in ποιμενισμός/αρχαία ελληνική γλώσσα και Ιλιάδα

(φτήνια <) ευθενία: όσο πιο πολλούς σκοτώνεις, τόσο πιο πλούσιος και ισχυρός θα είσαι

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η αρχαία ελληνική γλώσσα, η επική ποίηση και η ιστοριογραφία παρέχουν πολλές μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες ο πλούτος και η ισχύς είναι αποτέλεσμα πολλών φόνων. Όσο πιο πολλούς σκοτώσεις, τόσο πιο πλούσιος και ισχυρός θα γίνεις, η αφθονία και η ευημερία είναι το αποτέλεσμα των πολλών φόνων. Αυτή είναι η αρχική σημασία των λέξεων ευθενής και ευθενία (στην ιωνική-αττική διάλεκτο και ευθηνία και ευθηνός). Η ευθενία προέρχεται από το επίθετο ευθενής. Από τις λέξεις ευθηνός και ευθηνία προήλθαν τα φτηνός και φτήνια. Γιατί όμως οι λέξεις ευθενής και ευθενία δηλώνουν τον πλούτο και την ισχύ που προέρχεται από την διάπραξη πολλών φόνων, από την διεξαγωγή δηλαδή ληστρικών επιδρομών;

ΤΟ επίθετο ευθενής (ευθηνός) είναι σύνθετο. Το πρώτο συνθετικό είναι το εξαρτημένο μόρφημα ευ- (μόρφημα είναι η ελάχιστη σημασιολογική μονάδα της γλώσσας), το οποίο είναι επίσης σύνθετο: Fε-συ (we-su).  To μόρφημα we το διαβάζουμε στα κρατικά αρχεία της Πύλου, στη λέξη Fε-αλειφές και σημαίνει κατάλληλο για επάλειψη (χαρακτηρίζει αρωματικό λάδι). Το su το εντοπίζουμε στις λέξεις υ-πέρ, υ-βρις, υ-γιής (το συ- έγινε υ με δασεία) και σημαίνει πολύ. Ευ-, λοιπόν, σημαίνει “κατάλληλο, καλό,  και πολύ”. Το δεύτερο συνθετικό θεν- είναι η ρίζα του ρήματος θείνω (θεν-jω) που σημαίνει “χτυπώ, πατάσσω, φονεύω”. Το διαβάζουμε πολλές φορές στην Ιλιάδα. Αυτό το μόρφημα *θεν είναι συγγενές ετυμολογικά με το φον-: φόνος. Η λέξη φόνος έχει δύο σημασίες: δηλώνει τον φόνο, τη σφαγή αλλά και το αίμα που χύνεται στον φόνο. Φόνος αίματος στην Ιλιάδα είναι η αφθονία αίματος. Θα την εντοπίσουμε και στα ονόματα Κρεσφόντης (αφθονία ισχύος) και Πολυφόντης (αυτός που σκοτώνει πολλούς). Μια άλλη μορφή είναι το μόρφημα φα –  θα το συναντήσουμε στον παθητικό  παρακείμενο πέφαται (Ιλιάδα) και στα επίθετα αρηΐφατος (αυτός που έχει σκοτωθεί στον πόλεμο) και πρόσφατος (αυτός που έχει σκοτωθεί πριν από λίγο, ο προσφάτως σκοτωμένος).

ΕΥΘΕΝΗΣ λοιπόν και ευθηνός είναι αυτός που σκοτώνει πολλούς. Εάν σκοτώσει πολλούς, θα έχει εξασφαλίσει και πολλή λεία, κατά συνέπεια  αφθονία. Εάν υπάρχει αφθονία, θα υπάρχει και ευημερία. Επειδή η λεία μετά τις ληστρικές επιδρομές πωλούνταν στην αγορά, η αφθονία της λείας έριχνε τις τιμές. Αυτή τη σημασία απέκτησε η λέξη ευθηνός, που μετεξελίχθηκε φωνολογικά σε φτηνός.

ΥΠΑΡΧΟΥΝ και άλλες μαρτυρίες για τη σχέση πλούτου και φόνου. Το ρήμα κτώμαι (αποκτώ) είναι συγγενικό ετυμολογικά με το ρήμα κτείνω (φονεύω): δεν μπορείς να έχεις κτήματα (τα κτήματα αρχικά ήταν κινητή λεία), εάν δεν σκοτώσεις. Για να σκοτώσεις όμως πρέπει να κάνεις επιδρομή. Οι λέξεις έσοδα, έξοδα και εισόδημα (της ελληνιστικής εποχής) δηλώνουν τη σχέση του πλούτου με την οδό, το περπάτημα, την πεζοπορία της ληστρικής επιδρομής.

