ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης: αυτοκτονική αλληλοκαταστροφή, αλληλοκαταστροφική αυτοκτονία

ΠΟΛΥΝΕΙΚΗΣ: Αντιτάξομαι κτενών σε (Θα σταθώ απέναντι σου, για να σε σκοτώσω)

ΕΤΕΟΚΛΗΣ: Καμέ τουδ’ έρως έχει (Και μένα η έντονη επιθυμία να σε σκοτώσω με κατέχει)

(Ευριπίδης, Φοίνισσαι, 622-3)

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η συνήθης έκβαση ενός πολέμου μεταξύ δύο αντιπάλων είναι η νίκη του ενός και η ήττα του άλλου. Η συνήθης. Διότι υπάρχει και το ενδεχόμενο της πύρρειας νίκης – νίκη που μπορείς και ήττα να την πεις. Και υπάρχει και ένα ακόμα ενδεχόμενο: η αμοιβαία ήττα, η αλληλοεξόντωση, η αλληλοκαταστροφή. Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα, εστιάζοντας στην πολιτισμική μήτρα από την οποία προέρχεται η αυτοκτονική αλληλοκαταστροφή –  ή αλληλοκαταστροφική αυτοκτονία, προς την οποία τείνει και βαδίζει ο δυτικός πολιτισμός. Η μία πτυχή του, η φαινομενικά κυρίαρχη –  υπάρχει και η πτυχή της ενίσχυσης της ζωής, η φαινομενικά  υποτελής.

Continue reading

η εκπλήρωση των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή και ο καπιταλισμός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ εστιάσουμε σήμερα την προσοχή μας σε μια από τις κομβικές αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την εποχή μας, τη μεταβατική εποχή –  να ξέραμε και προς τα που μεταβαίνουμε! Πρόκειται για την αντίφαση μεταξύ της εκπλήρωσης των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή και του συμπλέγματος πολεμικής βιομηχανίας-καπιταλισμού  (θα πρέπει στην εξίσωση να προσθέσουμε και το κράτος!). Οι επιθυμίες του δυτικού πολεμιστή έχουν καταγραφεί στην Ιλιάδα, θα δούμε ποιες είναι, επιθυμίες που εκπληρώθηκαν κατά το μακραίωνο διάστημα μεταξύ του 13ου και 14ου αιώνα (τα πρώτα πυροβόλα όπλα) και των μέσων του 20ού (ατομική βόμβα). Όλες; Όλες, εκτός από μία: η επιθυμία της σωματικής αθανασίας δεν εκπληρώθηκε  –  και δεν πρόκειται να εκπληρωθεί. Η εποχή της εκπλήρωσης των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή συμπίπτει με τη γένεση του καπιταλισμού (εμπορικού, χρηματοπιστωτικού, βιομηχανικού), οπότε θα ήταν μεγαλειώδες ατόπημα να παραβλέψουμε και να μην εξετάσουμε και μελετήσουμε τη σχέση τους. Επρόκειτο για μια διαδικασία αλληλοτροφοδότησης (feed back), αλληλοενίσχυσης. Όσο εκπληρωνόταν οι επιθυμίες του πολεμιστή, τόσο επεκτεινόταν ο καπιταλισμός –  και το αντίστροφο: όσο επεκτεινόταν ο καπιταλισμός τόσο πιο πολλές επιθυμίες του πολεμιστή εκπληρώνονταν. Ποιο ήταν όμως το αποτέλεσμα; Η εκπλήρωση των επιθυμιών από τη μια κάνει περιττή τη χρήση του στρατού και τον περιορίζει τόσο δραστικά ώστε δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι τον καταργεί, και από την άλλη περιορίζει δραστικότατα την πολεμική βιομηχανία. Σε αυτό το απρόσμενο, μη αναμενόμενο, αναπάντεχο αδιέξοδο έφτασε ο δυτικός Κύριος και έπρεπε να το αντιμετωπίσει. Και το αντιμετωπίζει, λίαν επιτυχώς. Μέχρι στιγμής. Με τον πόλεμο καταστροφής  εκ του μακρόθεν χωρίς τη χρήση πυρηνικών όπλων.

