Αθήνα, 1960-1980: ‘εάν δεις γυναίκα στο δρόμο χαράματα, ή πουτάνα θα είναι ή δημοσιογράφος’

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Έλεγα χτες, φίλες και φίλοι, ότι οι δημοσιογράφοι είναι καταδικασμένοι να περάσουν στην ανεργία και όσοι εξακολουθήσουν να  εργάζονται, ολοένα και λιγότεροι, θα εργάζονται με λιγότερο μισθό. Με τις απεργίες δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Έθεσα το ερώτημα εάν μπορούν να αντιδράσουν με άλλο τρόπο και υποστήριξα ότι για απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να δούμε τα πράγματα με μια διαφορετική ματιά.

Οι δημοσιογράφοι είναι εργαζόμενοι σε ιδεολογικούς μηχανισμούς του Κράτους, είτε είναι κρατικοί/δημόσιοι υπάλληλοι είτε ιδιωτικοί. Ο ρόλος των ιδεολογικών μηχανισμών του Κράτους είναι η εμπέδωση της αστικής ιδεολογίας στους υποτελείς υπηκόους. Υπάρχει ένας μικρός αριθμός δημοσιογράφων που έχουν πλήρη συνείδηση του ρόλου τους και κάνουν ό, τι μπορούν για να ξεφύγουν από αυτόν τον ρόλο αλλά η συνείδηση αυτή μου θυμίζει τα λόγια του Λένιν για τα μαθήματα ηθικής σε μπουρδέλο. Το Κράτος αφήνει κάποια περιθώρια άλλης γνώμης αλλά τα εξαλείφει μόλις οι συνθήκες αλλάξουν. Θα θυμάστε την τύχη της τετραμελούς ομάδας του Ιού της Ελευθεροτυπίας. Τον Ιό τον φίμωσαν, αν και οι συντάκτες του συνέχισαν να εργάζονται στην εφημερίδα. Η στάση αυτή είναι ενδεικτική της αυτοκτονικής πολιτικής των ιδιοκτητών και διευθυντών και συμβούλων έκδοσης των εφημερίδων: προκειμένου να περικόψουμε το κόστος, ρίχνουμε την ποιότητα της εφημερίδας, αλλοιώνουμε τον χαρακτήρα της. Από τη φύση της, μια προοδευτική εφημερίδα είναι μια αντιφατική κατάσταση: ιδεολογικός μηχανισμός του Κράτους από τη μια, αποκάλυψη των πράξεων του Κράτους και του Κυρίου από την άλλη. Δαγκώνουν το χέρι που τους ταΐζει. Όπως συμβαίνει σε κάθε αντίφαση, κάποια πλευρά είναι ισχυρότερη: εάν δεν σε ταΐσει, δεν θα μπορέσεις να τον δαγκώσεις. Και αρχίζεις και τον γλείφεις. Μέσα στα πλαίσια αυτής της αντίφασης, βρέθηκε  χώρος να υπάρξει ένας μικρός αριθμός δημοσιογράφων που δεν κωλώνει. Εάν εξαιρέσουμε όμως αυτόν τον μικρό αριθμό, όλοι  οι  άλλοι έχουν συνδέσει την τύχη τους με τη τύχη της εφημερίδας και, άρα, με την τύχη του καπιταλισμού. Θέλω να πω ότι είναι από τη φύση τους συντηρητικοί, είναι μέρος του κόσμου που φεύγει, είναι μέρος της Κυριαρχίας, στρατεύονται πίσω από τον Κύριο με σκοπό να επιβάλουν την αποβλάκωση και την αποχαύνωση και να αποκρύψουν οργανωμένα και συνειδητά τις δυνατότητες της εποχής μας. Αυτό είναι το κομβικό σημείο του ζητήματος όπως θα δούμε παρακάτω.

Πριν το δούμε όμως, θα εξετάσουμε σύντομα δυο άλλες πτυχές του ζητήματος: τον ψυχισμό των δημοσιογράφων και την πτώση των πωλήσεων των εφημερίδεων.

