in Παρμενίδης

Παρμενίδης: μια βιογραφία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΟ κείμενο που έγραψα προχτές αναρωτήθηκα, εάν η ετυμολογία και η σημασία του ονόματος του (Παρμενίδης, αφορά τον πατέρα του) και του πατέρα του (Πύρης, που αφορά τον παππού του) μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις σκέψεις τις ίδιες και την προέλευσή τους σχετικά με το εόν και το Είναι, με την πραγματικότητα. Είδαμε ότι και τα δύο ονόματα είναι αριστοκρατικής και πολεμικής προέλευσης. Παρμενίδης είναι ο γιος αυτού που μένει στο πεδίο της μάχης και δεν τρέπεται σε φυγή, ο ατρόμητος, ενώ Πύρης είναι αυτός που είναι ορμητικός και σφοδρός όπως το πυρ που κατακαίει το δάσος. Ο Διογένης Λαέρτιος (ΙΧ, 21-23) επιβεβαιώνει αυτή την υπόθεση: γράφει ότι καταγόταν από γένος ισχυρό, αριστοκρατικό και πλούσιο (γένους τε υπάρχων λαμπρού και πλούτου) –  η λάμψη είναι μετωνυμία της ισχύος (ο εκλαμπρότατος , η εκλαμπρότητα). Σήμερα θα αναρωτηθούμε μήπως και η βιογραφία του μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις σκέψεις του περί του εόντος και του Είναι. 

ΥΠΑΡΧΕΙ όμως ένα πρόβλημα. Γνωρίζουμε πολύ λίγα για τη ζωή του. Υπάρχει όμως ένας τρόπος να το αντιμετωπίσουμε με κάποια επιτυχία, τρόπος που έχει περάσει απαρατήρητος και άρα και αναξιοποίητος. Γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στην Ελέα, αποικία των Φωκαέων, στην Κάτω Ιταλία, στο μέσον ακριβώς μεταξύ της Νάπολης (Νεάπολις)και του Ρέτζιο (Ρήγιον), στο νοτιότερο σημείο του ακρωτηρίου της Ιταλίας, αποικίες και οι δύο των Ευβοέων. Για το έτος της γέννησής του υπάρχουν δύο εκδοχές. Ο Διογένης Λαέρτιος (ο.π.) γράφει ότι . . .  ήκμαζε δέ κατά την ενάτην και εξηκοστήν ολυμπιάδα, ήταν δηλαδή σαραντάρης το  504-1, άρα θα γεννήθηκε περί το 540-1. Ο Πλάτων (Παρμενίδης, 127a) υποστηρίζει ότι όταν  ήρθε στην Αθήνα ήταν 65 χρονών και ο Σωκράτης 20. Αφού ο τελευταίος γεννήθηκε το 470, η επίσκεψη θα έγινε το 450, άρα ο Παρμενίδης θα γεννήθηκε το 515. Θα δούμε ότι η πλατωνική εκδοχή είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Ο Διογένης Λαέρτιος γράφει ακόμα ότι . . . λέγεται δε νόμους θείναι τοις πολίταις, ώς φησι Σπεύσιππος εν τω Περί  φιλοσόφων, ότι συνέταξε νόμους για την πόλιν της Ελέας. Η πληροφορία αυτή και το γεγονός ότι έγραψε φιλοσοφικό ποίημα μαρτυρούν ότι ήταν ισχυρός και πλούσιος- μόνο αυτοί νομοθετούσαν, ασχολούνταν με τη φιλοσοφία, ήταν εγγράμματοι και μπορούσαν να αγοράσουν τον πανάκριβο πάπυρο.