Continue reading

“παντρεμέεεεενοι κι οι δύο, γύρνα σεεεεε παρακαλώωωωω” (μαγκαβά μπουτί: έξι μήνες με τους γύφτους)

25

 

Είχε νυχτώσει για τα καλά, δεν μπορούσα πια να μελετήσω  τη Γιώτα, τη ραψωδία Ι, της Ιλιάδας, την έξοχη Γιώτα –  λυπάμαι πολύ, εάν δεν  έχετε διαβάσει ένα από τα συγκλονιστικότερα κείμενα της δυτικής λογοτεχνίας  – και χάζευα, ξαπλωμένος στο σλίμπιγκ μπαγκ,  τ’ αστέρια που βρίσκονταν εκείνη την ώρα πάνω από το γήπεδο του Ορχομενού, όταν ήρθε ο Μαραντόνα να μου πει στ΄ αφτί, βάλε παπούτσια και μόλις δεις τα κορίτσια να πλησιάζουν στο φορτηγό τρέξε σφαίρα κι ανέβα πάνω. Παπούτσια! Δεν είμαστε καλα, σε γάμο θα πάμε; Έκανα πάντα ό,τι μου λέγανε. Έτσι έπρεπε να κάνω, έτσι έκανα –  με αγαπούσαν γι΄ αυτό. Τα φόρεσα, ανασηκώθηκα και περίμενα. Και μόλις βλέπω τις γυφτοπούλες να πλησιάζουν στο φορτηγό, και τα γυφτοπαλήκαρα από την άλλη μεριά, τρέχω όσο πιο γρήγορα μπορούσα και πηδάω πάνω στη καρότσα

Continue reading

άναξ: μια απαράδεκτη ετυμολόγηση από τον Ivo Hajnal (και τον Γεώργιο Γιαννάκη που ακολουθεί)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ  θα  κάνω ένα διάλειμμα από αυτά που γράφω –  θα ασχοληθώ με κάτι ελαφρύ να ξεκουραστώ: με μια απόπειρα ετυμολόγησης της λέξης άναξ από τον Ελβετοαυστριακό καθηγητή φιλολογίας του πανεπιστημόυ του Ίνσπρουκ, ετυμολόγηση που δέχεται και ο Γεώργιος Γιαννάκης, καθηγητής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Ο πρώτος θα σας είναι μάλλον άγνωστος, ο δεύτερος μάλλον γνωστός – έχει γράψει δύο πολύ ενδιαφέροντα βιβλία (Οι Ινδοευρωπαίοι και Ιστορική γλωσσολογία και φιλολογία, και τα δύο από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών). Και οι δύο ειδικεύονται στην ιστορική συγκριτική (ινδοευρωπαϊκή) γλωσσολογία, ο δε Ι. Hajnal και στη μυκηναϊκή φιλολογία. O I. Hajnal προτείνει και υποστηρίζει μια ετυμολογία της λέξης άναξ που τη βρίσκω λίαν επιεικώς απαράδεκτη –  θα την χαρακτήριζα επινόηση, που ή αγνοεί ή παραβλέπει πολύ βασικές γνώσεις της αρχαίας ελληνικής φωνολογίας, μορφολογίας και σημασιολογίας. Εκπλήττομαι –  και εκπλήττομαι και με την άκριτη αποδοχή της προτεινόμενης ετυμολογίας από τον Γ. Γιαννάκη. Θα ήθελα όμως να εντάξω το υπό συζήτηση πρόβλημα σε ένα γενικότερο πλαίσιο για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την υπαρξιακή και επιβιωτική, επαγγελματική ανάγκη των πανεπιστημιακών να επινοούν καινοτομίες αλλά είναι τόσο μεγάλο το άγχος τους και η ανασφάλειά τους που αναπόφευκτα τους οδηγεί σε συμπεράσματα που παραβλέπουν στοιχειώδεις γνώσεις της ιστορικής συγκριτικής γλωσσολογίας.

Continue reading

μαγκαβά μπουτί: έξι μήνες με τους γύφτους

               μαγκαβά μπουτί: έξι μήνες με τους γύφτους

 

