η λατρεία του ακαριαίου (του θανάτου) και το αίσχος της διάρκειας (της ζωής)

είναι αισχρό μια ληστρική επιδρομή να διαρκεί πολύ και να επιστρέφεις στο σπίτι με άδεια χέρια

Ιλιάς Β 298

(αισχρόν τοι δηρόν τε μένειν κενεόν τε νέεσθαι)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο κι ας μεταφερθούμε στην προ του τηλεγράφου, του αεροπλάνου  και του ηλεφώνου εποχή. Θα μπορούσα να στείλω γράμμα σε φίλο μου στην Ιαπωνία ή στη Βραζιλία κι αυτός να μου απαντήσει. Πόσος χρόνος θα χρειαζόταν για να ολοκληρωθεί αυτή η επικοινωνία μέσω της ταχυδρομικής υπηρεσίας; Μήνες. Πόσος χρόνος απαιτείται σήμερα; Σηκώνω το τηλέφωνο, παίρνω τον αριθμό, το σηκώνει ο φίλος μου και μιλάμε.  Πληκτρολογώ μήνυμα στον υπολογιστή και ακαριαία φτάνει στην Ιαπωνία και στη Βραζιλία.  Την εξέλιξη αυτή την χαρακτηρίζουμε πρόοδο. Με τον ίδιο τρόπο μπορώ να επενδύσω ακαριαία κάποιο κεφάλαιο για να κερδίσω περισσότερα χρήματα σε οποιοδήποτε χρηματιστήριο του πλανήτη ή να αποσύρω πάλι ακαριαία την επένδυσή μου, για να αποφύγω απώλειες και χασούρα. Μπορούμε να αυξήσουμε την ταχύτητα μετάδοσης μηνύματος  ή την ταχύτητα επένδυσης κεφαλαίου; Δεν μπορούμε –  η αποστολή και η επένδυση γίνεται ακαριαία, σε χρόνο μηδέν. Η επιθυμία μας έχει εκπληρωθεί. Τι είναι όμως το ακαριαίο, ο χρόνος μηδέν; Γιατί τον επιθυμούμε; Είναι δυνατόν αυτή η επιθυμία να εκπληρωθεί σε όλα τα κοινωνικά πεδία; Εάν δεν είναι, ποιες είναι οι συνέπειες;

ΑΣ δούμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Από το 1896 και μέχρι το 2009 μειώναμε τον χρόνο στο αγώνισμα του δρόμου ταχύτητας των εκατό μέτρων. Το 2009 κάποιος έτρεξε τα εκατό μέτρα σε 9 δευτερόλεπτα και 58 εκατοστά του δευτερολέπτου. Από τότε δεν υπήρξε καμιά βελτίωση, ενδέχεται μάλιστα να είναι η τελευταία. Και να υπάρξει κάποια, κάποτε θα υπάρξει μία τελευταία. Είναι παντελώς αδύνατον να τρέξουμε αυτή την απόσταση σε πέντε ή δύο δευτερόλεπτα. Υπάρχει κάποιο όριο το οποίο δεν μπορούμε να υπερβούμε. Και το όριο αυτό το καθορίζει η ανατομία μας, η ανθρώπινη φύση. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη βελτίωση. Θα θέλαμε να τρέξουμε αυτή την απόσταση σε μηδέν χρόνο; Ασφαλώς και θα θέλαμε, το επιβάλλει επιθυμία της επίτευξης του ακαριαίου, του χρόνου μηδέν. Μπορούμε να εκπληρώσουμε αυτή την επιθυμία; Ναι, υποστηρίζουν κάποιοι.