ΑΦΟΥ ο πατέρας και ο παππούς του Παρμενίδη ήταν πολεμιστές και ο ίδιος ήταν πλούσιος, θα ερευνήσουμε σε ποιους πολέμους συμμετείχαν και ποιες ήταν οι πηγές του πλούτου του γένους από το οποίο καταγόταν. Εάν γεννήθηκε το 515, ο πατέρας του θα ήταν 35-40 ετών, άρα θα γεννήθηκε μεταξύ 545 και 540. Με την ίδια λογική, εικάζουμε βάσιμα ότι ο παππούς του θα γεννήθηκε μεταξύ 580 και 575. Πηγή των πληροφοριών που διαθέτουμε για τους προγόνους του Παρμενίδη είναι ο Ηρόδοτος (Α, 163-7). Οι κάτοικοι της Ελέας ήταν Φωκαείς, προέρχονταν από την Φώκαια, ισχυρή και πλούσια ιωνική πόλη, που βρισκόταν απέναντι από τη Χίο, βορείως της Μιλήτου και κτίστηκε το 540. Ποιοι ήταν, πόσοι και από ήρθαν οι Φωκαείς που ίδρυσαν την Ελέα;

ΤΙΣ απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα μας τις δίνει ο Ηρόδοτος. Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή κι ας προχωρήσουμε με προσοχή. Η πρώτη πληροφορία που μας δίνει ο ιστορικός: Πρώτη δε Φωκαίη Ιωνίης επεχείρησε. Τι σημαίνει αυτή η πρόταση, τι σημαίνει το ρήμα επιχειρώ; Το ρήμα δεν έχει τη σημασία που έχει στην Οδύσσεια, όπου το διαβάζουμε 2 φορές (ω 386, 395) και σημαίνει απλώνω τα χέρια μου πάνω σε κάτι – στην Οδύσσεια πρόκειται για τροφή. Το ρήμα έμελλε να κάνει πολύ σπουδαία καριέρα και να παραγάγει πληθώρα νέων λέξεων που επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Μέσα στους 2 αιώνες που μεσολαβούν μεταξύ Οδύσσειας και Ηροδότου, το ρήμα απέκτησε κι άλλες σημασίες (σημασιολογική διεύρυνση). Η πρώτη από αυτές ήταν “αναλαμβάνω, καταπιάνομαι με την εκτέλεση κάποιου έργου”, κάποιο ταξίδι, λόγου χάριν. Μιας κι όμως το πιο σύνηθες έργο που αναλάμβαναν να φέρουν σε πέρας ήταν ο πόλεμος, δηλαδή η αρπαγή πλούτου, οι ληστρικές επιδρομές, το ρήμα σημαίνει κυρίως επιτίθεμαι, εφορμώ, ενεργώ εναντίον και συντάσσεται με δοτική ή εμπρόθερο προσδιορισμό που δηλώνουν το πρόσωπο ή τον χώρο προς τον οποίο γίνεται η επιθετική ενέργεια. (Από αυτή τη σημασία προέρχεται και η ιατρική χρήση του ρήματος που στον Ιπποκράτη σημαίνει “κάνω εγχείριση’ –  πρόκειται για εγχείριση αιμορροΐδων). Αυτές τις δύο σημασίες τις εντοπίζουμε στον Ηρόδοτο. Πρώτη λοιπόν η Φώκαια από όλη την Ιωνία ανέλαβε την εκτέλεση κάποιου έργου, καταπιάστηκε με – με τι, ποιο έργο; Η ασάφεια του ρήματος είναι φαινομενική –  θα δούμε παρακάτω τι εννοεί ο Ηρόδοτος.

Η δεύτερη πληροφορία που μας παρέχει: Οι δε Φωκαέες ούτοι ναυτιλήισι μακρήσι πρώτοι Ελλήνων εχρήσαντο, και τον τε Αδρίην και την Τυρσηνίην και την Ιβηρίην και τον Ταρτησσόν ουτοι εισι οι καταδείξαντες.  Οι Φωκαείς ήταν  οι πρώτοι που έκαναν υπερπόντια ταξίδια, ήταν οι πρώτοι που έπλευσαν στις ακτές της Αδριατικής, της Ετρουρίας (κεντρική και βόρεια δυτική Ιταλία), της Ιβηρίας (Ισπανίας) και στην Ταρτησσό, δυτικά της σημερινής Βαρκελώνης. Αυτοί ήταν οι πρώτοι  καταδείξαντες, οι πρώτοι που υπέδειξαν δηλαδή στους άλλους, που έκαναν γνωστές στους άλλους αυτές τις περιοχές.  Τι έκαναν σε αυτές τις περιοχές πρώτοι οι Φωκαείς; Τι υπέδειξαν στους άλλους; Πήγαν έτσι από περιέργεια να εξερευνήσουν αυτά τα άγνωστα μέρη και να γράψουν ταξιδιωτικούς οδηγούς; Πήγαν να εμπορευτούν –  τι; Τι πήγαν να δώσουν και τι να πάρουν;

