σύγκριση των προσώπων του Στέφανου Κασσελάκη και του Στέφανου Τζουμάκα

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ πρόσωπό μας, και το βλέμμα μας,  καταγράφει το παρελθόν μας και τα συναισθήματά μας. Κι αφού το παρελθόν μας και τα συναισθήματά μας, όχι όμως οι σκέψεις μας και οι προθέσεις μας, είναι γραμμένα στο πρόσωπό μας, το ανθρώπινο πρόσωπο είναι κείμενο, το οποίο μπορούμε να το διαβάσουμε. Κι άλλες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε: την κοινωνική καταγωγή, το οικονομικό και το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Μερικές φορές η ανάγνωση είναι πολύ εύκολη: όταν θα συναντήσουμε ένα φίλο, μια φίλη, θα αντιληφθούμε αμέσως, εάν τον απασχολεί κάτι ή εάν είναι ξένοιαστος, εάν είναι λυπημένος ή χαρούμενος.  Εξ ου και η Φυσιογνωμική. Η ανάγνωση αυτή είναι υποσυνείδητη: όλοι και όλες διαβάζουμε το πρόσωπο του άλλου αλλά δεν συνειδητοποιούμε ούτε την ανάγνωση ούτε τις πληροφορίες που αντλούμε –  εκτός εάν είναι κραυγαλέα φανερές. Οι ζωγράφοι και οι γλύπτες, οι φωτογράφοι και οι σκηνοθέτες ξέρουν να διαβάζουν και να αναπαριστούν σε ένα δεύτερο επίπεδο τα συναισθήματα του προσώπου. Το φωτογραφικό πορτραίτο ενός ανθρώπου το διαβάζουμε. Θυμάστε τον τρόμο στο πρόσωπο του μικρού γυμνού κοριτσιού στο Βιετνάμ που τρέχει ενώ πέφτουν βροχή οι βόμβες ναπάλμ; Τον τρόμο του αλόγου στη “Γκουέρνικα” του Πικάσο; Ο Δαρβίνος έχει γράψει πολλά και άκρως ενδιαφέροντα για αυτό το ζήτημα (Η έκφραση των συγκινήσεων στα ζώα και στον άνθρωπο, εκδ. ΠΕΚ, μετ. Λιγκοβανλή Κατερίνα). Να ένας κατάλογος των συναισθημάτων με τα οποία καταπιάνεται: οδύνη και δάκρυσμα, δυσθυμία, ανησυχία, θλίψη, κατήφεια, απελπισία, χαρά, ευθυμία, αγάπη, τρυφερά συναισθήματα, ευσέβεια, κακή διάθεση και κατσούφιασμα, αποφασιστικότητα, μίσος και οργή, απαξίωση, περιφρόνηση, αηδία, ενοχή, υπεροψία, αδυναμία, υπομονή, επιβεβαίωση και άρνηση, έκπληξη, κατάπληξη, φόβος, τρόμος, ντροπή, σεμνότητα και ερυθρίαση.

Η έκφραση των συναισθημάτων στο πρόσωπο ήταν μια μακροχρόνια φάση της διαδικασίας της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης. ‘Ηταν, και συνεχίζει να είναι,  μια αναπαράσταση  των συναισθημάτων μας στο πρόσωπό μας –  η αναπαράσταση είναι η λέξη κλειδί για να κατανοήσουμε την ψυχοδιανοητική εξέλιξη του ανθρώπου, μια διαδικασία που είχε ως αποτέλεσμα τον σύγχρονο νου αλλά που δεν έχει λήξει και δεν πρόκειται να λήξει. Η μίμηση είναι αναπαράσταση, όπως και η γλώσσα και ο μύθος, όπως και η γραφή και το κείμενο. Η έκφραση των συναισθημάτων στο πρόσωπό μας θα ήταν προφανώς επίλυση κάποιου προβλήματος, μας βοήθησε να επιβιώσουμε. Με την έκφραση των συναισθημάτων δίναμε πληροφορίες για την ψυχική μας κατάσταση (φόβος ή χαρά, πόνος ή ευχαρίστηση, οργή ή ηρεμία – περιορίζομαι σε αυτά τα βασικά) και περιμέναμε την αντίδραση των άλλων. Ήταν, και είναι, μια μορφή επικοινωνίας, μη γλωσσική. Κατά συνέπεια, τα συναισθήματα είναι η εκδήλωσή των κοινωνικών σχέσεων (και όχι αποτέλεσμα ορμονών, δεν υπάρχουν συναισθήματα χωρίς κοινωνικές σχέσεις), η έκφραση των συναισθημάτων στο πρόσωπο είναι ταυτόσημη με την έκφραση των κοινωνικών σχέσεων. Οι κοινωνικές σχέσεις έχουν περιεχόμενο και προσανατολισμό κι αυτά διαβάζουμε διαβάζοντας τα συναισθήματα που αποτυπώνονται στο πρόσωπο. Η ανάγνωση των κοινωνικών σχέσεων,  μέσω της ανάγνωσης των συναισθημάτων, είναι μια ανάγνωση δευτέρου επιπέδου, σύνθετη και πολύπλοκη.

