φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΗ δεκαετία του 1990 τρία νεαρά ζευγάρια πήραν το πολυτελές και μεγάλο ιστιοφόρο τους και ανοίχτηκαν στο Ειρηνικό ωκεανό, μακριά από τις Φιλιππίνες, έχοντας κάνει όλες τις απαραίτητες προμήθειες για να περάσουν ουάου (waw): τις σαμπάνιες τους, τα καλά κρασιά τους, τη πρέζα και τη κόκα τους. Και μια μέρα, όταν οι σκόνες τους έκαναν τους πιο γαμάτους, τους πιο ευτυχισμένους ανθρώπους του πλανήτη, βούτηξαν στη θάλασσα από το ψηλό ιστιοφόρο τους. Ζωάρα! Λέμε ότι ζούμε κι εμείς! Μετά από κάποια ώρα, συνειδητοποίησαν ότι ξέχασαν να ρίξουν σκάλα – ήταν αδύνατον να ανέβουν πάνω. Τους βρήκαν νεκρούς μετά από μια βδομάδα. Ξέρω πολύ καλά τι θα σκεφτείτε και θα φρίξετε.
ΟΣΟ πιο μακριά από τους ανθρώπους και την κοινωνία, τόσο πιο καλά: η επιθυμία αυτή, η πρακτική, είναι ένα από τα κοινά στοιχεία που παρατηρούμε στους θεούς και στους πάμπλουτους ανθρώπους όλων των εποχών, από τότε που πρωτοεμφανίστηκαν. Ο Θεός, ο Γιαχβέ, ζει ψηλά στον ουρανό, μόνος. Ο Ζεύς ζούσε, μπορεί κι ακόμα εκεί να ζει, δεν αποκλείεται, στην μόνιμα κρυμμένη από τα σύννεφα κορυφή του Ολύμπου, ώστε κανένας θνητός δεν μπορεί να τη δει, και λίγο πιο κάτω οι άλλοι θεοί. Εκεί ψηλά στον ουρανό ζουν και οι σημερινοί δισεκατομμυριούχοι, στα ιπτάμενα φρούριά τους, στα ιδιωτικά τους jet. Όταν δεν ζουν στον ουρανό, ζουν σε ράντσα στου βοδιού το κέρατο, στη έρημο του New Mexico, σε βίλες χαμένες σε δάση. Οι προκάτοχοί τους ζούσαν σε απομονωμένους ψηλούς πύργους. Δεν είναι λίγοι αυτοί που ζουν και σήμερα εκεί.
ΕΚΕΙ ψηλά στην αόρατη κορυφή του Ολύμπου ζούσε και ο Ποσειδών, ο θεός της θάλασσας. Το παλάτι του όμως ήταν αλλού, το είχε χτίσει, όχι ο ίδιος βέβαια, στον βυθό της θάλασσας, στα νοτιονατολικά παράλια της Λέσβου, μας λέει η Ιλιάδα (Ν 21-22), ήταν απο χρυσάφι και ως εκ τούτου έλαμπε και δεν καταστρεφόταν: ένθα δε οι κλυτά δώματα βένθεσι λίμνης/χρύσεα μαρμαίροντα τετεύχαται, άφθιτα αιεί. Εκεί είχε και το ιπτάμενο άρμα του. Μια μέρα το πήρε για να πάει στη Τροία και το πάρκαρε ( Ν 32-37) κάπου απέναντι, μεταξύ της Ιμβρου και της Τενέδου, σε μια μεγάλη σπηλιά στον βυθό της βαθιάς θάλασσας.
