το αυτοκίνητο δεν είναι αμάξι, car, vehicle, Wagen – δεν είναι όχημα: τι είναι;

βλήμα, ε βλήμα! (νεοελληνική βρισιά)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ εμφανίστηκαν τα πρώτα αυτοκίνητα στους δρόμους των πόλεων της Ευρώπης και της Αμερικής, στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ού αιώνα, οι άνθρωποι βρέθηκαν σε αμηχανία: πώς να το ονομάσουν αυτό το καινοφανές μεταφορικό μέσο; Τα πρώτα αυτοκίνητα ήταν άμαξες από τις οποίες είχαν αφαιρεθεί τα ζώα και είχε προστεθεί μια κινητήρια μηχανή. Οι άμαξες ήταν οχήματα –  όχημα είναι ένα δίτροχο ή τετράτροχο μεταφορικό μέσο που το έλκουν, το σύρουν άλογα ή αγελάδες. Εάν ένα μεταφορικό μέσο δεν σύρεται από ζώα, τότε δεν είναι όχημα, κυριολεκτικά μιλώντας. Παρ΄όλο που δεν ήταν όχημα και επειδή δεν υπήρχε κάποια λέξη, κάποιο σημαίνον, που να αναφέρεται στο νέο σημαινόμενο, στο αυτοκίνητο, οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν τις υπάρχουσες λέξεις: car, vehicle, Wagen, αμάξι. Ονοματίζοντάς το όμως με αυτόν τον τρόπο, το έβλεπαν και το εξελάμβαναν ως όχημα. Και συνεχίζουμε να το εκλαμβάνουμε ως όχημα. Όποιο λεξικό κι αν ανοίξουμε, οποιασδήποτε γλώσσας, θα διαβάσουμε ότι το αυτοκίνητο είναι όχημα. Προφανώς η λέξη όχημα διευρύνθηκε σημασιολογικά και αναφέρεται σε μεταφορικά μέσα που δεν είναι οχήματα.

Continue reading →

Ferrari και θάνατος: η γοητεία της ταχύτητας

Η ταχύτητα είναι το Πεπρωμένο της Δύσης (Πολ Βιριλιό)

Είμαι καμικάζι, όλο βυζί και γκάζι (νεαροί μηχανόβιοι της δεκαετίας 1980)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΧΑ γνωρίσει κάποτε έναν Γερμανό, πλούσιο, που πίστευε ότι δεν θα πεθάνει. Μετά από λίγα χρόνια έμαθα ότι τον έβγαλαν ψιλοκαμμένο από την τρακαρισμένη Πόρσε του. Εδώ και λίγα χρόνια, εδώ στα μέρη μας,  γιοι πλούσιων και ισχυρών και γνωστών επιχειρηματιών έχουν πεθάνει μετά από τρακάρισμα, τρέχοντας ιλιγγιωδώς με τα πανάκριβα αυτοκίνητά τους. Όσο πιο ακριβό είναι ένα αυτοκίνητο, τόσο μεγαλύτερη ταχύτητα μπορεί να αναπτύξει –  αν και όχι πάντα. Τα πανάκριβα αυτά αυτοκίνητα (η τιμή της Ferrari: 500.000 ευρά) τα αγοράζουν όχι μόνο ως δείκτη της κοινωνικής τους θέσης, ως επίδειξη του πλούτου τους, αλλά επειδή λατρεύουν την ταχύτητα, επειδή τους γοητεύει η ταχύτητα, ηδονίζονται με την ταχύτητα, η ταχύτητα τους εξασφαλίζει μεγάλη απόλαυση. Να συμπληρώσω ότι υπό την επήρεια της γοητείας της ταχύτητας έχουν σκοτωθεί και εργάτες και δημόσιοι υπάληλλοι και  μικροαστοί και μεσοαστοί –  όλοι όμως άντρες και νεαροί ή νέοι. Πώς να εξηγήσουμε την διαταξικότητα, το φύλο και την ηλικία των θυμάτων της λατρείας και της γοητείας της ταχύτητας;

Continue reading →

ΘΑΝΑΣΗ ΓΑΜΙΕΣΑΙ, άρα είσαι γυναίκα, άρα δεν είσαι άντρας: πω πω συμφορά!