ΑΣ πάμε τώρα να δούμε μια άλλη έκφραση της επιθυμίας του ακαριαίου. Υπάρχει η επιθυμία της ακαριαίας μετακίνησης, της μετακίνησης σε χρόνο μηδέν, της τηλεμεταφοράς (teleportation); Και βέβαια υπάρχει. Η λογοτεχνία της  επιστημονικής φαντασίας την έχει διατυπώσει πολλές φορές (πρώτη φορά το 1877), έχουμε δει πολλές φορές και στην τηλεοπτική Star Trek  και σε ταινίες τηλεμεταφορά ανθρώπων του μέλλοντος. Υπάρχουν κάποιοι επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι η τηλεμεταφορά ανθρώπων, ύλης και ενέργειας, είναι εφικτή και θα είναι το αποτέλεσμα της σύγκλισης της Νευροεπιστήμης, της Τεχνητής Νοημοσύνης, της Κβαντικής Φυσικής, της Νανοτεχνολογίας, της Μηχανικής Υλικών, της Φυσικής Συμπυκνωμένης Ύλης.  Τι θα γίνει, εάν μια μέρα μπορέσουμε να πραγματοποιήσουμε την τηλεμεταφορά; Θα καταργήσουμε τα μέσα μεταφοράς και συγκοινωνιών. Είμαι στην Αθήνα και θέλω να πάω στη Θεσσαλονίκη. Γιατί να πάω με το τρένο ή με το αυτοκίνητο, γιατί να σπαταλήσω τον πολύτιμο χρόνο μου, γιατί να κουραστώ, γιατί να κουραστούν άλλοι, γιατί να ρυπάνω το περιβάλλον, γιατί να σπαταλήσω πρώτες ύλες; Μπαίνω σε ένα θάλαμο και ακαριαία βρίσκομαι εκεί που θέλω. Θα θέλατε, φίλες και φίλοι, να ζούσατε σε μια κοινωνία όπου η τηλεμεταφορά θα είχε πραγματοποιηθεί; Τι άνεση, τι ευκολία! Υποψιάζομαι πώς θα θέλατε. Αν όχι εσείς, η πλειονότητα σίγουρα θα το ήθελε. Έτσι δεν είναι;

ΘΕΛΩ να μεταφέρω τα προϊόντα που παράγει η βιομηχανία μου για να τα πουλήσω. Γιατί να τα μεταφέρω με το τρένο ή με τα φορτηγά, γιατί να αργήσω τόσο πολύ και να μην τα τηλεμεταφέρω; Δεν θα κερδίσω περισσότερα; Σύμφωνα με αυτά που λέει ο Οδυσσεύς στην Ιλιάδα αυτό είναι το καλό, όσο μεγαλύτερη η ταχύτητα μεταφοράς τόσο μεγαλύτερα τα κέρδη –  το αισχρό είναι η βραδύτητα και η αδυναμία απόσπασης κέρδους. Ακαριαία μεταφορά, το μέγιστο δυνατό κέρδος.

ΓΙΑΤΙ υπάρχει αυτή η επιθυμία της τηλεμεταφοράς αντικειμένων και ανθρώπων; Γιατί το 1877; Πώς προέκυψε, φίλες και φίλοι; Έχει κάποια συνέπεια στην καθημερινή μας ζωή; Εκφράστηκε σε μια κοινωνία που λατρεύει την ταχύτητα, σε μια εποχή διαρκούς αύξησης της ταχύτητας της μετάδοσης μηνύματις και των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνιών (τηλέγραφος, σιδηρόδρομος και ατμόπλοια), λίγα μόνο χρόνια πριν την επινόηση του αυτοκινήτου και του αεροπλάνου. Η δυτική λογική της προόδου σε όλο της το μεγαλείο: εάν αυξάνεται διαρκώς η ταχύτητα μεταφοράς και μετακίνησης, η λογική κατάληξη θα είναι η ακαριαία μεταφορά και μετακίνηση, η τηλεμεταφορά.

Η πραγματικότητα του ακαριαίου (μαζικά μέσα επικοινωνίας, μηνύματα, επενδύσεις χρήματος) και η επιθυμία επέκτασής του, η φαντασίωση της τηλεμεταφοράς,  έχει αποικίσει το φαντασιακό του πλήθους των καπιταλιστικών κοινωνιών. Εντοπίζουμε όμως μια αντίφαση. Ζούμε το ακαριαίο, το θεωρούμε φυσιολογικό και κανονικό, αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας.  Υπάρχουν όμως πεδία όπου αυτό δεν υπάρχει –  θα θέλαμε όμως να υπάρχει, να υπάρξει. Βιώνουμε ταυτόχρονα και παράλληλα και το ακαριαίο και τη διάρκεια. Εάν το ακαριαίο είναι η πρόοδος, η διάρκεια είναι καθυστέρηση, αναχρονισμός.

