φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η πανδημία covid-19 ενέσκηψε κατά τη διάρκεια του τρίτου εν εξελίξει θεμελιώδους μετασχηματισμού της (δυτικής, προς στιγμήν) ανθρώπινης ύπαρξης. Ο πρώτος ήταν η παραγωγή της τροφής, η λεγόμενη νεολιθική επανάσταση, που διήρκεσε μερικές χιλιάδες χρόνια. Τη λέμε επανάσταση διότι είναι μια αλλαγή μη αναστρέψιμη – δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στην τροφοσυλλογή, το κυνήγι και το ψάρεμα. Ο δεύτερος ήταν η χρήση της μηχανής και των μηχανοκίνητων εργαλείων στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου – είναι γνωστός ως βιομηχανική επανάσταση, που άρχισε στα τέλη του 18ου αιώνα στην Αγγλία, μετά το 1770. Και αυτή η επανάσταση είναι μια μη αναστρέψιμη αλλαγή. Θα παράγουμε την τροφή μας καλλιεργώντας τη γη και θα παράγουμε το σύνολο του υλικού κοινωνικού πλούτου (τροφή, ρούχα, κατοικία, ενέργεια, μεταφορές και συγκοινωνίες, επικοινωνίες, περίθαλψη και καθαριότητα, γνώση και έκφραση) με τη χρήση μηχανών και μηχανοκίνητων εργαλείων. Ας δούμε τώρα και τον τρίτο εν εξελίξει θεμελιώδη μετασχηματισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, αυτόν που ζούμε σήμερα, αυτόν που θα ολοκληρωθεί τις προσεχείς δύο ή περισσότερες δεκαετίες.
ΕΝΩ πριν δύο αιώνες το 80% του πληθυσμού καλλιεργούσε τη γη και παρήγαγε την τροφή και όλον τον υλικό κοινωνικό πλούτο, σήμερα η τροφή παράγεται με την εργασία μόνο ενός 5% του πληθυσμού – αναφέρομαι στις ανά τον πλανήτη ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Την τροφή δεν την παράγουμε με τα χέρια μας αλλά με τις μηχανές. Με τις μηχανές όμως παράγουμε και όλον τον υλικό κοινωνικό πλούτο. Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Ενώ πριν δύο, το πολύ, αιώνες, στην παραγωγή του υλικού κοινωνικού πλούτου συμμετείχε το 90-95% του πληθυσμού (κάποιοι δεν μπορούν να συμμετέχουν – βρέφη, λεχώνες, πολύ γέροι, ασθενείς- και κάποιοι μπορούν και δεν συμμετέχουν – η εκάστοτε άρχουσα τάξη, που δεν υπερβαίνει ποτέ το 5% του πληθυσμού), σήμερα ο τεράστιος κοινωνικός πλούτος παράγεται με την εργασία ενός 20% του πληθυσμού, ενώ ένα άλλο 10% εργάζεται αλλά όχι στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου – κράτος, πωλήσεις εμπορευμάτων κλπ). Αυτό το 20% που συμμετέχει στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου θα τείνει να μειώνεται και να συρρικνωθεί στο 10%, μπορεί και λιγότερο. Οδεύουμε λοιπόν προς κοινωνίες (να μην επαναλάβω σε ποιες αναφέρομαι) στις οποίες το 80% του πληθυσμού θα είναι άεργο. Θα είναι παντελώς αδύνατο να εργαστεί. Δεν οδεύουμε – είμαστε ήδη κοινωνίες της αεργίας. Παιδιά, έφηβοι, η πλειονότητα των νέων, οι γέροι και οι γριές και ένα μεγάλο μέρος του λεγόμενου ενεργού πληθυσμού δεν εργάζονται, είναι άεργοι (κάποτε όλοι αυτοί εργάζονταν): ο βαθμός απασχόλησης του εργατικού δυναμικού είναι 60-70%, ενώ ένα μέρος από αυτό είναι άνεργο. Αυτός είναι ο τρίτος θεμελιώδης μετασχηματισμός της ανθρώπινης ύπαρξης: ο τεράστιος παγκόσμιος υλικός κοινωνικός πλούτος παράγεται και θα παράγεται με ολοένα και λιγότερα εργατικά χέρια, με ολοένα και λιγότερη μισθωτή εργασία – μιας και ο μετασχηματισμός αυτός εκτυλίσσεται σε συνθήκες καπιταλισμού, που αναπόφευκτα θα τον επηρεάσει δραστικά και μη αναστρέψιμα . Δεν πρόκειται λοιπόν γενικά και άοριστα για το τέλος της (καταναγκαστικής) εργασίας και του μόχθου.
