φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ σημαίνει “Παρμενίδης”, ποια είναι η ετυμολογία του ονόματος του πρώτου φιλοσόφου, κατά τον Πλάτωνα – άρα και του δυτικού πολιτισμού; Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα θα συμβάλλουν στην κατανόηση των σκέψεων του Παρμενίδη για το εόν και το Είναι, όπως τις έχει εκθέσει στο φιλοσοφικό του ποίημα Περί φύσιος (Περί φύσεως);  Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα. Θεωρώ αναγκαίο όμως να παραθέσω κάποιες εισαγωγικές παρατηρήσεις που θα μας βοηθήσουν να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε το όνομα του φιλοσόφου.

Η πρώτη παρατήρηση αφορά τη σημασία των ονομάτων των ανδρών, της αρχαιοελληνικής αριστοκρατίας κυρίως, μιας και γι΄ αυτήν έχουμε τις περισσότερες μαρτυρίες: στη συντριπτική τους πλειονότητα δηλώνουν είτε γενικά την ισχύ, πολεμική ή κοινωνική είτε κάποια επιμέρους εκδήλωση αυτών των μορφών ισχύος (επιθυμία, σκέψη, απάτη, φήμη, πλούτος και άλλα). Ο αριθμός των ονομάτων, λόγου χάριν,  με πρώτο ή δεύτερο συνθετικό τις λέξεις κράτος, σθένος και κλέος είναι πολύ μεγάλος – ξεπερνούν κατά πολύ τα 200. Να σας θυμίσω μόνο μερικά πολύ γνωστά  ονόματα: Πολυκράτης, Ισοκράτης, Σωκράτης,  Δημοσθένης, Κλεισθένης, Θεμιστοκλής, Περικλής, Μεγακλής.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΧΟΥΝ περάσει 2.500 χρόνια από τότε που ο Παρμενίδης συνέθεσε το φιλοσοφικό ποίημα Περί φύσεως και οι φιλόσοφοι και οι ιστορικοί της φιλοσοφίας δεν έχουν καταλήξει ακόμα σε ένα γενικά αποδεκτό συμπέρασμα –  και ούτε πρόκειται να καταλήξουν: δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τι είναι, ποιο είναι, πού βρίσκεται  αυτό που ο Παρμενίδης αποκαλεί εόν (το μεταγενέστερο όν) και Είναι. Ποια είναι η δυσκολία; Μήπως η δυσκολία έγκειται στην αινιγματικότητα, την αποσπασματικότητα και την αποφθεγματικότητα του τρόπου έκφρασης και διατύπωσης των σκέψεων του Παρμενίδη; Οι δυσκολίες αυτές υπάρχουν, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία, αλλά θεωρώ ότι έχουν διογκωθεί, έχουν υπερτονιστεί. Οι κομβικές σκέψεις του φιλοσοφικού του ποιήματος έχουν διατυπωθεί με απλότητα και σαφήνεια: ο Παρμενίδης υποστηρίζει ότι, ό,τι υπάρχει είναι αμετάβλητο, είναι αγέννητο και δεν έχει γίνει, είναι αιώνιο, άχρονο, δεν αυξάνεται και δεν μειώνεται, κατά συνέπεια είναι ένα: αυτό είναι το εόν, το Είναι. Άρα, η μεταβολή, η γέννηση, η δημιουργία, η αύξηση και η μείωση, ο χρόνος, η πολλαπλότητα δεν υπάρχουν –  το μη εόν, το μη Είναι δεν υπάρχουν. Γράφει ακόμα ότι το εόν ταυτίζεται με το νοείν, με τη σκέψη, εόν και νοείν είναι ένα –  λογική συνέπεια, αφού μόνο το ένα υπάρχει. Επομένως, αυτό που υπάρχει, το εόν, υπάρχει μόνο ως νόημα, ως αποτέλεσμα του νοείν, της σκέψης.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΙΑΤΙ οι ομιλητές της νέας ελληνικής λένε ο πάτερ Αντώνιος και όχι ο πατήρ ή ο πατέρας Αντώνιος; Γιατί στη γενική λένε του πάτερ Αντώνιου και όχι του πατρός ή του πατέρα Αντώνιου; Και στην αιτιατική, γιατί λένε τον πάτερ και όχι τον πατέρα; Είναι σωστό το ο πάτερ Αντώνιος κσι τα άλλα δύο εξ ίσου τερατώδη του πάτερ και τον πάτερ; Οι περισσότεροι και οι περισσότερες θα μας πουν ότι είναι λάθος. Διαφωνώ –  είναι σωστά. Πάρα πολύ σωστά, πιο σωστά δεν γίνεται: ο πάτερ, του πάτερ, τον πάτερ. Θα θέλατε βεβαίως να διαβάσετε και την επιχειρηματολογία μου. Ασφαλώς και θα την διαβάσετε. Θα παραθέσω και βιβλιογραφία. Και ελπίζω κάτι να κρατήσετε. Και να σκεφτείτε. Εν τω μεταξύ, όσες υποδείξεις και να κάνετε προς τους ομιλητές περί της σωστής κλίσης του ονόματος πατήρ, θα πέσουν στο κενό –  δεν πρόκειται κανένας και καμία να τις ακούσει. Σε αυτή την περίπτωση, το σωστό ταυτίζεται με το γραφικό και το φαιδρό. Το σωστό είναι το λάθος –  όταν πρόκειται για το φαινόμενο που λέγεται γλωσσική αλλαγή.