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Την πρώτη μέρα

Μου λέει, ο Νικόλας, περίμενε εδώ και θα περάσω να σε πάρω. Κατεβαίνω από το ντάτσουν και κάθομαι σε ένα πάγκο, δίπλα στο σωρό με τα καρπούζια. Ο πιτσιρικάς, ξυπόλυτος, δεν ήταν δέκα χρονών, καθόταν σε μια κουρελού και ψιλοτραγουδούσε, τραγουδομουρμούραγε. Γύφτικο ρετσιτατίβο. Μια στις τόσες, γύριζε να με δει, χαμογελούσε και συνέχιζε το τραγούδι του, το ασταμάτητο, το ατελείωτο. Κάποια στιγμή, μετά από καμιά ώρα, σταματάει μπροστά στη πόστα μια  άσπρη σκονισμένη Μερσεντές και κατεβαίνει ένας κοστουμάτος, στα μαύρα, Έλληνας, σαραντάρης, το πολύ. Γιος βιομηχάνου αλλά παιδί της νύχτας; Επιχειρηματίας τη μέρα, μπίζνες το βράδυ; Θα σας γελάσω. Σηκώνεται ο πιτσιρικάς, ο τύπος ψάχνει με το μάτι, και διαλέγει ένα, όχι πολύ μεγάλο. Το παίρνει στα χέρια του ο νεαρός πωλητής, το κουνάει δυο τρεις φορές πάνω κάτω, το ζυγίζει, δηλαδή, και του λέει: εφτακόσια πενήντα. Δεν το ζύγισες, διαμαρτύρεται ο σκονισμένος, ευγενικά, πολύ ευγενικά και με το χαμόγελο στα χείλη. ΄

Έχω κάνει τ΄ αφτιά μου λαγάνες κι ακούω. Και βλέπω. Σκηνή από Σέξπυρ, μα την Παναγία!

Δεν απαντά αμέσως, τον κοιτάζει στα μάτια.  Θέλεις να το ζυγίσω; Ναι. Θα χάσεις άμα το ζυγίσω! Δεν πειράζει. Προσβάλλεται, το γυφτάκι προσβλήθηκε και στενοχωρήθηκε. Βάζει το καρπούζι στη ζυγαριά με μισή καρδιά, του δείχνει με το δάχτυλο τα κιλά, παίρνει το καρπούζι και του το δίνει, λέγοντας, οχτακόσια είκοσι. Ο σκονισμένος είχε αρχίσει τον  λογαριασμό, νοερώς, ήταν ολοφάνερο ότι ήταν κάπου στην αρχή, θα του έπαιρνε λίγη ώρα ακόμα αλλά σταμάτησε μόλις πήρε το καρπούζι. Υποθέτω, όχι, όχι, είμαι βέβαιος,  ότι συνέχισε την πράξη του πολλαπλασιασμού και, μέχρι να αφήσει το καρπούζι στο αυτοκίνητο και να γυρίσει να πληρώσει, την έχει ολοκληρώσει –  χωρίς να είμαι βέβαιος γι΄ αυτό. Βγάζει από το πορτοφόλι ένα κολλαριστό χιλιάρικο, του το δίνει και φεύγει.

Είδα τον οδηγό να ρίχνει μια τελευταία ματιά στο γυφτάκι, καθώς απομακρυνόταν. Ματιά γεμάτη απορία; Ναι, ναι.  Γεμάτη θαυμασμό; Ναι, οπωσδήποτε! Και γυρίζει το τσογλανάκι και μου λέει:

  • Είδες πώς βγάζω εγώ το μεροκάματο;

Μόλις γνωρίσατε το γιο του Νίκου του Ψυχοπαθή. Που με αγάπησε και τον αγάπησα πολύ. Πρώτος ξάδερφος του Νικόλα. Που με ξέχασε στη πόστα και γύρισα με τα πόδια στα τσαντήρια.

Continue reading

το αυτοκίνητο είναι βλήμα (τροχοφόρο), δεν είναι όχημα

mein Auto ist mein Burg –  το αυτοκίνητό μου είναι το φρούριό μου

(γερμανική παροιμία)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα απομάκρυναν τα άλογα από την άμαξα και τοποθέτησαν έναν κινητήρα, μια τετράχρονη μηχανή εσωτερικής έκρηξης, η οποία κινούσε την άμαξα, δεν αντιμετώπισαν καμιά δυσκολία σχετικά με το πώς θα  ονομάσουν αυτό το νεοπαγές και καινοφανές τεχνούργημα: δεν έπαυε να είναι άμαξα, δεν έπαυε να είναι όχημα  και δεν υπήρχε λόγος να επινοήσουν μια νέα λέξη. Στην Αγγλία συνέχισαν να το λένε  car, στη Γαλλία  voiture, στη Γερμανία wagen, στην Ισπανία carro, στην Τουρκία το ονόμασαν araba (άμαξα) και στην Ελλάδα αμάξι –  και κάρρο, το πολλών ετών και παλιό μοντέλο αυτοκίνητο που μετράει μυρμήγκια, είναι πολύ αργό. Η διατήρηση της ίδιας λέξης υποβάλλει την αντίληψη ότι είναι όχημα  αλλά το αυτοκίνητο δεν είναι όχημα –  όχημα είναι το τροχοφόρο που σύρεται, που τα τραβάνε ζώα:  άλογα, γελάδες, μουλάρια, σκυλιά, άνθρωποι. Το αυτοκίνητο δεν το έλκουν ζώα –  εάν το έλκουν, επειδή δεν λειτουργεί ο κινητήρας, τότε ναι, είναι όχημα.