Οι επινοήσεις του ποιητή της Ιλιάδας, περί αυτού πρόκειται, εγείρουν το ερώτημα, εάν πηγή αυτών των αυτοσχεδιασμών είναι η επιθυμία κατάκτησης και αποίκισης του βυθού της θάλασσας ή η επιθυμία απομάκρυνσης από την κοινωνία και τους ανθρώπους, τόσο από τους ισχυρούς ανταγωνιστές όσο και από τη μεγάλο πλήθος των υποτελών. Αυτοί ήταν πάντα οι αντίπαλοι, πάντα. Μιας όμως και η μία επιθυμία δεν νοείται χωρίς την άλλη, μας επιτρέπεται να εικάσουμε βάσιμα ότι μία είναι η επιθυμία: μακριά από την κοινωνία και τους αντιπάλους. Όταν πάω κάπου μακριά, φεύγω από κάπου μακριά. Γιατί όμως φεύγουν και πάνε μακριά; Στην έρημο, στον ουρανό, στα βάθη της θάλασσας;
ΓΙΑΤΙ αποφεύγουν τους αντιπάλους και την κοινωνία, γιατί πηγαίνουν μακριά και ζουν μακριά; Τι ώθησε τους πέντε ελεεινούς, και νεκρούς πια, αν δεν κάνω λάθος, δισεκατομμυριούχους να πάνε στο βυθό του ωκεανού, στα τέσσερα χιλιόμετρα βάθος και να πεθάνουν μέσα στην ανείπωτη φρίκη; Δεν το περίμεναν, ασφαλώς, είχαν αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο. Μπορεί και όχι, δεν ξέρω. Θα ήθελαν να κάνουν κάτι που δεν μπορούσαν να κάνουν άλλοι, εκτός από κάποιους λίγους. Οι ξεχωριστοί άνθρωποι, οι πολύ πλούσιοι, κάνουν ξεχωριστά πράγματα. Τουρισμός στο διάστημα, τουρισμός στα βάθη των ωκεανών, τουρισμός στις κορυφές των Ιμαλαΐων. Η πλήξη και η μονοτονία της καθημερινής τους ζωής τους ωθούν σε ριψοκίνδυνες περιπέτειες, τους ωθούν να ζήσουν την εμπερία του κινδύνου και του φόβου – η καθημερινή εμπειρία των κοινών θνητών.
ΕΚΤΟΣ από τη λατρεία της διάκρισης (έξοχος είναι αυτός που ξεχωρίζει από τους άλλους – η αυτού Εξοχότης!), η περιφρόνηση του πλήθους των κοινών θνητών είναι το δεύτερο κίνητρο για την απομάκρυνση από την κοινωνία. Πού οφείλεται όμως αυτή η περιφρόνηση και η απέχθεια; Στη συνειδητοποίηση της εξάρτησης από τους υποτελείς. Ο βιομήχανος εξαρτάται από τους εργάτες του, ο στρατηγός από τους στρατιώτες του, ο πολιτικός από τους ψηφοφόρους του, ο σταρ καλλιτέχνης ή αθλητής από τους θαυμαστές του, οι ινφλουένσερς από τους ακολούθους τους – όπως ο Θεός από τους πιστούς του. Χωρίς το πλήθος των κοινών θνητών, ο βιομήχανος, ο πολιτικός, ο στάρ, ο στρατηγός, και ο Θεός ακόμα, είναι ένα τίποτα – και το γνωρίζουν. Πάντα τους ενοχλούσε αυτή η εξάρτηση από το πλήθος, πάντα δυσφορούσαν με τη σκέψη και μόνο ότι η πηγή του πλούτου τους και της ισχύος τους είναι οι κοινοί θνητοί, οι υποτελείς παραγωγοί του κοινωνικού πλούτου. Η φαντασίωση της κατάργησης αυτής της εξάρτησης εμφανίστηκε όταν συνειδητοποήθηκε αυτή η εξάρτηση. Η φαντασίωση αυτή εμφανίζεται με δύο μορφές, αλληλοαποκλειόμενες. Να καταργήσουμε την εξάρτηση με την αντικατάστασή τους – είτε με ρομπότ, με αυτόματες μηχανές, είτε με πειθήνια όντα, πλάσματα του εργαστηρίου. Θα είναι όμως Κύριος, κυρίαρχος αυτός που δεν έχει ζωντανούς υποτελείς; Και πώς θα εξασφαλίσουμε την ηδονή της κάμψης της αντίστασης των υποτελών, εάν αυτοί είναι προγραμματισμένα υπάκουα πλάσματα του εργαστηρίου; Θα μπορούσαμε όμως να κάνουμε κάτι άλλο – και το κάνουμε: να εξαρτηθούν αυτοί από εμάς, παρόλο που θα συνεχίσουμε να εξαρτιόμαστε από αυτούς.