ΘΑ θέσω κι άλλα ερωτήματα και θα απαντήσω και σε αυτά. Γιατί λέμε, συνεχίζουμε να λέμε, πάτερ Αντώνιε, μεταχειριζόμενοι την κλητική της αρχαίας ελληνικής και όχι της νέας ελληνικής, πατέρα Αντώνιε; Εάν χρησιμοποιούσαμε την κλητική της νέας ελληνικής (πατέρα Αντώνιε), θα λέγαμε, πολύ εύλογα και πολύ σωστά, ο πατέρας –  δεν θα λέγαμε, ο πατέρα! Λέμε όμως ο πάτερ! Γιατί δεν λέμε ο πατήρ ή ο πατέρας;   Εάν αυτός ο ιερέας Αντώνιος δεν έχει παιδιά, γιατί τον αποκαλούμε πάτερ;  Είμαστε βέβαιοι για τη σημασία της αρχαιοελληνικής λέξης πατήρ; Ο νεοελληνικός πατέρας είναι ο πατέρας,βιολογικός ή μή,  κυριολεκτικά μιλώντας αλλά, μεταφορικά,  ο πατέρας του έθνους δεν είναι ο πατέρας του έθνους. Τι είναι; Θα δούμε τι είναι. Να ένα άλλο ερώτημα, η απάντηση στο οποίο θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε και στα προηγούμενα. Γιατί προτιμάμε την κλητική πάτερ από την κλητική παπά; Γιατί προτιμάται το  πάτερ Αντώνιε από το  παπ΄Αντώνη; Προτείνω, και δεν αστειεύομαι, να λέμε (κλητική), ελάτε, μπαμπά Αντώνιε, οπότε δεν θα κάνουμε λάθος και θα κλίνουμε σωστά τη λέξη: ο  μπαμπάς Αντώνιος, του μπαμπά, τον μπαμπά. Τι λέτε; Είμαι βέβαιος ότι χαμογελάτε. Χαίρομαι. Μας πώς, θα διαμαρτυρηθείτε,  να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη που και νηπιακή είναι και τούρκικης προέλευσης; Μάλλον σας διαφεύγει ότι η λέξη πάπας και παπάς, τιμητικοί τίτλοι για ιερείς,  προέρχονται από τη νηπιακή λέξη της αρχαίας ελληνικής πάππας, την αρχαιότερη μαρτυρία της οποίας διαβάζουμε (κλητική) στην Οδύσσεια (ζ 57), όταν η Ναυσικά αποκαλεί τον λατρευτό της πατέρα, πάππα φίλ(ε), ετοίμασέ μου μια άμαξα να πάω να πλύνω στο ποτάμι τα ρούχα μας,  που είναι βρόμικα. 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η παγκόσμια ιστορία συνηγορεί υπέρ της διαπίστωσης ότι ο άνθρωπος απεχθάνεται το τρέξιμο, το αποφεύγει. Πολλές νεοελληνικές εκφράσεις το εμφανίζουν ως συνώνυμο της ταλαιπωρίας, της κούρασης, της εξάντλησης και της καταπίεσης: “μας έτρεξε σήμερα το αφεντικό μας”,”τον τρέχει η γυναίκα του”, “έχει πολύ τρέξιμο αυτή η δουλειά”, “έχω τρεχάματα με την υγεία μου”. Υπήρξαν όμως κάποιες κοινωνίες, λίγες, που λάτρεψαν το τρέξιμο και συνεχίζουν να το λατρεύουν –  μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν οι δυτικές κοινωνίες, οι κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού και δη του καπιταλισμού. Το τρέξιμο ακολουθεί τον καπιταλισμό κατά πόδας.  Γιατί όμως το τρέξιμο δεν υπήρξε στις περισσότερες κοινωνίες αλλά μόνο σε λίγες; Ποιες κοινωνίες χρειάζονται το τρέξιμο; Υπάρχει τρέξιμο στη φύση;

