I ‘gin to be aweary of the sun, / And wish the estate o’ the world were now undone.- / Ring the alarum bell!- Blow wind, come wrack, / At least we ‘ll die with harness on our back.
Πήρε να με κουράζει ο ήλιος και ποθώ/ στον χαλασμό του κόσμου μέσα να βρεθώ./ Βάρα στα όπλα! φύσα, αγέρα! έλα, ο χαλασμός!/ τουλάχιστο ας πεθάνω με τα όπλα στα χέρια.
(Σέξπυρ, Μακμπέθ, πρ. 5, σκ. 5· μετ. Βασίλη Ρώτα)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Ο Νίκος Ρωμανός ζει – χτες επέστρεψε στο κελί της φυλακής. Ζει; Ναι, βιολογικά ζει· κοινωνικά όμως ζει; Εμείς ζούμε, οι Υποτελείς ζουν; Όχι, φίλες και φίλοι, ούτε ο Νίκος ζει, ούτε εμείς, ούτε οι Υποτελείς· δεν ζούμε, επιβιώνουμε. Η απόσταση μεταξύ επιβίωσης και ζωής είναι τεράστια. Επιβίωση είναι να σε απασχολεί συνεχώς η δουλείά, έχεις δεν έχεις, τα λεφτά, οι λογαριασμοί· είναι η συρρίκνωση της ζωής σε καθαρά βιολογικά πλαίσια· ζωή είναι, αρνητικά αν τη δούμε, να μην σε απασχολούν όλα αυτά. Άλλη είναι όμως η επιβίωση της φυλακής, άλλη της δουλείάς, άλλη της ανεργίας. Αν μας επιτρέπεται κάτι είναι η μορφή της επιβίωσης· μεταξύ του εγκλεισμού της φυλακής και του εγκλεισμού της δουλείάς/ανεργίας οι Υποτελείς προτιμούν τον δεύτερο – και εγώ.
Ο καπιταλισμός δεν παράγει μόνο εμπορεύματα, παράγει και κάτι άλλο, το οποίο δεν το έχουμε προσέξει όσο θα έπρεπε: παράγει επιβίωση. Παράγει τεράστιο πλούτο αλλά παράγει και επιβίωση, δηλαδή εξαθλίωση. Ο Μαρξ ανέλυσε μια από τις δυο αυτές πτυχές του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, το εμπόρευμα και το χρήμα· αλλά ένα τρίτομο ακόμα βιβλίο εκκρεμεί να γραφτεί – η παραγωγή της επιβίωσης· νομίζω ότι έχουν συγκεντρωθεί όλες οι προϋποθέσεις και οι συνθήκες για να γραφτεί – και θα γραφτεί.
Η αντίφαση μεταξύ τεράστιου πλούτου και επιβίωσης είναι η κομβική αντίφαση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, αντίφαση που θα οξυνθεί και θα εκραγεί στις μέρες μας, εννοώ τα χρόνια που ζούμε και τα χρόνια που έρχονται. Όταν λέω ότι ο καπιταλισμός παράγει επιβίωση εννοώ ότι παράγει έναν συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου ο οποίος εγκλείεται μέσα στην επιβίωση. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι η επιβίωση είναι λειτουργική καταστροφή δυνατοτήτων και ικανοτήτων των Υποτελών, επιβίωση που ερείδεται κατ’ εξοχήν στον κτητικό ατομικισμό και τον ανταγωνισμό, τότε το παρακάτω ερώτημα θα πρέπει να εξεταστεί και να απαντηθεί: εάν οι Υποτελείς είναι έγκλειστοι στην επιβίωση, τον κτητικό ατομικισμό και τον ανταγωνισμό, είναι θύματα απαγωγής, είναι κοινωνικά αιχμάλωτοι, μπορούν να πολεμήσουν τον καπιταλισμό και να επινοήσουν άλλες κοινωνικές σχέσεις κι άλλον τρόπο παραγωγής;
Η δική μου απάντηση είναι σαφής, απλή και σύντομη: όχι. Η παραγωγή της επιβίωσης είναι η καλύτερη ασπίδα προστασίας του Κυρίου και της καπιταλιστικής Κυριαρχίας αλλά και το πιο αδύναμο σημείο τους. Διότι στο πεδίο αυτό είναι που μπορεί, ενδέχεται να εμφανιστεί, να ριζώσει και να γενικευτεί η κοινωνική επανάσταση, το περιεχόμενο της οποίας δεν μπορεί να είναι άλλο παρά η μετάβαση από την επιβίωση στη ζωή. Η μετάβαση αυτή δεν μπορεί παρά να εμφανιστεί ως φυγή, ως απομάκρυνση, ως απουσία, ως πέρασμα στην πράξη, ως ένας άλλος τρόπος διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου.