δε γαμάς που δε γαμάς, δεν γαμιέσαι να γαμήσουμε;

(από τον φραστικό θησαυρό της νεοελληνικής νεανικής αντρικής κουλτούρας)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ αρχίσετε να διαβάζετε όσα θα γράψω σήμερα, θα ήθελα να διευκρινίσω ευθέως και σαφώς ότι θεωρώ τη συνθηματική φράση Μητσοτάκη γαμιέσαι παντελώς απαράδεκτη. Ντρέπομαι μόνο που την ακούω. Όχι για λογαριασμό αυτών που την μεταχειρίζονται αλλά γιατί έχω αυτιά και ακούω. Δεν θα ήθελα να είχα, σε αυτή την περίπτωση. Αν δεν άκουγα, δεν θα άκουγα και το όχι ρε πούστη μου που συνηθίζουν να επαναλαμβάνουν καθώς μιλάνε πολλοί άντρες και πολλές γυναίκες. Ντρέπομαι. Δεν θα άκουγα την προειδοποιητική απειλή, έρχεται πούτσα. Ντρέπομαι. Δεν θα άκουγα την απειλή θα σε γαμήσω ούτε την χλευαστική προτροπή άντε και γαμήσου. Ντρέπομαι. Ούτε μάτια θα ήθελα να είχα, δεν θα ήθελα να βλέπω αναρχικούς και αριστερούς, άντρες και γυναίκες,  να κάνουν τη γνωστή χειρονομία του κωλοδάκτυλου προς άλλους άνδρες και γυναίκες, είτε αυτοί είναι φίλοι είτε είναι αφεντικά είτε είναι μπάτσοι. Ντρέπομαι. Δεν θα ήθελα να ξέρω να διαβάζω. Αν δεν ήξερα, δεν θα διάβαζα σε τοίχο γραμμένο το ΜΠΑΤΣΟΙ ΜΟΥΝΙΑ και ένα Α μέσα σε κύκλο από κάτω. Ντρέπουμι.

Continue reading →

πότε θα έχουμε λίγες ώρες ηλεκτρικό ρεύμα τη μέρα;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΕΙ το ενδεχόμενο στο κοντινό ή μακρινό μέλλον να έχουμε  ηλεκτρικό ρεύμα μόνο λίγες ώρες κάθε μέρα; Εάν δεχτούμε ότι  υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο, ότι δεν μας επιτρέπεται να το αποκλείσουμε, και θα δούμε γιατί, τότε εγείρονται κάποια άλλα ερωτήματα: πότε θα συμβεί αυτό;Θα γίνει ξαφνικά ή σταδιακά;  Πόσες ώρες τη μέρα θα έχουμε ρεύμα και ποιες; Ποιες θα είναι οι συνέπειες αυτής της ενεργειακής σπάνης στη ζωή μας; Θα υπάρξει πτώση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού, μια γενικευμένη εκπτώχευση, ή μήπως θα υπάρξουν και θετικές συνέπειες; Υπάρχει το ενδεχόμενο η ενέργεια να περιέλθει στη δικαιοδοσία του κράτους; Η διανομή από το κράτος της ενέργειας και η ενεργειακή σπάνη θα ενισχύσει τη διαιώνιση της καπιταλιστικής κυριαρχίας ή θα μετεξελιχθεί σε σοβαρό κίνδυνο; Εάν συμβεί το δεύτερο, πώς θα τον διαχειριστούν; Οδεύουμε προς έναν δημοκρατικό ενεργειακό και οικολογικό κρατικό ολοκληρωτισμό; Μήπως θα εμφανιστεί και το αντίπαλο δέος, ένας ενεργειακός (και οικολογικός) λενινισμός;