ΥΠΑΡΧΕΙ και ένα τρίτο κίνητρο της απομάκρυνσης από τους ανθρώπους και την κοινωνία: ο φόβος και η ανησυχία για τη ζωή τους και την κοινωνική τους θέση. Είναι λίγοι οι βασιλιάδες, οι αυτοκράτορες, οι ηγεμόνες, οι τσάροι και οι δούκες, οι πρωθυπουργοί που δολοφονήθηκαν, λιντσαρίστηκαν ή εκτελέστηκαν δημόσια από το πλήθος; Δεν είναι λίγοι. Δεν δολοφόνησαν τον γιο του πάμπλουτου και πανίσχυρου Ωνάση; Μέχρι και τον Υιό του Θεού εκτέλεσαν – οι αθεόφοβοι! Ο φόβος αυτός δεν ξεριζώνεται, όσο ισχυροί κι αν νομίζουν ότι είναι. Ήταν, είναι και θα είναι πάντα λίγοι. Είναι βέβαια η αφρόκρεμα της κοινωνίας, οι ξεχωριστοί, οι εκλεκτοί, οι επίλεκτοι – με αυτές τις λέξεις δεν θα μεταφράζαμε τον όρο ελίτ; Στους ξεχωριστούς όμως ανθρώπους, στους άριστους, στους ήρωες, δεν ταιριάζει ένας ξεχωριστός, άριστος, ηρωικός θάνατος; Εάν η βαθύτερη επιθυμία τους είναι η κατάργηση κάθε εξάρτησης, και από τη φύση και από τους άλλους, την κοινωνία, η κατάργηση των ορίων, τα οποία περιορίζουν την ελευθερία τους, θα παραξενευτούμε που η φρίκη του θανάτου στα τέσσερα χιλιόμετρα στα βάθη του ωκεανού ξεπερνάει τα ανθρώπινα όρια; Μόνοι σας, εκεί, μακριά από τους ανθρώπους και το φως του ήλιου, ανήμποροι, αντιμέτωποι με τη μοναξιά των ετοιμοθάνατων, που λέει και ο Νόρμπερτ Ελίας, μέσα στο υποβρύχιο φέρετρο, που το όνομα του (Titan) συμπυκνώνει τη τελευταία λέξη της τεχνοεπιστήμης και της ισχύος. Μήπως δεν έχετε αντιληφθεί ότι όσο πιο μεγάλη η ισχύς, τόσο πιο μεγάλη η αδυναμία; Δεν το έχετε αντιληφθεί.
ΕΜΕΙΣ οι κοινοί θνητοί, που φοβόμαστε και αποφεύγουμε τα άπατα, δεν θα παραξενευτούμε. Ποτέ δεν σκεφτήκαμε κάτι άλλο εκτός του ότι ήσασταν, είσαστε και θα είσαστε αξιοθρήνητα πλάσματα.
Ο δρ Ντέιλ Μολέ, συνταξιούχος γιατρός επειγόντων περιστατικών και προληπτικής ιατρικής, αλλά και πρώην διευθυντής υποθαλάσσιας ιατρικής και ακτινοβολίας για την Υγεία, του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, σημείωσε στην Daily Mail ότι ο θάνατος των πέντε επιβαινόντων -του ηλικίας 61 ετών Αμερικανού ιδρυτή της OceanGate Στόκτον Ρας, του 77χρονου Γάλλου ωκεανογράφου Πολ-Ανρί Ναρζολέ, του 59χρονου Βρετανού δισεκατομμυριούχου Χάμις Χάρντινγκ, του 48χρονου Πακιστανού επιχειρηματία Σαχζάντα Νταγούντ και του 19χρονου γιου του, Σουλεϊμάν- πρέπει να ήταν γρήγορος και ανώδυνος, καθώς σκοτώθηκαν ακαριαία από τις τεράστιες υδροστατικές πιέσεις που ασκούνται σε τέτοια βάθη των ωκεανών.Πηγή: iefimerida.gr – «Νεκροί σε κλάσμα του δευτερολέπτου»: Ειδικός εξηγεί τις τελευταίες στιγμές των επιβαινόντων στο υποβρύχιο – iefimerida.gr
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε το απόσπασμα:
[…] Μόνοι σας, εκεί, μακριά από τους ανθρώπους και το φως του ήλιου, ανήμποροι, αντιμέτωποι με τη μοναξιά των ετοιμοθάνατων, που λέει και ο Νόρμπερτ Ελίας, μέσα στο υποβρύχιο φέρετρο, που το όνομα του (Titan) συμπυκνώνει τη τελευταία λέξη της τεχνοεπιστήμης και της ισχύος.[…]
τι ισχύ έχει;
Δεν τη γνώριζα αυτή την εκδοχή του θανάτου των πέντε επιβατών του υποβρυχίου. Εάν είναι έτσι, δεν έχει καμία απολύτως ισχύ, είναι λάθος. Αυτό που διάβαζα και άκουγα ήταν ότι τους τελειώνει το οξυγόνο και θα πεθάνουν αργά, δεν ξέρω πόσο αργά. Με βάση αυτή την ενημέρωση, έγραψα όσα έγραψα. Εκείνο που με βάζει σε σκέψεις είναι το ερώτημα: δεν ήξεραν ότι διέτρεχαν αυτόν τον κίνδυνο που διέγνωσε ο δρ Ντέιλ Μολέ; Μήπως το ρίσκαραν; Εάν το ρίσκαραν, επιθύμησαν να υπερβούν τα όρια, τότε υπάρχει η νέμεσις. Υπήρξαν επιφυλάξεις για το όλο εγχείρημα; Δεν ελήφθησαν υπ΄ όψει; Οι επιφυλάξεις αυτές θα μας ωθήσουν να πούμε εκ των υστέρων, “τα ερωτήματα της τραγωδίας παραμένουν”; Γιατί αυτή την καταστροφή θα την χαρακτηρίσουν τραγωδία, καταστροφή υποβρυχίου που κατασκευαζόταν 14 χρόνια; Μήπως ισχύει η λαϊκή ρήση, χλευαστική οπωσδήποτε, “άμα έχεις λεφτά, δεν παθαίνεις τίποτα’; Όσο για το ακαριαίο, δεν είμαι και πολύ σίγουρος εάν το ακαριαίο δεν διαρκεί περισσότερο από ό,τι νομίζουμε. Πώς ήταν τα πράγματα πριν την έκρηξη; Ήταν όλα καλά, πηγαινοέρχονταν με το ποτήρι της σαμπάνιας πέρα δώθε και γελούσαν λέγοντας αστεία ή τους είχαν ζώσει τα φίδια τη φρίκης; Εν πάση περιπτώσει, σε ευχαριστώ για την υπόδειξή σου.