ΠΟΛΛΑ κομβικής σημασίας ερωτήματα εγείρονται. Πώς επιβιώνει σήμερα ο άεργος πληθυσμός, η πλειονότητα; Πώς θα ζουν – δηλαδή, τι θα κάνουν όλη τη μέρα; Είναι συμβατός ο καπιταλισμός με την κοινωνία της αεργίας; Πώς την βλέπουν την κοινωνία της αεργίας οι καπιταλιστές και οι σύμβουλοί τους; Ανησυχούν μήπως; Μήπως το τέλος της αναγκαιότητας (του μόχθου) προαναγγέλλει την έλευση της ελεύθερων δημιουργικών δραστηριοτήτων;
ΑΣ κάνουμε μια απόπειρα να διατυπώσουμε κατ΄ αρχήν μια απάντηση στο τρίτο ερώτημα. Ας εξετάσουμε την εξής υπόθεση εργασίας. Ας δεχτούμε ότι μια αυτοκινητοβιομηχανία, λόγου χάριν, φτάνει στο σημείο να παραγάγει αυτοκίνητα με την εργασία ενός πολύ μικρού αριθμού ειδικευμένων εργαζομένων. Τα αυτοκίνητα αυτά θα είναι εμπορεύματα; Για να γίνει πιο σαφής η υπόθεση εργασίας: θα είναι εμπορεύματα τα αυτοκίνητα που θα παράγει η αυτοκινητοβιομηχανία χωρίς ανθρώπινη εργασία; Προς τα εκεί δεν θα μας οδηγήσει ο επαγγελλόμενος ψηφιακός αυτοματισμός και η τεχνητή νοημοσύνη; Η απάντηση είναι πολύ απλή: δεν θα είναι εμπορεύματα. Είναι δυνατόν να υπάρχει καπιταλισμός που δεν παράγει εμπορεύματα; Είναι αδύνατον. Θα μου πείτε, δεν έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο και, πιθανότατα, να μην φτάσουμε ποτέ. Θα συμφωνήσω. Δεν μας ενδιαφέρει, εάν θα φτάσουμε ή όχι, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η τάση. Ο καπιταλισμός τείνει ολοταχώς προς αυτή την κατάσταση. Τείνει προς την αυτοκατάργησή του. Μέχρι να φτάσει εκεί, η ενδιάμεση κατάσταση, αυτό που ζούμε σήμερα και θα ζήσουμε τις προσεχείς δύο ή και περισσότερες δεκαετίες θα είναι μια διαδικασία, μια τάση συρρίκνωσης του καπιταλισμού. Εφ΄ όσον δεν νοείται εμπόρευμα χωρίς τη χρήση μισθωτής εργασίας, όσο θα περιορίζεται, σε έκταση και ένταση, η μισθωτή εργασία, τόσο τα εμπορεύματα θα παύουν να είναι εμπορεύματα και τόσο θα συρρικνώνεται ο καπιταλισμός.
