φίλες και φίλοι, καλημέρα σας

Τη λέξη ύβρις τη γνωρίζετε· ίσως και τη λέξη (επίθετο)  όβριμος. Η αρχική σημασία της ύβρεως, η οποία δεν μαρτυρείται σε κείμενο αλλά συνάγεται από την ετυμολογία,  είναι πολλή και κατάλληλη (υ-)  ισχύς, βία (-βρις). Αυτή η αμάρτυρη σημασία επιβεβαιώνεται  με τον καλύτερο τρόπο από την αρχαιότερη γνωστή (δευτερογενή) σημασία, η οποία είναι φάση της σημασιολογικής εξέλιξης της λέξης: ύβρις είναι η υπεροψία, η αυθάδεια, η αυθαιρεσία η οποία πηγάζει από την υπεροχή της ισχύος. Στην Ιλιάδα (Α 203, 214, μόνο εδώ)  η λέξη σημαίνει βιαιοπραγία, κακοπραγία. Στην Οδύσσεια (ο 329 ρ 565) συνδυάζεται με τη λέξη βίη (βία) και δημιουργείται έτσι η φράση ύβρις τε βίη τε. Είναι σαφές ότι η βίη προσθέτει μια σημασία την οποία είχε αλλά απώλεσε η  ύβρις. Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης εξηγείται με την αποκήρυξη κατά την αρχαϊκή εποχή της υπερβολικής βίας ως μέσου εξασφάλισης της ποιμενικής ισχύος  και την πρόκριση του περιορισμού της βίας από τον δουλοκτήτη γαιοκτήμονα.

Αν η λέξη ύβρις επιβιώνει στις μέρες μας ως ύβρις και ως βρισιά, η σταδιοδρομία του επιθέτου όβριμος έμελλε να είναι σύντομη – απεβίωσε ήδη κατά την αρχαϊκή εποχή. Το βασικό μόρφημα της λέξης είναι το  – βρι – που το συναντήσαμε και στην ύβριν. Όβριμος σημαίνει βαρύς, στιβαρός αλλά και ισχυρός, ορμητικός, βίαιος, φοβερός. Τι είναι όμως αυτό το -βρι-; Είναι μηδενισμένη βαθμίδα της ρίζας βαρ- που συναντούμε στο επίθετο βαρύς (Ιλιάδα και Οδύσσεια) και βάρος (Βατραχομυιομαχία, 91). Το βαρύς σημαίνει βαρύς, αυτός που έχει βάρος, ισχύ, στιβαρός αλλά και σφοδρός, επαχθής.  

Το βάρος στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια εκλαμβάνεται ως  μία, από τις πολλές,  εκδήλωση ισχύος της φύσης. Όσο πιο βαρύ είναι ένα δόρυ, τόσο πιο ισχυρό, πιο αποτελεσματικό είναι, με την προϋπόθεση ότι μπορεί να το σηκώσει ο πολεμιστής. Τα δυνατά χέρια του ήρωα χαρακτηρίζονται βαριά, δηλαδή ισχυρά (βαρείαι χείρες), μια έκφραση που επιζεί στη σημερινή (έχει) βαρύ χέρι!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλημέρα σας

    Έχω την εντύπωση ότι το αγώνισμα του δρόμου (δρόμος σημαίνει ‘τρέξιμο’ ) των 100 μέτρων ανδρών είναι το πιο δημοφιλές αγώνισμα των Ολυμπιακών Αγώνων of modern era, όπως τους χαρακτήρισε η ουρανοκατέβατη βασίλισσα Ελισάβετ – την πτώση αυτήν από τον ουρανό θα τη σχολιάσουμε αύριο. Γιατί άραγε; Γιατί να μην είναι το άλμα σε μήκος, ο ακοντισμός ή η κολύμβηση; Η διαπίστωση αυτή ισχύει και για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας. Επί 13 Ολυμπιάδες, ο δρόμος (ή στάδιον) ήταν το μοναδικό αγώνισμα· μοναδικό αγώνισμα  ήταν και στις 28 Ολυμπιάδες που έγιναν πριν την πρώτη επίσημη, το 776 π. Χ. Το σημερινό σημείωμα θα είναι μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα.

Το παγκόσμιο ρεκόρ στα 100 μέτρα ανδρών είναι 9 δευτερόλεπτα και 58 εκατοστά του δευτερολέπτου και το κατέχει ο Γιουσέιν Μπολτ (Usain Bolt). Ήταν 9.72, το έκανε 9.69 και μετά 9.58: 11 εκατοστά του δευτερολέπτου πιο γρήγορα από το προηγούμενο. Ξέρετε τι είναι 11 εκατοστά του δευτερολέπτου; Είναι η αποθέωση της δυτικής μαλακίας, με συγχωρείτε, της δυτικής προόδου ήθελα να πω. Θα αφήσω στην άκρη προς το παρόν το ζήτημα (του τέλους) της αθλητικής προόδου, θα ασχοληθούμε μια από τις προσεχείς ημέρες, θα αφήσω στην άκρη και το ζήτημα της αδυναμίας αντίληψης του χρόνου των 11 ή του ενός εκατοστού του δευτερολέπτου. Οι  χρόνοι αυτοί είναι ξένοι προς τη βιολογική-κοινωνική φύση του ανθρώπου, δεν μπορούμε να τον μετρήσουμε με την εμπειρία αλλά μόνο με μια μηχανή, πρόγονος της οποίας είναι το μεσαιωνικό ρολόι, από το οποίο προέρχονται σχεδόν όλες οι μηχανές – και από τα πυροβόλα όπλα οι άλλες, όπως ο κινητήρας.  

