φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΔΕΝ γνωρίζω, εάν, εκτός της νέας ελληνικής γλώσσας, η λέξη θεός ως πρώτο συνθετικό χρησιμοποιείται με επιτατική ή/και μεγεθυντική σημασία σε άλλη ή άλλες γλώσσες. Διακατέχομαι από την εντύπωση πως σε αυτή την περίπτωση η νέα ελληνική γλώσσα είναι μοναδική. Γνωρίζω όμως ότι στο αμερικάνικο πορνό οι γυναίκες πορνοστάρ όταν δουν ή όταν υποστούν τη διείσδυση μεγάλου πέους, θεόπουτσας, κραυγάζουν επαναλαμβάνοντας Oh my God! Oh my God! Θα το έχετε παρατηρήσει. Εάν δεν βλέπετε πορνό, θα ήθελα να σας συμβουλεύσω να βλέπετε δύο δεκαπεντάλεπτα τη βδομάδα διότι βοηθάει πολύ στην καλή λειτουργία του εγκεφάλου – άσχετα τι κάνετε μετά, δεν είμαι αδιάκριτος. Η επιτατική και μεγεθυντική χρήση της λέξης θεός ως πρώτο συνθετικό δεν έχει μελετηθεί, όπως δεν έχουν μελετηθεί και οι τόσο συχνά εκσφενδονιζόμενες θρησκευτικές βρισιές, οι γνωστές χριστοπαναγίες και τα περίφημα γαμοσταυρίδια (γαμώ το Θεό μου, γαμώ το Χριστό μου, γαμώ την Παναγία μου, γαμώ το Σταυρό μου, γαμώ το τσουβάλι με τους Αγίους). Δεν έχουν μελετηθεί διότι οι ακαδημαϊκοί μας δάσκαλοι και ερευνητές δεν ασχολούνται με γλωσσικά φαινόμενα που δεν παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον. ‘Ετσι λένε. Άλλος όμως είναι ο λόγος: εάν κάνεις διδακτορική διατριβή με αντικείμενο την επιτατική και μεγεθυντική χρήση της λέξης θεός, και αφιερώσεις ένα εκτενές κεφάλαιο στη μελέτη λέξεων σεξουαλικού περιεχομένου (θεόμουνο, θεοκόμματος, θεοπούτανο, θεογκόμενος) είναι βέβαιο ότι μια ζωή ή θα καθαρίζεις σκάλες στα Πατήσια ή θα κάνεις λάντζα σε σουβλατζίδικο στο Πέραμα. Πώς και πότε εμφανίστηκαν αυτά τα επίθετα, τα οποία λέγονται παρατακτικά, στα οποία η λέξη θεός έχει μεγεθυντική ή/και επιτατική σημασία; Αυτό είναι το σημερινό μου θέμα.
ΕΙΜΑΙ βέβαιος όμως ότι η λέξη θεός είναι από τις λέξεις εκείνες, είναι λίγες, που ως πρώτο συνθετικό θα τις εντοπίσουμε σε πολλές δεκάδες σύνθετες λέξεις (μέγας, μεγάλος, κακός, καλός, παλιός, γέρος, υψηλός θερμός και κάποιες άλλες). Γνωρίζουμε ακόμα ότι ο αριθμός των λέξων με πρώτο συνθετικό το θεός σην αρχαία ελληνική γλώσσα, μέχρι τον Αριστοτέλη, ήταν μικρός, πολύ μικρός. Μετριώνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, άντε των δύο! Από την ελληνιστική εποχή αρχίζει να αυξάνεται ο αριθμός των σύνθετων λέξεων και να γίνεται τεράστιος τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Μετά τον 5ο-6ο αιώνα κοπάζει κάπως. Τα επίθετα αυτά με πρώτο συνθετικό το θεός παράγονται στα γενικότερα συμφραζόμενα της χριστιανικής ευλάβειας και ευσέβειας και άλλοτε είναι αντικειμενικά, δηλαδή ο θεός είναι αντικείμενο στο δεύτερο συνθετικό (θεοφιλής, θεομισής) και άλλοτε δηλώνουν ότι η ενέργεια του δεύτερου συνθετικού γίνεται από τον θεό (ρηματικά επίθετα: θεόσταλτος, θεόπνευστος). Υπάρχει όμως και μια άλλη καταγορία επιθέτων , τα παρατακτικά, στη οποία χαρακτηριστικά του θεού προστίθενται στο δεύτερο συνθετικό. Εδώ είμαστε, φίλες και φίλοι!!!
Η αρχαιότερη μαρτυρία αυτών των παρατακτικών επιθέτων θα την εντοπίσουμε στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Το επίθετο θεσπέσιος έπαψε να σημαίνει αυτό που λέει ο θεός ή αυτό που προέρχεται από τον θεό αλλά σημαίνει “εξαίρετος, υπέροχος, μεγαλειώδης, θαυμάσιος”. Ήταν όμως λίγα, ελάχιστα. Ο αριθμός τους τείνει να αυξάνεται τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες αλλά κομβικής σημασίας για την εξέλιξη αυτής της κατηγορίας επιθέτων ήταν το επίθετο θεάνθρωπος (για τον Χριστό): άνθρωπος με χαρακτηριστικά θεού, δηλαδή αθάνατος. Δεν μπόρεσα να βρω πότε επινοήθηκε αυτή η λέξη, βρήκα όμως τη λέξη θεανθρωπότης (η ιδιότητα του θεανθρώπου) τη χρησιμοποίησε πρώτη φορά ο Ιωάννης Δαμασκηνός το 730 μ. Χ., ενώ ο Ιωσήφ Ρακενδύτης (1260-1330), από την Ιθάκη, έπλασε το επίθετο θεανθρωπικός.
ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΩ ότι το πρότυπο όλων των παρατακτικών, επιτατικών και μεγεθυντικών, επιθέτων με πρώτο συνθετικό τη λέξη θεός είναι το επίθετο θεάνθρωπος. Δεν έχουμε αντιληφθεί, θα μας συμβεί τώρα, πόσο παράξενο, αλλόκοτο, queer επίθετο είναι το θεάνθρωπος. Διότι εγείρει μεν τον θαυμασμό, εγείρει όμως και την αμφιβολία και γεννά αναπόφευκτα το ερώτημα: πώς είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να είναι και άνθρωπος και θεός; Να είναι άνθρωπος με χαρακτηριστικά θεού, να είναι άνθρωπος που να έχει φτάσει στο σημείο να είναι θεός, αθάνατος δηλαδή, και πολύ ισχυρός. Άγιος ο Θεός, άγιος ισχυρός, άγιος αθάνατος, ελέησον ημάς. Είναι πολύ λογικό η λέξη θεός, ως πρώτο συνθετικό στο επίθετο θεάνθρωπος, (και θέανδρος, επίθετο του Χριστού), να αποκτήσει μεγεθυντική και επιτατική σημασία και να δηλώνει το μεγάλο, το πολύ, το τέλειο, το απόλυτο, το εξαιρετικό, το θαυμάσιο, το έντονο, το ακραίο.
ΔΕΝ είμαι σε θέση να γνωρίζω πότε ακριβώς άρχισε η παραγωγή των μεγεθυντικών και επιτατικών επιθέτων με πρώτο συνθετικό τη λέξη θεός. Πότε να πλάστηκαν οι λέξεις θεόγυμνος, θεόκουφος, θεοσκόταδο, θεόστραβος, θεοπάλαβος, θεόμουρλος, θεότρελος, θεότυφλος, θεονήστικος και άλλες πολλές; Η μορφή των δεύτερων συνθετικών μας παρακινεί να εικάσουμε βάσιμα ότι είναι δημιουργήματα του εικοστού αιώνα, μπορεί και του 19ου, μπορεί και νωρίτερα. Είναι βέβαιο όμως ότι η παραγωγή επιτατικών λέξεων σεξουαλικού περιεχομένου με πρώτο συνθετικό τη λέξη θεός άρχισε μετά το 1950-1960, με την έναρξη της αστυκοποίησης (όχι αστικοποίησης!!!). Από τις δεκαετίες αυτές αρχίζει η παραγωγή ενός τεράστιου λεξιλογίου σεξουαλικού περιεχομένου που συνεχίστηκε μέχρι και το 2000 περίπου, όταν άρχισε σταδιακά να εξαφανίζεται. Οι λέξεις θεός! θεά! για τον όμορφο άντρα και την όμορφη γυναίκα χρησιμοποιούνται ακόμα (ντίβα, θεϊκή!), αλλά δεν θα ακούσουμε πια τις κοινότατες άλλοτε λέξεις της καθημερινής ζωής όπως θεόμουνο, θεοκόμματος, θεοπούτανο, θεογκόμενος, θεογκόμενα. Νομίζω πώς γνωρίζετε τη σημασία αυτών των λέξεων – ή μπορείτε να την αντιληφθείτε κι ας μην τις έχετε ακούσει.
ΘΑ αφιερώσω ένα άλλο πρωινό για τη μελέτη των θρησκευτικών βρισιών, με τίτλο: θρησκευτικές βρισιές και κοινωνικός πόλεμος, όπου θα υποστηρίξω ότι οι θρησκευτικές βρισιές ήταν ένας τρόπος διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου, μια μορφή οξείας και ασεβούς διαμαρτυρίας και τολμηρής αντίστασης των αγροτών, και των εργατών στη συνέχια, κατά της εκκλησίας και των παπάδων της. Θα αναρωτηθείτε όμως για την παρουσία της λέξης θεοκρατία στον τίτλο. Θα εξηγηθώ, αν και θα ασχοληθώ ένα άλλο πρωινό με αυτή τη λέξη. Θεοκρατία σημαίνει το κράτος του θεού – η λέξη πλάστηκε τον 1ο μ. Χ. αιώνα από τον Ιώσηπο, Κατ΄Απίωνος, 2.16. Αν την εκλάβουμε όμως ως λέξη με επιτατική σημασία; Σε αυτή την περίπτωση, θεοκρατία θα σήμαινε: πολύ ισχυρό κράτος, αθάνατο κράτος! Μα το κράτος του θεού δεν είναι ένα πολύ ισχυρό κράτος, που θα ήθελε να είναι αθάνατο;
Ποιο κράτος δεν είναι κράτος του θεού;