ΜΕ τι πλοία πήγαν εκεί; Με εμπορικά ή με πολεμικά; Ο Ηρόδοτος είναι σαφής –  να η τρίτη πληροφορία που μας δίνει: εναυτίλοντο δε ου στρογγυλήσι ναυσί αλλά πεντηκοντέροισι. Δεν πήγαν με εμπορικά αλλά με πολεμικά, με τριήρεις πεντηκοντόρους, με πενήντα κωπηλάτες. Ήταν οι πρώτοι που πήγαν σε αυτές τις παράκτιες περιοχές με πολεμικά πλοία, με πλοία δηλαδή ταχύτατα. Ήταν οι πρώτοι λοιπόν που διεξήγαγαν ληστρικές επιδρομές, ήταν δηλαδή πειρατές. Έκαναν αιφνιδιαστικά επίθεση, σκότωναν, άρπαζαν ανθρώπους και πολύτιμα αντικείμενα και έφευγαν και δεν μπορούσε κανένας να τους φτάσει. Αυτή τη λεία την μετέφεραν στη Φώκαια. Ποια ήταν η πιο επικερδής λεία; Ήταν οι δούλοι. Για να είναι πιο αποτελεσματικές οι ληστρικές επιδρομές ίδρυσαν και δύο αποικίες –  τη Μασσαλία, το 600 π. Χ. , και την Αλαλία, στη βόρεια Κορσική, το 565-560.

ΟΛΑ αυτά άρχισαν να γίνονται περί το 75ο και συνεχίστηκαν μέχρι το 550. Ήταν μια εποχή που άρχισε η χρήση των δούλων στην καλλιέργεια της γης από τους κατόχους μεγάλου και μεσαίου μεγέθους κτημάτων, με τη ζήτηση να αυξάνεται κάθε χρόνο για τους επόμενους αιώνες. Ο Θουκυδίδης γράφει ότι η Χίος, απέναντι ακριβώς από τη Φώκαια, ήταν η περιοχή με τους περισσότερους δούλους (λόγω της εκτεταμένης αμπελοκαλλιέργειας). Ληστρικές όμως επιδρομές διεξήγαγαν και προς τα ανατολικά, προς τα ενδότερα της Μικράς Ασίας, περιοχές από τις οποίες προερχόταν  η πλειονότητα των δούλων κατά την κλασική εποχή. Οι ληστρικές επιδρομές που έκαναν οι ήρωες στην Ιλιάδα, γύρω από την Τροία και στη Λέσβο, απηχούν τις ληστρικές επιδρομές που έκαναν οι αιολικές και ιωνικές πόλεις των μικρασιατικών παραλίων.