Θα ήθελα να θέσω το εξής ερώτημα: θα χαρούμε, θα χαρεί η ανθρωπότητα όλη εάν το 9.58 γίνει 9.57; Α βέβαια, θα χαρούμε χαρά μεγάλη! Γιατί; Γιατί έτρεξε πιο γρήγορα; Όχι! Θα χαρούμε διότι το 9.57 είναι πιο κοντά στο 0 (μηδέν) από ό,τι το 9.58. Ο σκοπός μας είναι η επίτευξη του χρόνου μηδέν. Δεν είναι ένας συνειδητός σκοπός, όχι, κατά κανένα τρόπο, είναι λανθάνων, υπαινισσόμενος, υπόρρητος.  Τι είναι όμως ο χρόνος μηδέν; Είναι, φίλες και φίλοι, η (αθλητική) συνόψιση της δυτικής μεταφυσικής, του corpus επιθυμιών του δυτικού Κυρίου. 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα ασχοληθούμε με τα  άλματα – σε μήκος, σε ύψος, τριπλούν, επι κοντώ. Γιατί να θέλουμε να πηδάμε όσο πιο μακριά, όσο πιο ψηλά γίνεται; Είναι μια ανθρώπινη ανάγκη ή μια ιστορική κατασκευή;

Λέμε: πετάω σε μια ώρα ή αύριο πετάω. Ούτε σε μια ώρα ούτε αύριο θα πετάξουμε: ο άνθρωπος δεν μπορεί να πετάξει κουνώντας τα χέρια ή με τη βοήθεια κάποιας πτητικής, μη μηχανικής, συσκευής. Τι μπορεί να κάνει ο άνθρωπος; Μόνο να πηδήξει μπορεί. Τότε γιατί λέμε πετάω ή θα πετάξω; Πρόκειται, φίλες και φίλοι, για μεταφορά. Τα πτηνά κινούνται στον αέρα, εμείς κινούμαστε στον αέρα, άρα πετάμε. Εμείς δεν κινούμαστε στον αέρα, το αεροπλάνο κινείται·  εμείς μέσα σε αυτό καθόμαστε, τρώμε, κοιμόμαστε, γαμάμε, βλέπουμε βίνδεο και άλλα πολλά. Κινούμαστε ακινητοποιημένοι.

Το αεροπλάνο  όμως τι κάνει; Πετάει ή πηδάει; Ας απαντήσουμε σε μιαν άλλη ερώτηση: Ο αλεξιπτωτιστής τι κάνει; Μας το λέει η ίδια η λέξη: απομακρύνει, εκδιώκει (αλεξι-) την πτώση. Το ρήμα πίπτω (πέφτω) προέρχεται από τη ρίζα πετ- (πι-πετ-ω > πίπτω, ενεστωτικός αναδιπλασιασμός, πρβλ. δί-δωμι, δίνω, δίδω) από την οποία προέρχεται το ρήμα πέτομαι, πετάω. Η σημασιολογική αυτή συγγένεια δείχνει ότι οι δημιουργοί της λέξες εκλάμβαναν την πτώση ως μη ελεγχόμενη πτήση.  Ο αλεξιπτωτιστής είναι άλτης, πηδάει από το αεροπλάνο, πέφτει αλλά ελέγχει την πτώση.  Εάν δεν είχε αλεξίπτωτο, θα έσκασε σαν καρπούζι, θα τον μάζευαν με το κουταλάκι. Πέφτει όμως ασφαλής και αρτιμελής. Κατά τον ίδιο τρόπο πηδάνε από ψηλά σημεία (αεροπλάνα, απόκρημνα βράχια) και άλλοι που χρησιμοποιούν άλλα μέσα ελέγχου της πτώσης. Κι αυτοί άλτες είναι. Έχουν την εντύπωση, και εμείς το ίδιο, ότι πετάνε, δεν πετάνε όμως – πηδάνε και ελέγχουν την πτώση του άλματος.

Continue reading →

φίλες κια φίλοι, καλή σας μέρα

Πολλές αντιλήψεις, συμπεριφορές, πρακτικές, αξίες, τρόποι σκέψης τα θεωρούμε ως φυσικά, φυσιολογικά δηλαδή, αυτονόητα, αυθύπαρκτα, αλλά δεν είναι. Οπότε, απαιτείται τεράστια ψυχοσυναισθηματικοπνευματική προσπάθεια για να μην σκεφτόμαστε, αντιδρούμε με τον καθιερωμένο και κληρονομημένο τρόπο, ο οποίος έχει διαμορφωθεί προ πολλών χιλιετιών και ήταν το αποτέλεσμα επίσης μιας μακροχρόνιας διαδικασίας. Αυτή η τεράστια προσπάθεια που εννοώ δεν είναι άλλη από μια συνειδητή και επώδυνη αναδόμηση του εγκεφάλου, του συναισθήματος και της ψυχής μας.