Δεν ήθελα να γράψω γι΄ αυτά τα ζητήματα, παρασύρθηκα, ελπίζω να μη κατανοήσετε. Η μια σκέψη όμως φέρνει την άλλη, κι όλες μαζί σε παρασέρνουν σαν χείμαρρος ορμητικός. Επιστρέφω στην περιπέτεια του Νίκου Ρωμανού για να φέρω στο προσκήνιο ορισμένες πλευρές που δεν συζητούνται – δεν ξέρω γιατί. Ατολμία της σκέψης; – δεν ξέρω. Φόβος; Πιθανόν. Εγώ όμως θα θέσω κάποια ερωτήματα και θα επιχειρήσω να διατυπώσω κάποιες απαντήσεις.
Θα ξανακάνει απεργία πείνας ο Νίκος Ρωμανός; Πότε θα βγει από τη φυλακή, εννοώ, πότε θα κλείσει οριστικά και αμετάκλητα αυτό το κεφάλαιο της ζωής του; Μπορούμε να φανταστούμε τον Νίκο Ρωμανό στην ηλικία των 56 ετών; Πώς θέλει να πεθάνει; Τα ερωτήματα αυτά δεν αφορούν μόνο τον Νίκο, δεν αφορούν μόνο τους πολιτικούς κρατούμενους, αφορούν και εμάς. Ας αρχίσω από το τελευταίο.
Αφού διευκρινίσω ότι οι μόνες βεβαιότητες που διαθέτουμε είναι ότι θα πεθάνουμε μια μέρα και ότι δεν γνωρίζουμε, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πότε και πώς θα πεθάνουμε, μπορώ να γράψω ότι εγώ θέλω να πεθάνω 105 χρονών την ώρα που κοιμάμαι ή την ώρα που κλαδεύω το αμπέλι. Με αυτά που έχω πιει και με την ταλαιπωρία που έχω περάσει, το 105 φαίνεται πολύ μεγάλος αριθμός – εγώ όμως επιμένω. Κάποια στιγμή στη ζωή μας αποφασίζουμε πώς θέλουμε να πεθάνουμε. Αν θέλεις ζωή, ετοιμάσου για θάνατο, έγραψε ο Φρόιδ, παραφράζοντας το γνωστό περί πολέμου και ειρήνης ρητό. Την απόφαση αυτή την παίρνουμε αφού αποδεχτούμε την θνητότητά μας και αφού αναζητήσουμε τον χαμένο χρόνο, αναζήτηση που δηλώνει ότι η συνείδηση δεν είναι ποτέ απολύτως διαμορφωμένη, ότι εξελίσσεται διαρκώς. Ότι η συνείδηση αναθεωρείται, ότι η αναθεώρηση αυτή μας χαρίζει νέα σοφία, επίγνωση δηλαδή της συγκυρίας της αέναης ζωής, η οποία σοφία μας επιτρέπει, μας βοηθάει να διαμορφώσουμε τη ζωή μας σε νέες βάσεις.
Εσείς, φίλες και φίλοι, έχετε αποφασίσει πως θα θέλατε (δυνητική ευκτική) να πεθάνετε; Εγώ, I will not die with harness on our back. Θα μου πούνε ότι είμαι δειλός – ας πούνε ό,τι θέλουν. Αν μου πούνε όμως ότι αυταπατώμαι αν νομίζω ότι επειδή δεν θέλω να πεθάνω με τα όπλα στα χέρια, θα πεθάνω και ειρηνικά, θα τους πω ότι τέτοια αυταπάτη δεν έχω την πολυτέλεια να διαθέτω, ότι είμαι απολύτως βέβαιος ότι είμαστε όλοι και όλες υποψήφια και δυνάμει θύματα του Κυρίου ημών – όσο ειρηνιστής, όσο φιλήσυχος, όσο υπάκουος, όσο νομοταγής κι αν είσαι.