ΣΤΑ μέσα όμως του 6ου αιώνα η κατάσταση προς τα δυτικά άλλαξε και η περιοχή κατακτήθηκε από τους Πέρσες που επεκτείνονταν σταθερά αρκετές δεκαετίες πριν και προς τα δυτικά. Όχι μόνο δεν μπορούσαν πια να διεξαγάγουν ληστρικές επιδρομές  σε αυτές τις περιοχές αλλά και υποτάχτηκαν κιόλας στους Πέρσες. Μόνο δύο πόλεις δεν υποτάχθηκαν αλλά οι κάτοικοι προτίμησαν να φύγουν. Το 545 η Τέως κατέφυγε στη Θράκη και έκτισε τα Άβδηρα. Την ίδια χρονιά, ή λίγα χρόνια αργότερα, έφυγαν και οι κάτοικοι της Φώκαιας, για να αποφύγουν την υποδούλωση. Ο Ηρόδοτος μας λέει ότι στην αρχή πήγαν στη Χίο και ζήτησαν από τους Χίους να αγοράσουν τις Οινούσες, συστάδα νησιών μεταξύ Χίου και μικρασιατικών παραλίων, οι Χίοι όμως αρνήθηκαν  να τα πουλήσουν. Κάποιο σοβαρό λόγο θα είχαν. Από εκεί πήγαν στην Αλαλία, στην αποικία τους στη βόρεια Κορσική αλλά εκεί αντί να γίνουν γεωργοί και να καλλιεργήσουν τη γη, άρχισαν να κάνουν αυτό που ήξεραν καλύτερα: ληστρικές επιδρομές στα παράλια της Κορσικής, της Σαρδηνίας και της κεντρικής και βόρειας δυτικής Ιταλίας. Να τι γράφει ο Ηρόδοτος: Και ήγον γαρ δη και έφερον τους περιοίκους άπαντας. Το βάρος της πρότασης το σηκώνει όλο το ισχυρό βεβαιωτικό μόριο δή– και βέβαια θα ήταν παράλογο να μην περιμένουμε από αυτούς να συνεχίσουν να αρπάζουν έμψυχη, ζώα και ανθρώπους (ήγον), και άψυχη λεία (έφερον). Και, προφανώς,  ήταν τόσο μεγάλη η συχνότητα των επιδρομών και η ακτίνα δράσης των επιδρομέων ώστε Φοίνικες και Ετρούσκοι συμμάχησαν και σε ναυμαχία που έγινε το 540 κοντά στη Σαρδηνία οι Φωκαείς έχασαν σαράντα από το εξήντα πολεμικά πλοία που είχαν. Πολλοί κωπηλάτες και πολεμιστές των πλοίων που βυθίστηκαν πνίγηκαν , οι περισσότεροι όμως αιχμαλωτίστηκαν, οι νικητές τους παρέδωσαν στους Αγυλλαίους, κατοίκους ελληνικής αποικίας, οι οποίοι τους λιθοβόλησαν. Θα αντιλαμβάνεστε το μίσος που είχαν γι΄ αυτούς τους πειρατές.

ΤΑ είκοσι πλοία που διασώθηκαν, επέστρεψαν στην Αλαλία, φόρτωσαν πάνω τις οικογένειες τους και όλο τον πλούτο (πολύτιμα μέταλλα) που είχαν σωρεύσει από τις ληστρικές επιδρομές και πήγαν στο Ρήγιο, αποικία τωνΕυβοέων, με τους οποίους είχαν άριστες σχέσεις. Βρήκαν μια άγονη περιοχή βόρεια του Ρηγίου και ίδρυσαν εκεί την Ελέα – η ναυμαχία και η ιδρυση της πόλης έγινε το 540.

ΜΕΤΑΞΥ αυτών που επιβίωσαν ήταν και ο πατέρας (και ο παππούς) του Παρμενίδη. Λίγο πριν ή λίγο μετά αφ΄ότου έφυγαν από τη Φώκαια γεννήθηκε ο πατέρας του Παρμενίδη, 545-543. Όταν έγινε η ναυμαχία, θα ήταν μικρό παιδί. Δεν γνωρίζουμε εάν οι κάτοικοι της Ελέας συνέχισαν τις ληστρικές επιδρομές, είναι βέβαιο όμως ότι οι ιδρυτές της Ελέας είχαν φέρει μαζί τους πολύ πλούτο. Δεν ασχολήθηκαν με την γεωργία, λόγω του άγονου του εδάφους της περιοχής, οπότε ο πλούτος της Ελέας θα πρέπει να προέρχονταν από την κτηνοτροφία, με τη χρήση δούλων ασφαλώς.

ΟΛΑ αυτά τα γεγονότα ο Παρμενίδης θα τα είχε ακούσει από τον παππού του και άλλους κατοίκους της Ελέας που είχαν λάβει μέρος σε αυτά. Πώς θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα γεγονότα αυτής της ταραχώδους επταετίας,  546-540; Ως εξής: εφταετία διαρκούς μεταβολής και αλλαγής, με εξάρσεις επιτυχιών και αποτυχιών, με νίκες και ήττες, που κατέληξε σε ήττα,  που για ένα μέρος του πληθυσμού ήταν επιβίωση και νίκη και εξασφάλιση του πλούτου. Ας δούμε τώρα την αμφιθυμία των ισχυρών αριστοκρατών σχετικά με τον πόλεμο και την αλλαγή, τη μεταβολή.

Σχολιάστε ελεύθερα!