Continue reading →

η Δύση και η κατάκτηση της Σιβηρίας: πώς θα ήταν σήμερα ο κόσμος, εάν μόνο οι ΗΠΑ είχαν πυρηνικά όπλα; ;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΙ ΗΠΑ θα έκαναν ό,τι ήθελαν, όλος ο πλανήτης, όλα τα κράτη θα ήταν υποταγμένα σε αυτές –  διευκρινίζω ότι κάθε φορά που θα αναφέρομαι στις ΗΠΑ ή σε κάποιο άλλο κράτος θα εννοώ την άρχουσα τάξη που αποφασίζει. Η αποκλειστική κατοχή των πυρηνικών όπλων θα εξασφάλιζε την υπέρτατη ισχύ, την δυνατότητα επιβολής της θέλησής της, και θα εγκαθίδρυε την πρώτη πλανητική αυτοκρατορία. Δεν θα μπορούσε κανένα κράτος, καμιά κοινωνία να  εναντιωθεί στις ΗΠΑ, να αντισταθεί ή να εξεγερθεί. Το μήνυμα το έστειλαν στις 6 και 9 Αυγούστου του 1945.

Η εικόνα που αδρομερώς σκιαγράφησα μας παρωθεί να συνεχίσουμε τις σκέψεις μας και να διατυπώσουμε κάποια ερωτήματα. Είναι ενοχλητικά, οδυνηρά θα έλεγα, αλλά δεν μπορώ να τα απωθήσω και να τα σβήσω. Πώς θα απαντούσαμε, εάν μας ρωτούσαν, ποιον κόσμο προτιμάτε, αυτόν που υπάρχει σήμερα ή αυτόν που θα υπήρχε, εάν μόνο οι ΗΠΑ διέθεταν πυρηνικά; Θα μου πείτε, μα τι νόημα έχει αυτο το υποθετικό ερώτημα; Νομίζω πως έχει. Θα εκθέσω τη δική μου απάντηση. Εγώ θα προτιμούσα τη σημερινή κατάσταση και όχι αυτήν που θα υπήρχε εάν μόνο οι ΗΠΑ διέθεταν πυρηνικά όπλα. Είναι καλύτερα τώρα που πολλά κράτη έχουν πυρηνικά όπλα από το να έχει μόνο ένα κράτος – οι ΗΠΑ, στην προκειμένη περίπτωση. Θα μου πείτε, θα ήταν καλύτερα να μην υπήρχαν πυρηνικά. Συμφωνώ – μόνο που υπάρχουν.

Continue reading →

ανοσία της αγέλης: πώς μας αντιμετώπισαν, ως ανθρώπους ή ως εκτρεφόμενα ζώα; θα σκεφτούμε ή θα φοβηθούμε;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΧΟΛΙΑΖΟΝΤΑΣ ο Χανς Φράγιερ (Hans Freyer, Τεχνοκρατία και Ουτοπία, 1955, Νεφέλη [1998] ) την πρόβλεψη του Αλέξις ντε Τοκβίλ (Η δημοκρατία στην Αμερική, 1835-1840, Στοχαστής, ) ότι η δημοκρατία και το δημοκρατικό κράτος τείνουν προς τον ολοκληρωτισμό, προς το ολοκληρωτικό κράτος, γράφει (σελ. 173): ”Όμως το ουσιώδες είναι το πώς την καταγράφει: δίχως αιτιάσεις και δίχως υπερευαισθησίες, δίχως πικρία και, κυρίως, δίχως χαιρεκακία. Ο Tocqueville καταγράφει την τάση αυτή ως κίνδυνο, όχι όμως με τη στάση του προειδοποιητή που τα ξέρει όλα, ούτε με εκείνη του μάντη κακών, αλλά ως γνώστης των πολιτικών δομών. . .” 