Οι δημοσιογράφοι, φίλες και φίλοι, είναι σαν το κεφάλαιο: εάν δεν μεγαλώσει, θα εξαφανιστεί. Κατά συνέπεια,  ο δημοσιογράφος είναι η προσωποποίηση της φιλοδοξίας. Δεν λυπάμαι αν απογοητεύσω με αυτά που γράφω κάποιους και κάποιες νέους και νέες που φιλοδοξούν να γίνουν δημοσιογράφοι και μεγάλα ονόματα. Και δεν λυπάμαι διότι θα πρέπει να γνωρίζουν ποια είναι η επαγγελματική ασθένεια των δημοσιογράφων: είναι ο καρκίνος – πάνω από 60% πεθαίνουν από καρκίνο, όταν ο μέσος όρος είναι 25%! Εάν νομίζετε πως αυτή η λεπτομέρεια είναι άσχετη με τη φιλοδοξία και δεν σας αφορά, σας εύχομαι να γίνετε μεγάλα ονόματα και να μεγαλουργήσετε.

Το λέει η ίδια η λέξη: δημοσιογραφία, γράφω για τις δημόσιες υποθέσεις, κατά συνέπεια δεν γίνεται να μην είμαι κι εγώ δημόσιο και αναγνωρίσιμο πρόσωπο. Δεν με ενοχλεί η αναγνώριση, όλες και όλοι την έχουμε ανάγκη, να ακούσουμε μια καλή κουβέντα, να γίνουμε αποδεκτοί και να εκτιμηθεί η όποια προσφορά μας. Αλλά η φιλοδοξία είναι διεστραμμένα διογκωμένη αναγνώριση. Ή θα γίνεις μεγάλο όνομα ή θα φυτοζωείς (ως μεταφραστής και ελεύθερος συνεργάτης με το μπλοκάκι και το πουλί στο χέρι) ή  θα πεταχτείς στα αζήτητα. Έχω πικρά πείρα: κι εγώ φιλοδοξούσα να γίνω μεγάλο όνομα αλλά έγινα κηπουρός και σερβιτόρος και οικοδόμος και ταχυδρόμος κι αύριο ποιος ξέρει τι άλλο και έζησα και ζω. Υποχώρα και νίκα, που λένε και οι κινέζοι.

Το όνειρο του δημοσιογράφου είναι να γίνει αρχισυντάκτης, διευθυντής, να βγάλει δική του εφημερίδα, να στήσει δικό του κανάλι, να γίνει βουλευτής, πολιτικός, υπουργός. Είναι λίγοι αυτοί που το έκαναν; Όχι, βέβαια, είναι πολλοί και τους γνωρίζουμε όλους. Αλλά οι περισσότεροι δεν μπόρεσαν και απογοητεύθηκαν και αρρώστησαν και πέθαναν.

Η δημοσιογραφία συνδέεται άμεσα με την πολιτική, δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Από τη φύση της, η εφημερίδα κρατάει κάτι από την εποχή της εμφάνισής της: οι πρώτες εφημερίδες στη Γαλλία ήταν πολεμικές ανταποκρίσεις, πολεμικά ανακοινωθέντα, μετέδιδαν νέα από το μέτωπο, από τον πόλεμο. Και επειδή ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, οι εφημερίδες δεν θα μπορούσαν να μην μετεξελιχθούν σε πολιτικές ανταποκρίσεις, δηλαδή σε ανταποκρίσεις του κοινωνικού πολέμου και να εμπλουτισθούν και με άλλα θέματα. Αλλά το κομβικό, κεντρικό  περιεχόμενο της εφημερίδας είναι η πολιτική.

Και έτσι προσεγγίζω την πτυχή της μείωσης των πωλήσεων η οποία ασφαλώς δεν μπορεί να είναι άσχετη με την απαξίωση της πολιτικής. Από τη στιγμή που η δημοσιογραφία είναι κώλος και βρακί με την πολιτική, εάν δεν έχεις κώλο, τι το θέλεις το βρακί; Ο κόσμος γυρίζει την πλάτη στους πολιτικούς και την πολιτική και δεν γίνεται να μην τη γυρίζει και στις εφημερίδες – και το ρίχνει βέβαια στην τηλεόραση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα κανάλια δεν έχουν προβλήματα.