Η ευθενία, η εύκολη απόκτηση πολλού πλούτου και πολλής ισχύος με τη διάπραξη πολλών φόνων, δεν εξαρτάται μόνο από την ευκολία διάπραξης των φόνων, την ανυπαρξία της αντίστασης, αλλά εξαρτάται και από τη συντομία της ληστρικής επιδρομής. Όσο πιο μικρής διάρκειας είναι μια ληστρική επιδρομή, μια πολιορκία πόλης, τόσο πιο πολλή η λεία. Φανταστείτε τώρα την απογοήτευση των επιδρομέων που πολιορκούν μια πόλη για μεγάλο χρόνικό διάστημα και επιστρέφουν στην πατρίδα τους με άδεια χέρια! Την απογοήτευση αυτή  την εκφράζει ο Οδυσσέας στην Ιλιάδα με συγκλονιστική απλότητα και συντομία (Β 298): αισχρόν τοι δηρόν μένειν κενεόν τε νέεσθαι, είναι ντροπή (αισχρόν)  να κάνεις μια επιδρομή που διαρκεί πολύ (δηρόν μένειν) και να επιστρέφεις με άδεια χέρια (κενεόν νέεσθαι). Γνωρίζουμε ότι ο Οδυσσέας επέστρεψε στο σπίτι του ως ζητιάνος!

Η ευθενία, η με συντομία και ευκολία αποκτηθεία πολλή λεία, δεν εξασφαλίζει μόνο πλούτο και ισχύ,  εξασφαλίζει ασφαλώς και ηδονή, ευχαρίστηση, απόλαυση. Το δεύτερο συνθετικό στο ρήμα απο-λαύω (απόλαυσις)  προέρχεται από το μόρφημα λαF-. ΛαF-ία είναι η αρχική μορφή –  επιβιώνει στη δωρική ως λαΐα και στην ιωνική (με την τροπή του μακρού α σε η, ε μακρόν ) ως ληΐη , ενώ στην Αττική έχει τη μορφή ληΐς. Η λέξη αυτή είναι το πρώτο συνθετικό στις λέξεις ληϊστήρ, ληΐστωρ, και ληϊστής –  ο ληστής.

Η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν μια πολεμική κοινωνία. Δεν θα μπορούσε να αναπαραχθεί, εάν δεν διεξήγαγε κάθε χρόνο πολεμικές επιχειρήσεις, δηλαδή ληστρικές επιχειρήσεις. Ο σκοπός του πολέμου ήταν η αρπαγή άλλοτε κινητού πλούτου (άψυχου και έμψυχου) κι άλλοτε γης. Μερικές φορές και τα  δύο –  οι αποικίες στα μεσογειακά παράλια είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι ελληνικές αποικίες ήταν ορμητήρια ληστρικών επιδρομών προς την γειτονική ηπειρωτική γη –  αυτός είναι ο μόνος λόγος που ίδρυαν αποικίες μόνο στα παράλια. Ως λιμάνια μπορούσαν αφενός να μεταφέρουν τη λεία, που αρχικά ήταν κυρίως δούλοι, προς τις ελληνικές πόλεις και αφετέρου να μπορέσουν να διαφύγουν σε περίπτωση κινδύνου. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι αυτό συνέβη δύο φορές στην Ιωνία. Οι κάτοικοι της Τέως την εγκατέλειψαν και εγκαταστάθηκαν στη Θράκη, όπου ίδρυσαν τα Άβδηρα, ενώ το ίδιο έκαναν και οι κάτοικοι της Φώκαιας, οι οποίοι κινήθηκαν προς τα δυτικά, αφού περιπλανήθηκαν ως πειρατές, και ίδρυσαν την Ελέα στην Κάτω Ιταλία. Εκεί γεννήθηκε ο φιλόσοφος Παρμενίδης, ο πατέρας του ήταν πειρατής. Δεν χρειάζεται να υπενθυμίσουμε τον αμύθητο πλούτο και την τεράστια ισχύ που επέφερε η επιδρομή των Μακεδόνων του Αλεξάνδρου στην Ασία.

 

Σχολιάστε ελεύθερα!