ΟΠΟΥ δεν μπορούμε να πραγματοποιήσουμε το ακαριαίο, όπου υστερούμε, επιδιώκουμε να αυξήσουμε την ταχύτητα –  αφενός την ταχύτητα της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου, ο οποίος εμφανίζεται ως σωρός εμπορευμάτων, μας λέει ο Κάρολος,  και αφετέρου την ταχύτητα των μέσων μεταφοράς και συγκοινωνιών. Το ακαριαίο των μαζικών μέσων επικοινωνίας, μετάδοσης μηνύματος και κυκλοφορίας χρήματος είναι το πρότυπο και προς αυτό προσβλέπουμε. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία –  εδώ και  αιώνες αυξάνεται διαρκώς και η ταχύτητα παραγωγής και η ταχύτητα μεταφοράς και μετακίνησης. Ταχύτατα και ακούραστα ρομπότ, εκτύπωση αντικειμένων, όλο και πιο γρήγορα αεροπλάνα, τρένα και αυτοκίνητα. Παρ΄ όλα αυτά και στους δύο αυτούς τομείς είμαστε ακόμα καθυστερημένοι. Και όλα δείχνουν ότι εντυπωσιακή αύξηση της ταχύτητας δεν μπορεί να υπάρξει περαιτέρω. Ο μόχθος, η διάρκεια, η κούραση, η ταλαιπωρία, η έλλειψη άνεσης και ευκολίας  συνεχίζονται.

Η διάρκεια, αυτό είναι το μεγάλο μας πρόβλημα, το ανυπέρβλητο αίσχος. Το ακαριαίο, αυτή είναι πρόοδος, αυτή είναι εξέλιξη. Από την άλλη όμως θέλουμε να γίνουμε αθάνατοι, επιδιώκουμε την παράταση της ζωής, την παράταση της διάρκειας. Επιδιώκουμε το σταμάτημα της διαδικασίας της γήρανσης, την αντιστροφή της: επιθυμούμε αντί να γερνάμε, να γινόμαστε νεώτεροι. Επιθυμούμε και επιδιώκουμε την εξάλειψη της ασθένειας και του πόνου. Μήπως υπάρχει κάποια αντίφαση μεταξύ της πραγματικότητας του ακαριαίου, της εξάλειψης της διάρκειας, και της επιθυμίας παράτασης της ζωής, της επιθυμίας της αθανασίας;  Το ακαριαίο και η αθανασία είναι δύο αντίθετοι πόλοι ή δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος;

ΑΠΟ τη μια επιθυμούμε τη διάρκεια, την αθανασία,  κι από την άλλη επιθυμούμε να την εξαλείψουμε, να επιβάλουμε το ακαριαίο –  το έχουμε επιβάλλει εν πολλοίς. Εάν η διάρκεια είναι ταυτόσημη της ζωής, η εξάλειψη της διάρκειας είναι ταυτόσημη με την εξάλειψη της ζωής. Το ακαριαίο είναι εκδήλωση της επιθυμίας εξάλειψης της ζωής. Μήπως όμως και η αθανασία είναι επιθυμία εξάλειψης της ζωής; Για να γίνω αθάνατος ή πρέπει να εξαλείψω τη ζωή, ώστε να εξαλείψω τον θάνατο, μιας και δεν μπορεί να υπάρξει θάνατος χωρίς τη ζωή ή να εξοντώσω τον θάνατο, άρα τη ζωή, μιας και δεν μπορεί να υπάρξει ζωή χωρίς τον θάνατο.

ΑΥΤΟ που ενώνει την πραγματικότητα του ακαριαίου και την επιθυμία επέκτασής του με την επιθυμία της αθανασίας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της δυτικής κυριαρχίας, της ηρωικής κοσμοαντίληψης, είναι το δίλημμα νίκη ή αυτοκτονία, αυτοκαταστροφή: ή θα είμαι κύριος της φύσης ή θα αυτοκτονήσω. Δεν πρόκειται όμως για δίλημμα αλλά για δύο πλευρές του ίδιου αδιεξόδου: αυτοκτονώ, αυτοκαταστρέφομαι επιδιώκοντας να γίνω κύριος της φύσης, να καταργήσω δηλαδή την εξάρτησή μου από τη φύση. Την εξάρτηση από τους υποτελείς την έχει καταργήσει –  η απόπειρα κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση συνεχίζεται.

ΤΟ ακαριαίο, και η επιδίωξη αύξησης της ταχύτητας,  είναι κατάργηση της εξάρτησης από τη φύση. Φίλες και φίλοι, η εποχή των ανείπωτων δεινών έχει αρχίσει.