ΜΕ αυτή την προειδοποίηση κατά νου, για να μην παρεξηγηθούμε, θα επαναλάβω το ερώτημα που έθεσα προχτές και θα συνεχίσω διατυπώνοντας και άλλα. Αναρωτήθηκα λοιπόν γιατί, ενώ το 99%, μην πω 99,5%, των νοσούντων και νοσουσών κατά την διάρκεια της πανδημίας δεν έπαθε απολύτως τίποτα, εστιάσαμε την προσοχή μας στο 0, 2% που πέθαναν και όχι στο 99,5% που το σώμα τους αντιμετώπισε τον κορονοϊό; Γιατί εστιάσαμε στον θάνατο και όχι στη ζωή; Γιατί εστιάσαμε στην ασθένεια και όχι στην υγεία; Γιατί εστιάσαμε στην ανοσολογική ανεπάρκεια και όχι στην ικανότητα του σώματός μας, μέσω του ανοσοποιητικού συστήματος, να αντιμετωπίζει ιούς που δεν τους γνωρίζει; Γιατί δεν εξυμνήσαμε το ανοσοποιητικό σύστημα; Γιατί κάποιοι και κάποιες δυσκολεύτηκαν πολλοί κι άλλοι και άλλες δεν τα κατάφεραν; Γιατί το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν τα κατάφερε, γιατί ήταν ανεπαρκές; Γιατί τις τελευταίες δεκαετίες το ανοσοποιητικό μας σύστημα αρχίζει να τα παίζει (αυτοάνοσα, πάνω από 80) και να στρέφεται όλως παραδόξως κατά υγιών κυττάρων και ιστών και τους καταστρέφει; Γιατί αυτή η αυτοκαταστροφή και αυτοκτονική στάση; Μήπως βρισκόμαστε στην αρχή μιας διαδικασίας αποδιοργάνωσης και απορρύθμισης του ανοσοποιητικού συστήματος; Και μιας και ο κορονοϊός σχετίζεται με το αναπνευστικό μας σύστημα, δεν θα έπρεπε να σκεφτούμε και να αναρωτηθούμε τι γίνεται και με αυτό; Μήπως και αυτό αποδιοργανώνεται και αποδιαρθρώνεται, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από το ανοσοποιητικό; Δεν γνωρίζουμε ότι ο καρκίνος των πνευμόνων είναι πρώτος σε θανάτους και ότι εμφανίζεται, όπως και όλες οι άλλες 100 (εκατό) μορφές του καρκίνου, μετά το 1800, με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης και την επικράτηση του βιομηχανικού καπιταλισμού; Δεν βλέπουμε ότι και στην περίπτωση του καρκίνου το σώμα μας εδώ και πάνω από δύο αιώνες  αρχίζει να τα παίζει, πολλαπλασιάζει τα κύτταρά του ανεξέλεγκτα και μας σκοτώνει μέσω της αθανασίας; Μήπως το σώμα μας είναι ένα πεδίο μάχης, του διεξαγόμενου εδώ και δύο αιώνες πολέμου μεταξύ της βιολογικής φύσης μας και της καπιταλιστικής επιστήμης και καπιταλιστικής Τεχνικής; Ποια θα είναι η έκβαση αυτού του πολέμου;

Continue reading →

omicron: θα χεστούμε από το φόβο μας ή θα σκεφτούμε; (1)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΥΟ χρόνια κλείνει η επιδημία covid-19, βρισκόμαστε στην έκτη παραλλαγή του κορονοϊού,  και αντικρίζουμε το φάσμα της αποτυχίας και του αδιεξόδου. Πώς φτάσαμε εδώ; Τι θα κάνουμε με την επόμενη μετάλλαξη του ιού, που θα είναι ακόμα πιο μολυσματική από την omicron, τι θα κάνουμε με κάποιον άλλο ιό που αναπόφευκτα θα ενσκήψει στο προσεχές μέλλον;  Πώς σκεφτήκαμε; Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε διαφορετικά;