ΟΠΩΣ διαβάζουμε τα πρόσωπα των άλλων στην καθημερινή ζωή, με τον ίδιο τρόπο διαβάζουμε και το πρόσωπο των δημοσίων προσώπων –  της καλλιτεχνικής, της πνευματικής και κυρίως της πολιτικής ζωής. Πριν καταπιαστώ με το σημερινό θέμα, θα κάνω τρεις σύντομες παρεκβάσεις  –  τις θεωρώ άκρως απαραίτητες . Υπάρχει μια σαφής διαφορά μεταξύ του ηγέτη και του αρχηγού. Η διαφορά αυτή φαίνεται στο πρόσωπό τους. Ο ηγέτης προτείνει –  και εκφράζει τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες αυτών που τον δέχονται ως ηγέτη. Ασκεί μια γοητεία, η οποία πηγάζει και από το πρόσωπό του –  είναι χαλαρός, ευδιάθετος, αισιόδοξος, έχει χιούμορ Ο Γκάντι ήταν ηγέτης, όπως και ο Μάο Τσε Τουνγκ, ο  Τσε Γκεβάρα, ο Κάστρο, ο Λένιν. Αλλά και ο Χίτλερ ήταν ηγέτης! Και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Και ο Αλέξης Τσίπρας – ναι, ναι. ‘Ηταν. Το δράμα του ηγέτη αρχίζει όταν γίνεται αρχηγός –  χάνει αμέσως τη γοητεία του. Δεν την έχασε ο Τσε Γκεβάρα, την έχασε ο Κάστρο! Ο αρχηγός διατάζει, είναι σκληρός και αδίστακτα αποφασιστικός. Κι αυτός γοητεύει, μέσω της ισχύος του και της ανάγκης των υποτελών να συνδέσουν το μέλλον τους με τον ισχυρό, όπως έγινε με τον Χίτλερ –  και με τον Στάλιν. Ή με τον φόβο που προκαλεί.

Η δεύτερη παρέκβαση: η πολιτική, ο συντονισμός της διεξαγωγής του εμμενούς κοινωνικού πολέμου, δεν είναι μόνο ζήτημα σκέψης, γνώσης, επιχειρημάτων και λογικής. Ο ναζισμός και ο φασισμός έδειξαν με τον καλύτερο τρόπο ότι το παράλογο και το ασυνείδητο παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην πολιτική, στη διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου. Τα επιχειρήματα στην πολιτική παίζουν δευτερεύοντα ρόλο –  σε αυτά καταφεύγουν οι γραφειοκράτες, το μόνιμο πολιτικό προσωπικού του κράτους. Οι ηγέτες και οι αρχηγοί δεν πείθουν με τη λογική, δεν στηρίζονται στα επιχειρήματα και στη σκέψη αλλά στα συναισθήματα, που είναι απόροια αναγκών, επιθυμιών και κοινωνικών σχέσεων. Ας δούμε και την τρίτη.

ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ άνθρωποι είναι ηγέτες –  περισσότεροι οι αρχηγοί. Η πλειονότητα των ανθρώπων δεν μπορεί να είναι ηγέτες, θέλουν όμως να είναι αρχηγοί, να άρχουν, να αποφασίζουν, όπου και όπως τους παίρνει (στην οικογένεια, στη παρέα, στη δουλειά και αλλού). Η πλειονότητα των ανθρώπων δεν θέλουν να γίνουν πολιτικοί αλλά δεν είναι και λίγοι αυτοί που επιδιώκουν να ασχοληθούν με αυτήν. Η συμμετοχή στην πολιτική είναι ένας τρόπος απόσπασης λείας από τον κοινωνικό πλούτο που συσσωρεύει το κράτος (φόροι) ώστε να αναπαραχθούν και το κράτος και η κοινωνία. Δεν είναι όμως μόνο αυτός ο λόγος. Με την πολιτική ασχολούνται και οι πλούσιοι –  και έτσι αναδεικνύεται η ανθρωποβοσκητική διάσταση της πολιτικής. Δεν τους φτάνουν τα χρήματα, θέλουν και υποτελείς, να τους καθοδηγούν, να τους οδηγούν στους λειμώνες του μέλλοντος. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζουν μεγάλη ευχαρίστηση, πολλή ηδονή. Η αναγνώριση είναι τιμή, και η τιμή είναι ομολογία της υπεροχής τους. Όσο πιο πολλοί ομολογούν την υπεροχή τους, τόσο πιο πολλή ηδονή εξασφαλίζουν –  ακραίο αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Χίτλερ. Φαντάζεστε την ηδονή που ένιωθε όταν μιλούσε στα παραληρούντα πλήθη; Την ίδια ηδονή ένιωθε και ο Ανδρέας Παπανδρέου.