Είμαι βέβαιος ότι ο Νίκος Ρωμανός και οι φίλοι του και πολλοί άλλοι δεν θέλουν να πεθάνουν με τα όπλα στα χέρια – θα μπορούσαν, τους δόθηκε ευκαιρία αλλά προτίμησαν τη στενή και να φάνε το ξύλο της αρκούδας. Από την άλλη όμως διατείνονται, υπαινίσσονται, με την εξύμνηση της Μαχητικής Αναρχίας και του επαναστατικού αγώνα, ότι κάτι τέτοιο είναι επιθυμητό, ευκταίο. Πρόκειται για αντίφαση που θα ταλαιπωρήσει τον Νίκο και τους φίλους του για μεγάλο χρονικό διάστημα· θεωρώ, ευελπιστώ ότι η ζυγαριά της αμφιθυμίας θα κλίνει υπέρ της ενίσχυσης της ζωής.
Η διαδικασία αναζήτησης του χαμένου χρόνου έχει ήδη εκκινήσει – δειλά, εμβρυακά, σπερματικά και θα συνεχιστεί. Αναπόφευκτα, το δίλημμα μια ζωή στη φυλακή ή μακριά από αυτήν όσο γίνεται το συντομότερο θα αντιμετωπιστεί. Θα επαναλάβω τη θέση μου: το ζήτημα δεν είναι να είμαστε πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στον αγώνα, δεν είναι οι σπουδές με το βραχιολάκι στο πόδι αλλά να κλείσουμε την εκκρεμότητα της φυλακής όσο γίνεται συντομότερα και με την λιγότερη σπατάλη ζωής. Εάν η φυλακή είναι εν ζωή θάνατος, είναι συμβολικός θάνατος, κι αν έχουμε προκρίνει τη ζωή, η επιλογή μεταξύ επιβίωσης στη φυλακή και επιβίωσης εκτός αυτής εγείρεται μπροστά μας με όλη την τραγικότητά της, με όλες τις συνέπειές της.
Εάν προκριθεί η ζωή, κι έχει προκριθεί με τίμημα αφενός τον ανηλεή ξυλοδαρμό και αφετέρου το βραχιόλι εντοπισμού, αλλά και ο δια βίου εγκλεισμός λόγω επαναστατικού αγώνα, τότε ο Νϊκος Ρωμανός θα ξανακάνει απεργία πείνας. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ούτε το αίτημα ούτε το πότε. Πιστεύω όμως ότι αργά ή γρήγορα, ελπίζω γρήγορα, θα αρχίσει να τον απασχολεί το ζήτημα της οριστικής αποφυλάκισης. Αυτό προϋποθέτει σαφή και δημόσια αποκήρυξη της ένοπλης επαναστατικής βίας, η οποία τον γοήτευσε και τον γοητεύει, μόνο που δεν κατέφυγε σε αυτήν στην πράξη. Αυτό είναι το δράμα του Νίκου και των φίλων του.
Δεν βλέπω τους ανθρώπους αυτό που είναι αλλά αυτό που θα είναι, αυτό που μπορεί να είναι. Πολύ συχνά, αυτό που βλέπω ότι θα είναι δεν είναι παρά δικές μου επιθυμίες. Δεν βλέπω τον Νϊκο 56 χρονών να είναι στη φυλακή. Δεν θέλω να τον δω έτσι. Τον βλέπω να είναι μια πολύ ωραία προσωπικότητα, να ζει με φίλους και φίλες σε μια κοινότητα, να είναι υγιής και χαρούμενος, σοφός, πολύ σοφός οπωσδήποτε, να ζει και να εργάζεται με παιδιά, να πίνει και να γλεντάει, να τραγουδάει και να χορεύει.
Πρέπει, θέλω να ανάψω τη σόμπα και να ετοιμάσω τραχανά για τα παιδιά.
Αύριο πάλι.