ΠΡΙΝ απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, ας στρέψουμε το βλέμμα μας κάπου αλλού κι ας κάνουμε ένα νοητικό πείραμα, μια σύγκριση. Εδώ και πενήντα χρόνια, εμφανίζονται διαρκώς νέες παθήσεις του πεπτικού συστήματος (στομάχου, λεπτού και παχέος εντέρου, κόλου, ορθού και πρωκτού) και προστίθενται στις ήδη υπάρχουσες.  Γίνεται χαμός. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου θερίζει –  ο τρίτος σε θανάτους μεταξύ όλων των μορφών καρκίνου. Θάνατοι, νοσηλείες, εξετάσεις, κολονοσκοπήσεις, φάρμακα, εγχειρήσεις, ενδονοσοκομειακές  λοιμώξεις –  και η κατάσταση επιδεινώνεται κάθε χρόνο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί δεν μας απασχολεί;

Continue reading →

πότε θα ζήσουμε στον πλανήτη Άρη; ποτέ! μα γιατί τότε. . . ;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο Σερζ Μοσκοβιτσί (Serge Moscovici) παρατηρεί (Τεχνική και φύση στον ευρωπαίκό πολιτισμό· εκδ. Νεφέλη, μετ. Δ. Κοσμίδης) ότι σε κάθε αιώνα του νεώτερου δυτικού πολιτισμού διαπιστώνουμε την ύπαρξη ενός κεντρικού ζητήματος. Στον 18ο διακρίνει το πολιτικό ζήτημα, αυτό της πολιτικής ισχύος· στον 19ο, το κοινωνικό ζήτημα, της κοινωνικής ανισότητας· και στον 20ό, το ζήτημα της φύσης, της επιστημονικής και τεχνικής προόδου, της κυριαρχίας πάνω στη φύση. Αν και ζούμε στη τρίτη δεκαετία του 21ου δεν θα ήταν επιπολαιότητα, και θα δούμε γιατί, να αναρωτηθούμε ποιο θα είναι το κεντρικό ζήτημα του αιώνα που θα ζήσουμε εμείς και τα παιδιά μας. Δεν μπορώ να γνωρίζω τη δική σας άποψη, νιώθω όμως υποχρεωμένος να εκθέσω τη δική μου.

ΤΟ κεντρικό ζήτημα του 21ου αιώνα θα είναι η παταγώδης αποτυχία, οι αρνητικές συνέπειες της επιθυμίας και της απόπειρας να κυριαρχήσουμε (όλοι και όλες, σοφοί και αδαείς, πλούσιοι και φτωχοί, ισχυροί και ανίσχυροι) πάνω στη φύση· θα είναι η διάψευση και η απογοήτευση της ελπίδας να αποσυνδεθούμε, να απεξαρτηθούμε από τον καταναγκασμό, την αναγκαιότητα, την απειλή, τα όρια, τον περιορισμό, την ατέλεια, την ελαττωματικότητα της φύσης. Η επιθυμία της κυριαρχίας πάνω στη φύση και η επιδίωξη της εκπλήρωσής της διαιωνίζεται: κληρονομήσαμε από τον 20ό αιώνα τη λατρεία της επιστημονικής προόδου ενώ κάποιοι πατάνε γκάζι και την οδηγούν στις έσχατες συνέπειές της (εννοώ τα κινήματα του υπερανθρωπισμού και του τεχνικού μετανθρωπισμού –  θα ασχοληθούμε με αυτά τις προσεχείς μέρες –  τα οποία γίνονται όλο και πιο γνωστά και δημοφιλή). Η αποτυχία και οι απογοητεύσεις θα φέρουν στο προσκήνιο το ζήτημα της αναθεώρησης της στάσης μας έναντι της φύσης, την αναγκαιότητα της επανασύνδεσης με τη φύση, οπότε κεντρικό ζήτημα του αιώνα μας θα είναι κι αυτό της σύγκρουσης μεταξύ αυτών των διαμετρικά διαφορετικών στάσεων.