Για να διαβάσεις εφημερίδα πρέπει να μπορείς να την αγοράσεις, να έχεις χρόνο και διάθεση να τη διαβάσεις. Γνωρίζουμε ότι ολοένα και περισσότεροι δεν μπορούν να αγοράσουν. Μέχρι πρότινος, οι καταναλωτές την Κυριακή αγόραζαν και δυο και τέσσερις εφημερίδες, τώρα μία,  κι αν την αγοράζουν κι αυτή. Εάν δεν έχεις χρόνο, και να μπορείς,  δεν την αγοράζεις. Εάν δεν έχεις χρόνο, δεν έχεις και διάθεση. Εάν έχεις χρόνο, αλλά είσαι άνεργος, δεν θα αγοράσεις. Αλλά και χρήμα να έχεις και χρόνο, να διαβάσεις τι; Υπάρχουν ενδιαφέροντα πράγματα αλλά δεν υπάρχει το κατ΄εξοχήν ενδιαφέρον.

Ποιο είναι αυτό; Είναι το πνεύμα της εποχής μας, το Zeitgeist: είναι ο λόγος περί των δυνατοτήτων της εποχής μας. Τα ΜΜΕ είναι μέρος αυτού του κόσμου και δεν μπορούν να δουν κάτι πέραν του υπάρχοντος. Και αυτό το πέραν του υπάρχοντος είναι οι δυνατότητες της εποχής μας: μπορούμε να εργαζόμαστε όλες και όλοι, λίγες ώρες τη βδομάδα, επιδιδόμενοι σε πολλές και ποικίλες δραστηριότητες, μπορούμε να βάλουμε ένα τέλος στην κατάρα του επαγγέλματος.

Ξέρετε καμιά εφημερίδα που η φυσιογνωμία της, η προσωπικότητά της να είναι ο λόγος περί των δυνατοτήτων της εποχής μας; Δεν υπάρχει και θεωρώ πως είναι αδύνατον να υπάρξει, μιας και οι εφημερίδες και τα κανάλια είναι εργαλεία και ιδιοκτησία των καπιταλιστών και του Κράτους.

Να λοιπόν γιατί χαίρομαι που κλείνουν. Σκέφτομαι όμως τους δημοσιογράφους που δεν είναι αλήτες, που έχουν δηλαδή μπέσα και δεν είναι ρίχτες, που δεν είναι ρουφιάνοι. Είναι άνθρωποι μεροκαματιάρηδες, ανοιχτόμυαλοι, φιλομαθείς, ευγενικοί και προτιμούν την πνευματική εργασία από την χειρωνακτική. Καμία μομφή: είναι καλλίτερα να είσαι δημοσιογράφος και μεταφραστής παρά καλουπατζής και εργάτρια σε υφαντουργείο ή λαντζέρισα ή καμαριέρα ή σερβιτόρα. Τις προάλλες με σταμάτησε μια βουλγάρα στο δρόμο, μου δείχνει ένα κομμάτι χαρτί και με ρωτάει

ξέρει αυτό το ντρόμο;

Πάω να διαβάσω το όνομα της οδού αλλά να τι διάβασα:

ΠΙΠΑ 10ΕΒΡΟ

Στη δεκαετία του ’60 και του ’70 λέγανε ότι εάν δεις μετά τα μεσάνυχτα γυναίκα στο δρόμο, ή πουτάνα θα είναι ή δημοσιογράφος.

Καλλίτερα  λοιπόν δημοσιογράφος. Το πρόβλημα είναι  ότι δεν μπορείς πια να είσαι δημοσιογράφος, δεν μπορείς να είσαι και ο,τιδήποτε άλλο. Αλλά αυτό το πρόβλημα, όπως όλα τα προβλήματα, είναι μια ευκαιρία. Μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε κάποια πράγματα. Περιοριζόμενοι οι δημοσιογράφοι στα στενά επαγγελματικά όρια, δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να επιταχύνουν την φθορά τους, την εξώθησή τους από το προσκήνιο αλλά δεν μπορούν να κάνουν και τίποτα άλλο. Ο μερικός, ο αποσπασματικός αγώνας είναι ένας αγώνας καταδικασμένος να αποτύχει.