ΑΣ διατυπώσουμε τώρα μια απάντηση στο πρώτο ερώτημα: πώς επιβιώνει σήμερα η πλειονότητα του άεργου πληθυσμού; Όλοι και όλες που δεν εργάζονται (παιδιά, έφηβοι, νέροι, γέροι και γριές, ένα μέρος του ενεργού πληθυσμού) και τρώνε και πίνουν και ρούχα έχουν και σπίτι έχουν και πολλά άλλα έχουν. Καταναλώνουν ένα μέρος του παραγόμενου υλικού κοινωνικού πλούτου – και το κάνουν χωρίς να εργάζονται! Πώς τα καταφέρνουν; Είναι πολύ απλό: τον κοινωνικό πλούτο που καταναλώνουν τον παρέχει το κράτος. Τους παρέχει άμεσα υλικό κοινωνικό πλούτο; Τροφή, ρούχα, ηλεκτρικό ρεύμα, κατοικία και όλα τα άλλα που μας είναι αναγκαία; Όχι! Παρέχει, διανέμει χρήμα: συντάξεις, επιδόματα ανεργίας, επιδόματα ενοικίου κατοικίας, αναπηρίας, γέννησης, κηδείας, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και άλλα πολλά που δεν τα θυμάμαι. Και παρέχει βέβαια και δωρεάν υπηρεσίες – περίθαλψη και εκπαίδευση. Τι θα γίνει, εάν το κράτος σταματήσει να διανέμει χρήμα προς τον άεργο πληθυσμό και δωρεάν υπηρεσίες; Κοινωνικό χάος και άμεση κατάρρευση του καπιταλισμού. Εγείρεται λοιπόν το εξής ερώτημα: τι κάνω όταν πάω στο σούπερ μάρκετ και αγοράζω τροφή με χρήματα που δεν είναι μισθός αλλά μου τα δίνει το κράτος; Πρόκειται περί ανταλλαγής εμπορεύματος- χρηματικού μισθού; Είναι εμπόρευμα αυτό που αγοράζω με χρήμα που μου έδωσε το κράτος; Δεν είναι!
ΤΙ κοσμοϊστορικό γεγονός παρατηρούμε; Ενώ η μισθωτή εργασία περιορίζεται δραστικά, άρα το κέρδος μειώνεται δραστικά, ενώ το εμπόρευμα τείνει να παύει να είναι εμπόρευμα, η κοινωνία αναπαράγεται μια χαρά! Σε πολύ γενικές γραμμές, όλος ο άεργος πληθυσμός, η πλειονότητα, και να φάει έχει και να πιει και να ντυθεί και όλα τα άλλα τα αναγκαία που χρειάζεται τα έχει! Θα μου πείτε: απλά επιβιώνουμε. Λίγο είναι; Η οικογένειά μας, τετραμελής, ζει με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, 450 ευρά το μήνα, ο Παύλος, φοιτητής, σπουδάζει δωρεάν, μένει και τρώει στη φοιτητική εστία, όπως και η Αποστολία, μαθήτρια στο Λύκει0. Όταν έχουμε κάποιο πρόβλημα υγείας, πάμε στο κοντινό Κέντρο Υγείας ή στο νοσοκομείο και ευγενέστατα όλοι και όλες μας φροντίζουν. Πώς νομίζετε τα γράφω όλα αυτά κάθε πρωί, χωρίς το άγχος της επιβίωσης; Τι θα κάναμε, εάν δεν μας έδιναν το κοινωνικό επίδομα αλληλεγγύης;
ΕΧΟΥΜΕ αφήσει αναπάντητο ένα ερώτημα με πολλές πτυχές: πώς θα ζουν οι άεργοι, τι θα κάνουν όλη μέρα; Πώς την βλέπουν την αεργία οι καπιταλιστές και οι σύμβουλοί τους; Ανησυχούν; Για ποιο πράγμα; Θα απαντήσουμε αύριο σε αυτό το ερώτημα. Και θα το συνδέσουμε με κάποια νέα ερωτήματα που εγείρονται. Ποια είναι η σχέση της πανδημία covid – 19 με τη συρρίκνωση του καπιταλισμού και την κοινωνία της αεργίας; Η πανδημία επιταχύνει ή επιβραδύνει την τάση συρρίκνωσης του καπιταλισμού, την τάση επέκτασης της κοινωνίας της αεργίας, τη διανομή του χρήματος προς τον άεργο πληθυσμό; Μήπως η κρατική και επιστημονική διαχείριση της πανδημίας καθορίζει, επιβάλλει στον άεργο πληθυσμό ήδη από τώρα ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής, με γνώμονα την διαιώνιση και ενίσχυση της κυριαρχίας, που δεν θα είναι πια, μακροπρόθεσμα, καπιταλιστική;
Σχολιάστε ελεύθερα!