Σήμερα θα εξετάσουμε πως η σύγκριση και η μετρήσιμη ανταλλαγή έχει αποικίσει την ύπαρξή μας. Είναι πολύ δύσκολο να δούμε τον κόσμο με όρους μη σύγκρισης και μη μετρήσιμης ανταλλαγής. Και να που αναφύεται η πρώτη δυσκολία: η γλώσσα. Πως να διατυπώσω τη μη-σύγκριση, την απουσία σύγκρισης; Παρ΄όλους όμως τους περιορισμούς και τις δυσκολίες, δεν είναι ακατόρθωτο να δούμε τον κόσμο με άλλα μάτια, με άλλο βλέμμα. Και είναι απαραίτητο τόσο για τη δική μας υγεία όσο και την εγκαθίδρυση μιας οργάνωσης της κοινωνίας που θα κινείται πέραν της ανταλλαγής και της σύγκρισης. Εκθέτω τους συλλογισμούς μου ευθύς αμέσως.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα ασχοληθούμε με μια ακόμα λατρεία της Δύσης, τη λατρεία του μεγάλου βεληνεκούς. Όταν λέμε λατρεία εννοούμε επιθυμία, και η επιθυμία υποδηλώνει αδυναμία. Ποια αδυναμία βρίσκεται πίσω από τη λατρεία του μεγάλου βεληνεκούς;

Continue reading →

‘

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Τα άθλα επί Πατρόκλω που διαβάζουμε στη ραψωδία Ψ είναι η αρχαιότερη και λεπτομερέστερη περιγραφή αθλητικών αγώνων στην αρχαιοελληνική γραμματεία  και τα χαρακτηρίσαμε ως το πρώτο αθλητικό ρεπορτάζ. Θεωρούμε σχεδόν βέβαιο ότι δεν είναι επινόηση του ποιητή – την διεξαγωγή κάποιων αθλητικών αγώνων θα παρακολούθησε. Η αρματοδρομία εισάγεται στην Ολυμπία το 680 π. Χ., οπότε η χρονολογία αυτή είναι ένα terminus post quem, δηλαδή, ο συνθέτης θα παρακολούθησε κάποιους αγώνες μετά το 680 π. Χ. Τώρα προσπαθούμε να χρονολογήσουμε τα ‘άθλα επί Πατρόκλω’ βασιζόμενοι σε εσωτερικές μαρτυρίες, σε μαρτυρίες που μας παρέχει το ίδιο το κείμενο. Και αναρωτηθήκαμε: έχει συντεθεί μαζί με την υπόλοιπη Ιλιάδα, αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της, ή έχει παρεμβληθεί; Εάν ισχύει το πρώτο, τότε η Ιλιάδα θα συντέθηκε μετά το 680 – εάν ισχύει το δεύτερο, τότε πιθανόν να συντέθηκε και  λίγες ή πολλές δεκαετίες αργότερα.

Σήμερα θα αποδείξουμε ότι τα ‘άθλα’ έχουν παρεμβληθεί στην Ιλιάδα και θα εικάσουμε βάσιμα ότι πρόκειται για μεταγενέστερη (μεθομηρική) σύνθεση. Διαθέτουμε δύο ισχυρά επιχειρήματα. Το πρώτο: ο τρόπος με τον οποίο έχει παρεμβληθεί αυτή η περιγραφή είναι πάρα πολύ αδέξιος, φαίνονται ολοκάθαρα οι ραφές της παρεμβολής. Μόνο εάν δεν θες να τις δεις, δεν τις βλέπεις και υπάρχουν πολλοί που αρνούνται να τις δουν. Με αυτό θα καταπιαστούμε σήμερα. Το δεύτερο επιχείρημα είναι η γλώσσα των ‘άθλων’. Μελετώ εδώ και πολλά χρόνια  λέξη προς λέξη το κείμενο και έχω πειστεί ότι η σύνθεση των ‘άθλων’ έγινε από Αθηναίο αοιδό, ο οποίος δεν ήταν και τόσο πολύ εξοικειωμένος με τη γλώσσα και την τεχνική της προφορικής ποιητικής παράδοσης, μεταξύ του 600-550 π. Χ., θεωρώ δηλαδή ότι είναι το νεώτερο τμήμα της Ιλιάδας. Με αυτό όμως το ζήτημα θα ασχοληθούμε άλλη μέρα.

Θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο σημείο εκείνο που η αφήγηση τελειώνει με την κηδεία του Πατρόκλου και αρχίζεη η περιγραφή των αθλητικών αγώνων. Θα διαβάσουμε σημεία και τέρατα. Και θα σχολιάσουμε και τις ταχυδακτυλουργίες που μεταχειρίστηκαν και μεταχειρίζονται κάποιοι για να μας πείσουν ότι είμαστε ελέφαντες.

Continue reading →