Αγαπητέ φίλε Αθανάσιε γράφεις:
[…] Πώς ήταν τα πράγματα πριν την έκρηξη; Ήταν όλα καλά, πηγαινοέρχονταν με το ποτήρι της σαμπάνιας πέρα δώθε και γελούσαν λέγοντας αστεία […].
Μια τέτοια εικόνα δεν νομίζω ότι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα μιας και οι διαστάσεις του σκάφους ήταν 670 cm x 280 cm x 250 cm, κι από φωτογραφία που είδα οι άνθρωποι κάθονταν στον περιορισμένο χώρο του σκάφους οκλαδόν.
Επιπλέον στην wikipedia μπορεί κανείς να διαβάσει:
[…]
Ο συγγραφέας και ρεπόρτερ τεχνολογίας Ντέιβιντ Πογκ, ο οποίος ολοκλήρωσε την αποστολή το 2022 ως μέρος της εκπομπής του CBS News Sunday Morning, δήλωσε ότι όλοι οι επιβάτες που εισέρχονται στον Τιτάνα υπογράφουν μια δήλωση παραίτησης επιβεβαιώνοντας τη γνώση τους ότι πρόκειται για ένα πειραματικό βαθυσκάφος που δεν έχει εγκριθεί ή πιστοποιηθεί από κανένα ρυθμιστικό φορέα και μπορεί να οδηγήσει σε σωματικό τραυματισμό, αναπηρία, συναισθηματικό τραύμα ή και θάνατο.
Ο τηλεοπτικός παραγωγός Μάικ Ράις, ο οποίος έχει επίσης ολοκληρώσει την αποστολή, σημείωσε ότι η παραίτηση αναφέρει τον θάνατο τρεις φορές στην πρώτη σελίδα.
[…]
Βρισκόμαστε μπροστά στο παράδοξο κάποιοι κύριοι να βάζουν τα σώματά τους σε δοκιμασίες κι ακόμα να ριψοκινδυνεύουν τον χαμό τους, αφήνοντας κατά μέρος τη βολή και την ασφάλειά τους. Θα ήθελα να προτείνω ως λογική λύση αυτού του παραδόξου την ακόρεστη ανάγκη του κεφαλαίου για νέες αγορές μιας και το υποβρύχιο χαρακτηριζόταν ως τουριστικό. Έτσι στο συγκεκριμένο γεγονός αυτό που βλέπω είναι τα αυτοκαταστροφικά αποτελέσματα της δυναμικής του κεφαλαίου, ένα έγκλημα του κεφαλαίου το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση στοίχισε τις ζωές κάποιων εκλεκτών του και σίγουρα όχι τη δράση κάποιας θείας δίκης (νέμεση).
