της γης.  Αυτή ήταν μια μακροχρόνια μεταβατική φάση. Όσο περνούσαν τα χρόνια, οι αιώνες δηλαδή, τόσο αυξανόταν η παραγωγή της τροφής και μειωνόταν η συμβολή της τροφοσυλλογής, του κυνηγιού και του ψαρέματος στην αναπαραγωγή της κοινότητας. Εξαλείφθηκε ποτέ η τροφοσυλλογή, το κυνήγι και το ψάρεμα στις αγροτικές κοινότητες;  Ποτέ! Εδώ στο χωριό που ζούμε, κάθε χρόνο ένα μικρό μέρος της τροφής μας το εξασφαλίζουμε από τη φύση: χόρτα, μανιτάρια, βατόμουρα, κράνα, κορόμηλα, άγριες φράουλες, φουντούκια, καρύδια, σαλιγκάρια, σπαράγγια. Πολλοί κυνηγούν –  αγριογούρουνα. Άλλοι ψαρεύουν στην κοντινή λίμνη. Δεν υπήρχε εναλλαγή (τρόπων παραγωγής!), σήμερα γεωργοί, αύριο τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί. Υπήρχε συμπληρωματικότητα και διαρκής υποχώρηση της τροφοσυλλογής-κυνηγιού, χωρίς ποτέ όμως να εξαλειφθούν!

ΚΑΚΩΣ ταυτίζουμε τις πόλεις με την ανελευθερία και την ανισότητα. Υπήρξαν πόλεις ελευθερίας και ισότητας το 4.500 π. Χ. και ισότιμες μεταξύ τους. Το διάσημο Τσατάλχουγιουκ, για παράδειγμα. Οι άνθρωποι σε αυτές τις μεγάλες πόλεις (δεν ξεπερνούσαν τους 5.000 κατοίκους) πώς ζούσαν; Ζούσαν σε μεγάλες οικογένειες με στενές σχέσεις οικειότητας;  Χωρίς καμιά αμφιβολία –  η αρχαιολογία το επιβεβαιώνει κατηγορηματικά. Ήταν γεωργοί και δευτερευόντως τροφοσυλλέκτες, κυνηγοί και ψαράδες. Μέχρι τότε και για πολλές χιλιάδες χρόνια οι αγροτικές κοινότητες ήταν μικρές, μέχρι 200-300 κατοίκους, και ήταν μια ένωση μικροσκοπικών ομάδων, μας το επιβεβαιώνει πάλι κατηγορηματικά η αρχαιολογία. Κάποτε το Τσατάλχουγιουκ, και κάθε νεολιθική πόλη, ήταν μια μικρή αγροτική κοινότητα που μεγάλωσε και επεκτάθηκε, έφτασε στους 5.000 κατοίκους. Εναλλάσσονταν η γεωργία και η τροφοσυλλογή-κυνήγι; Μπορούν οι συγγραφείς να φανταστούν μια πόλη των 5.000 κατοίκων να ζουν από την τροφοσυλλογή κατά βούληση; Μα το Τσαταλχουγιουκ ήταν γεμάτο με μεγάλες αποθήκες τροφίμων και δεν θα μπορούσε να αναπαραχθεί και να μεγεθυνθεί παρά μόνο και κατά βάση με τη γεωργία και μόνο συμπληρωματικά τροφοσυλλογή. Ήταν πόλη ή μεγάλη αγροτική κοινότητα το Τσατάλχουγιουκ; Πώς ορίζουμε την πόλη;

ΚΑΙ δεν άργησε να εμφανιστούν και πόλεις που ήταν διοικητικά κέντρα αυτοκρατοριών, χωρίς ελευθερία και ισότητα, όπως στην Αίγυπτο και τη Σουμερία. Πώς εμφανίστηκαν;  Φταίνε, όπως πάντα, οι στενές σχέσεις οικειότητας. Δεν έχουν να μας πουν τίποτα άλλο –  τι  άλλο να πουν, αφού αυτό μας λέει και η ιστορική ετυμηγορία που βγήκε από τα μυαλά τους.

ΑΥΤΑ. Θα επανέλθω για να εκθέσω τη δική μου άποψη.

Σχολιάστε ελεύθερα!