ΑΣΦΑΛΩΣ και υπάρχει –  στην τροφική αλυσίδα. Οι θηρευτές, τα αιλουροειδή λόγου χάριν,  πρέπει να τρέξουν για να φάνε, τα θηράματα, τα χορτοφάγα θηλαστικά, πρέπει να τρέξουν για να μη φαγωθούν. Συνήθως τα χορτοφάγα είναι ταχύτερα και διαφεύγουν –  όχι όμως τα ασθενικά, τα μεγάλης ηλίκιας, τα τραυματισμένα. Αυτά δεν μπορούν να τρέξουν και φαγώνονται. Οι θηρευτές αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα αλλά για μικρές αποστάσεις, για μικρό χρονικό διάστημα.

Continue reading →

αν η γιαγιά μου είχε αρχίδια, θα ήτανε παππούς

με τις πορδές δεν βάφονται αυγά

νεοελληνικές παροιμίες

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΣΟΙ και όσες δεν έχουν αυταπάτες και ψευδαισθήσεις γνωρίζουν ότι η ακρίβεια θα είναι μακράς διάρκειας, τόσο μακράς ώστε δεν θα ήταν υπερβολή να την χαρακτηρίζαμε διαρκή. Δεν θα είναι μόνο μακράς διάρκειας αλλά και κατά περιόδους θα αυξάνεται. Γνωρίζουν επίσης ότι οι μισθοί και τα μεροκάματα δεν θα αυξηθούν – ή, εάν αυξηθούν, η αύξηση θα είναι μικρή. Γνωρίζουν, γνωρίζουμε,   και την κοινή αιτία, τόσο της διάρκειας και της αυξητικής τάσης της ακρίβειας όσο και της μη αύξησης των μισθών: η μείωση της ενέργειας που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Τα ορυκτά καύσιμα τελειώνουν και η μετάβαση στη χρήση άλλων μορφών ενέργειας σε μεγαλύτερη, ή έστω σε ίση, ποσότητα με τη σημερινή φαίνεται ιδιαίτερα δυσχερής, αν όχι ανέφικτη. Η εξέλιξη αυτή αφορά τις προσεχείς πέντε δεκαετίες.

Continue reading →