Αγαπητέ φίλε Βασίλη,
η πρόταση που αναφέρεις από το σχόλιό μου είναι σαρκασμός και ειρωνεία (γνώριζα το μέγεθος του υποβρυχίου) – εάν τον χαρακτήριζες άκομψο, θα συμφωνούσα. Συμφωνώ επίσης με αυτά που γράφεις για την αναζήτηση νέων αγορών και επινόησης νέων εμπορευμάτων, σε μια εποχή που η πτώση της κερδοφορίας λόγω της υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου δεν αντιμετωπίζεται πια αποτελεσματικά με την χρηματιστικοποίηση, επιλογή που προκρίθηκε ήδη από το δεκατία του 1980 και μετά και κατέληξε στην κρίση του 2008. Η διαφωνία μου είναι ότι αυτές οι τουριστικές αγορές των ακραίων εμπειριών δεν μπορεί να έχουν μαζικό χαρακτήρα, οπότε η ακόρεστη ανάγκη για νέες αγορές δεν ικανοποιείται με ταξίδια λίγων ατόμων στον βυθό των ωκεανών. Μπορεί να είναι λύση για κάποια μεμονωμένα κεφάλαια αλλά τώρα θα το ξενασκεφτούν – και αυτά και οι επισκέπτες που θα ήθελαν και θα μπορούσαν να ζήσουν αυτή την ριψοκίνδυνη περιπέτεια.
Η οπτική γωνία του κειμένου μου είναι η πολιτισμική σύγκρουση που εκτυλίσσεται στον δυτικό πολιτισμό μεταξύ της επιθυμίας κατάργησης των ορίων, κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία και της αποδοχής αυτής της εξάρτησης, σύγκρουση που εντοπίζειται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα και στις απαρχές της ορθολογιστικής και μεταφυσικής φιλοσοφίας (Παρμενίδης και Πλάτων). Η ύπερβαση των ορίων, οι απόπειρες κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία έχουν αρνητικές και δυσάρεστες συνέπειες – αυτή είναι η νέμεσις.
Σε ευχαριστώ για τά σχόλια, τη συζήτηση, τη φιλομάθειά σου και την πνευματική σου ευγένεια – έμαθα πολλά και σκέφτηκα πολλά με αυτά που γράφεις. Θα ήθελα πολύ να συνεχιστεί, κάθε φορά που διαβάζεις κάτι και επισημαίνεις ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα σκέφτομαι, τα αντιλαμβάνομαι και τα γράφω. Δημιουργία χωρίς ατέλεια, λάθη και ελλείψεις δεν υπάρχει. Τη λατρεύω την ατέλεια αλλά μη γίνει και αυτοσκοπός!
Αγαπητέ φίλε Αθανάσιε στην απάντησή σου γράφεις:
Σε ευχαριστώ για τά σχόλια, τη συζήτηση, τη φιλομάθειά σου και την πνευματική σου ευγένεια – έμαθα πολλά και σκέφτηκα πολλά με αυτά που γράφεις. Θα ήθελα πολύ να συνεχιστεί, κάθε φορά που διαβάζεις κάτι και επισημαίνεις ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα σκέφτομαι, τα αντιλαμβάνομαι και τα γράφω. Δημιουργία χωρίς ατέλεια, λάθη και ελλείψεις δεν υπάρχει. Τη λατρεύω την ατέλεια αλλά μη γίνει και αυτοσκοπός!
όπως και προηγούμενα είχες γράψει:
Εν πάση περιπτώσει, σε ευχαριστώ για την υπόδειξή σου.
Κατ’ αρχή σ’ ευχαριστώ με τη σειρά μου για τις απαντήσεις/διαθεσιμότητά σου αλλά και για τα νέα ερωτήματα που μου γέννησες μ’ αυτές, αν και για να είμαι ειλικρινής όφειλα εξαρχής να σ’ ευχαριστήσω για το άρθρο σου. Λυπάμαι που δεν το έκανα στην ώρα του. Επίσης λυπάμαι που προσέλαβες τα σχόλια μου ως υποδείξεις / επισημάνσεις, δεν είχα τέτοια πρόθεση αλλά αφού έτσι φάνηκαν μπορεί και ήταν έτσι.
Αγαπητέ φίλε Βασίλη,
η λέξη υπόδειξη δεν έχει καμιά απολύτως αρνητική σημασία για μένα. Δεν είναι διαταγή, εντολή ή κάτι το σχετικό. Εάν δεν υποδεικνύαμε ο ένας στον άλλον τα λάθη του, τα ελαττώμματά του, δεν θα μαθαίναμε εγκλωβισμένοι στην εκ των πραγμάτων περιορισμένη αντίληψή μας. Οι υποδείξεις διευρύνουν την αντίληψη και τον διανοητικό ορίζοντα. Αγαπώ και σέβομαι και εκτιμώ και ευχαριστώ αυτούς που μου κάνουν υποδείξεις, που μου δείχνουν τις ατέλειές μου. Όπως εκτιμώ και αυτούς που αναγνωρίζουν τη δουλειά μου. Και οι μεν και οι δε δεν είναι κομπλεξικοί. Οι κομπλεξικοί είναι φθονεροί, ακαταμάχητοι δηλαδή, άρα μακριά τους.