Η γνώμη μου είναι ότι θα πρέπει να κινηθούμε πέραν των ορίων που επιβάλλει η καθεστηκυία δημοσιογραφία και διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου. Η λύση των προβλημάτων εργασίας και φτώχειας δεν μπορεί παρά να είναι συλλογική: ή όλοι μαζί ή κοινωνικός θάνατος όλων, ανδρών και γυναικών και γέρων και παιδιών. Δεν υπάρχει άλλη λύση, δεν υπάρχει άλλος τρόπος.Υπάρχει κάτι που μας ενώνει; Υπάρχει: είναι οι δυνατότητες της εποχής μας: η δραστική μείωση του χρόνου εργασίας και η εξασφάλιση ενός μισθού. Αυτό δεν είναι αίτημα, είναι στρατηγική. Η στρατηγική δεν είναι σχέδιο, είναι ένας τρόπος αλλαγής,  και καταγραφής αυτής της αλλαγής, του συσχετισμού ισχύος μεταξύ του Κυρίου και των υποτελών Παραγωγών. Κανένα πρόβλημα δεν πρόκειται να επιλυθεί εάν δεν αλλάξει αυτός ο σε βάρος μας συσχετισμός ισχύος. Για να αλλάξει απαιτείται ένα περιεχόμενο και μια μορφή. Το περιεχόμενο είναι οι δυνατότητες της εποχής μας. Η μορφή είναι ο τρόπος, η οργάνωση. Να μια πτυχή αυτού του τρόπου:

Αναρωτιέμαι εάν θα μπορούσε να υπάρξει μια εφημερίδα που να έφερνε στο προσκήνιο τις δυνατότητες της εποχής μας. Θεωρώ πως θα μπορούσε αλλά οι πρωτεργάτες αυτής της εφημερίδας δεν θα ήταν οι καπιταλιστές αλλά οι ίδιοι οι  δημοσιογράφοι που δεν είναι αλήτες και δεν είναι ρουφιάνοι. Φαντάζομαι μια εφημερίδα, καθημερινή ή βδομαδιάτικη, ολιγοσέλιδη, με μισό εβρό, με το ένα τρίτο να γράφεται από τους συντάκτες και τα δύο τρίτα από τους αναγνώστες, ως άτομα, ομάδες, μπλογκ, σάιτ, κλπ. Με δοκίμια, ποίηση, διηγήματα, μυθιστόρημα σε συνέχειες, βιβλιοκριτική, τέχνη, ημερολόγιο, κλπ. κλπ. Μια εφημερίδα που θα πρόβαλε σταθερά τις δυνατότητες της εποχής αλλά και όλες τις απόψεις πάνω σε όλα τα ζητήματα της τρέχουσας περιόδου. Θα την αγόραζε ο κόσμος; Είμαι βέβαιος πως ναι.

Μπορεί να στηθεί μια τέτοια εφημερίδα; Χρειάζονται πολλά χρήματα; Δεν μπορώ να καταλάβω πως κυκλοφορεί εδώ και δεκαετίες η ΕΠΟΧΗ και το ΠΡΙΝ! Έχουν τόσα πολλά λεφτά οι μικρές πολιτικές οργανώσεις που τις εκδίδουν ή δεν χρειάζονται τεράστια κεφάλαια για να εκδοθεί μια βδομαδιάτικη έστω στην αρχή εφημερίδα;

Δεν χρειάζονται τεράστια κεφάλαια, φίλες και φίλοι. Χρειάζεται φαντασία, τόλμη, διορατικότητα, αποφασιστικότητα, αυτοπεποίθηση, συνεργασία, αλληλεγγύη. Εάν υπάρχει έλλειψη όλων αυτών των προϋποθέσεων, ας πάρουμε τα βουνά, ας πάρουμε καμιά κατοσταριά πρόβατα και θα το βγάλουμε το μεροκάματο. Εγώ αυτό θα κάνω, δεν κάνω πλάκα, δεν μπορώ να περιμένω ούτε την καπιταλιστική ανάπτυξη ούτε την κομμουνιστική επανάσταση.