Continue reading →

η (ευχάριστα παράξενη) ιστορία του ρήματος ‘είμαι’ (/ime/)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

”ΟΠΟΙΟΣ νομίζει ότι είναι σπουδαίος πρέπει να πάει στο νεκροταφείο. Εκεί θα δει τι είναι πραγματικά η ζωή. Μια χούφτα σκόνη. La vida no vale nada (η ζωή δεν αξίζει τίποτα)”.  Αυτά τα λόγια ακούμε τρεις φορές (τη μία ως σπανιόλικο τσιγκάνικο φλαμένγκο) στη ταινία του Jim Jarmusch, The limits of control. Σας τα χαρίζω αυτά τα λόγια και με αυτά υποδέχομαι το νέο έτος. Ευχές τέλος. Αγανάκτησα με τις ευχές. Απηύδησα.

ΤΟ μόνο που είναι βέβαιο, πέρα από μια χούφτα σκόνη, πέρα από το la vida no vale nada, είναι ότι θα συνεχίσουμε να ερευνούμε, να σκεφτόμαστε, να συνεργαζόμαστε, να μαθαίνουμε, να διδάσκουμε, να γερνάμε (εμείς που είμαστε στα πρόθυρα του γήρατος), να δημιουργούμε, να περπατάμε, να κάνουμε καλή παρέα, να τρώμε και να πίνουμε και να λέμε σοφές μαλακίες για να γιαλάμι. Σήμερα θα ρίξουμε ένα βλέφαρο στην πολύ ενδιαφέρουσα, ευχάριστα παράξενη, θα έλεγα,  ιστορία του ρήματος ‘είμαι’.

Continue reading →

το παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής δεν πρέπει να επιλυθεί και δεν θα επιλυθεί

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο τίτλος του σημερινού κειμένου είναι μία από τις απαντήσεις που διατυπώνουμε στα παρακάτω ερωτήματα: Είναι δυνατή και εφικτή (η σταδιακή και μερική κατ’  αρχήν) επίλυση του προβλήματος της ανθρωπογενούς (δεχόμαστε ότι είναι ανθρωπογενής) κλιματικής αλλαγής; Εάν είναι, ποιοι είναι οι τρόποι; Η γνώμη μου είναι ότι είναι και δυνατή και εφικτή και ότι υπάρχουν τρόποι. Θα την εκθέσω παρακάτω. Υπάρχουν όμως κι άλλα ερωτήματα, πολύ πιο σημαντικά. Τι θα γίνει, εάν επιλυθεί το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής; Να ποια είναι η γνώμη μου: θα συρρικνωθεί ή ακόμα και θα καταρρεύσει ο καπιταλισμός –  και ο δυτικός πολιτισμός. Το γιατί θα το εξετάσουμε ευθύς αμέσως. Θέλουμε όλοι και όλες  να επιλυθεί το παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής; Η απάντηση: όχι, δεν θέλουμε. Άλλοι θέλουν κι άλλοι δεν θέλουν –  ξέρουμε ποιοι είναι, και οι μεν και οι δε. Και: πρέπει να επιλυθεί; Άλλοι λένε ότι πρέπει κι άλλοι ότι δεν πρέπει –  ξέρουμε ποιοι είναι. Ποιος από τους δύο αυτούς δρώντες είναι ισχυρότερος, ώστε να επιβάλει τη βούλησή του; Αυτός που λέει ότι δεν πρέπει, αυτός που δεν θέλει – ξέρουμε ποιος είναι, αν και δεν είναι μόνο αυτός που νομίζουμε ότι είναι. Γιατί δεν θέλει, γιατί δεν πρέπει να επιλυθεί το υπό συζήτηση πρόβλημα; Δώσαμε μια απάντηση αλλά δεν είναι η μόνη. Υπάρχει και άλλη μία πτυχή του ζητήματος.

Continue reading →