ΘΑ θέσω το ερώτημα: Εάν επρόκειτο να επιλέξουν, υπόθεση εργασίας,  όλοι οι ψηφοφόροι όλων των κομμάτων μεταξύ του Κασσελάκη και του Τζουμάκα, ποιον πιστεύετε θα υπερψήφιζαν; 

ΘΑ υπερψήφιζαν τον Κασσελάκη, με ποσοστό πάνω από 70%, μπορεί και 90%. Αυτή είναι η γνώμη μου και δεν έχω καμιά διάθεση να σας πείσω περί του αντιθέτου, εάν διαφωνείτε. Σύμφωνα με όσα έχω υποστηρίξει πιο πάνω, ποια θα ήταν τα κριτήρια της υπερψήφισης του ενός ή του άλλου;  Να το θέσω αλλιώς: τι γνωρίζουν οι σύμβουλοί του, πώς και τι σκέφτονται αυτές οι μακιαβελικές αλεπούδες,  που δεν το γνωρίζουμε, δεν το σκεφτόμαστε  ή δεν το συνειδητοποιούμε εμείς; Γιατί επέλεξαν αυτό το πρόσωπο; –  κυριολεκτικά μιλάω.

ΠΟΙΑ είναι η στρατηγική των μακιαβελικών αλεπούδων, ποιος είναι ο σχεδιασμός τους, ο μακροπρόθεσμος σκοπός τους; Είναι η δημιουργία ενός κόμματος μέσω της ένωσης όλων των υπαρχόντων κομμάτων της Αριστεράς και της κεντροαριστεράς. Η στασιμότητα του Πασόκ, η αποσύνθεση του ΣΥΡΙΖΑ, η μη επανεκλογή της Κωνταντοπούλου στις επόμενες βουλευτικές εκλογές και η περιθωριοποίηση του ΜΕΡΑ 25 μπορεί να αποτραπούν μέσω της ένωσής τους – η άλλη εναλλακτική είναι η εξαφάνισή τους από την πολιτική σκηνή, κάτι που δεν το θέλουν.

ΓΙΑ να πραγματοποιηθεί αυτή ή ένωση, βολική για όλους αφού θα εξασφαλίσει το πολιτικό μέλλον πολλών φιλόδοξων πολιτικών, θα πρέπει να αναζητηθεί και να βρεθεί ένας ηγέτης, ένα πρόσωπο που θα έχει ηγετικά χαρακτηριστικά, φυσικά και τεχνητά, επίκτητα. Ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά;

ΠΡΕΠΕΙ να είναι νέος, να έχει μέλλον. Η διάχυτη λατρεία της νεότητας στις καπιταλιστικές κοινωνίες ενισχύει αυτή την επιλογή –  του νεανικού προσώπου. Ο Κασσελάκης είναι νέος, ο Τζουμάκας είναι γέρος, δεν έχει μέλλον.  Το πρόσωπο του πρώτου αναδίδει ικανοποίηση και ευχαρίστηση, τόσο μεγάλη που αγγίζει τα όρια του χαζοχαρούμενου –  το πρόσωπο του δευτέρου αναδίδει ταλαιπωρία και στέρηση, έχουν καταγραφεί στο πρόσωπό του – προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα. Η διάχυτη λατρεία της επιτυχίας και της νίκης προκρίνει την επιλογή του επιτυχημένου και νικητή Κασσελάκη –  ο Τζουμάκας είναι προσωποποίηση της αποτυχίας και της ήττας, έχει καταγραφεί στο πρόσωπό του. Ο Κασσελάκης είναι αμόλυντος και άσπιλος, αδέκαστος, όσον αφορά την ανάμειξή του στην πολιτική –  Ο Τζουμάκας ως πολιτικάντης είναι αμαρτωλός, πέρασε τη ζωή του με ίντρικες και συνωμοσίες.

ΑΠΟΜΕΝΕΙ να απαντήσουμε σε ένα τελευταίο ερώτημα: θα εκπληρωθεί ο σκοπός τους, θα μπορέσουν να ενώσουν την κεντροαριστερά και την Αριστερά και να επιβάλουν τον Κασσελάκη ως ηγέτη και αρχηγό ενός μελλοντικού κόμματος; Δεν γνωρίζω. Διαθέτουμε όμως κάποιες ενδείξεις που συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι μπορεί να τα καταφέρουν. Η απελπιστική κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει τα κόμματα του κέντρου και της Αριστεράς, η οποία και θα επιδεινωθεί, οι αλλεπάλληλες εκλογές νίκες της Νέας Δημοκρατίας και το ενδεχόμενου της επιστροφής του Ηλία Κασιδιάρη και της ανάκαμψης της ακροδεξιάς θα τα ωθήσουν να πιουν το πικρό ποτήρι της απώλειας της αυτονομίας τους και να ενωθούν.

ΕΚΤΟΣ εάν ανακάμψει ο ΣΥΡΙΖΑ –  κάτι που είναι ελάχιστα πιθανό. Η μικρή συμμετοχή στις εκλογές για τον πρόεδρο σε λίγες μέρες, η αναμενόμενη αποτυχία τόσο στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές σε ένα μήνα όσο και στις ευρωεκλογές την προσεχή άνοιξη θα ενισχύσουν την επιλογή του Κασσελάκη, που θα εμφανιστεί ως σωτήρας και του ΣΥΡΙΖΑ και των άλλων κομμάτων.