Continue reading

της τον κάρφωσα: φοβερό καρφί (βόλεϊ), κάρφωμα (μπάσκετ), καρφώνει τη μπάλα στα δίχτυα, καρφωτή κεφαλιά (ποδόσφαιρο)

είναι /βαριά, /η πούτσα –  του – τσολιά!

(ακούστηκε από Έλληνες φιλάθλους στον τελικό στην Πορτογαλία, το 2004, όταν στον τελικό νικήσαμε με 1-0 και πήραμε το κύπελο)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟΝ Δεκέμβριο του 2021 κυκλοφόρησε το βιβλίο μου, Δυτικός πολιτισμός και ποδόσφαιρο: η λατρεία της διείδυσης, με το οποίο έδωσα την απάντηση στο ερώτημα, γιατί το ανδρικό ποδόσφαιρο είναι το πιο δημοφιλές ομαδικό άθλημα στο οποίο η νίκη επιτυγχάνεται με τη διείσδυση της μπάλας σε μια τρύπα. Υποστήριξα λοιπόν ότι, σε αντίθεση με όλα τα άλλα αθλήματα της διείσδυσης, στο ποδόσφαιρο η νίκη επιτυγχάνεται με την πιο δυνατή διείσδυση, η οποία είναι ή πυροβολισμός ή γαμήσι, οπότε η τρύπα, η οπή περιωπής, είναι ή τραύμα ή κωλοτρυπίδα. Ο εκδοτικός οίκος το έθαψε το βιβλίο (το εξεδωσε χωρίς να ξέρει τι γράφει, χάρη έκανε σε κάποιον συγραφέα του ), αλλά σιγά σιγά γίνεται γνωστό και διαβάζεται, πολύ αργά και πολύ σταθερά. Γιατί δεν είχε διατυπωθεί αυτή η τόσο εύλογη και ολοφάνερη απάντηση σε αυτό το καίρο ερώτημα; Διότι όλοι την υποψιάζονταν και όλοι την απωθούσαν. Ξέρω πολύ καλά ότι ενοχλείστε τα μάλα με την γαμησιολογική προσέγγιση του αθλητισμού της διείσδυσης και δη με του ποδοσφαίρου.  Το μόνο σχόλιο που μπορώ να κάνω γι΄αυτό είναι ότι δεν γράφω για να ενοχλήσω και να προκαλέσω αλλά, αν η ενόχληση και η πρόκληση είναι αναπόφευκτα, αυτό οφείλεται στην ατολμία σας να σκεφτείτε και να αποδεχτείτε αυτό που βλέπετε και ακούτε. Είναι πολύ σοβαρό ατόπημα η μη αποδοχή της πραγματικότητας, πάρα πολύ σοβαρό –  σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Δεν μαςεπιτρέπει ούτε την κοινωνική πραγματικότητα να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε ούτε τον εαυτό μας. Και χωρίς αυτή τη γνώση και τη συνειδητοποίηση το μόνο θα κάνουμε είναι αλλεπάλληλες μαλακίες.

Continue reading

πολεμική κοινωνία: ληστρική επιδρομή, κατάκτηση, σφαγή, πόλεμος εκδίωξης/εξόντωσης/αρπαγής

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η ισραηλινή και παλαιστινιακή κοινωνία είναι δύο κοινωνίες που συμβιώνουν/γειτονεύουν. Και στις δύο υπάρχει η διάθεση να συνυπάρξουν –  το ειρηνικά είναι πλεονασμός –  υπάρχει όμως και η επιδίωξη της εξόντωσης της άλλης. Η αναμφισβήτητη αυτή διαπίστωση, εγείρει πληθώρα θεμελιωδών ερωτημάτων. Γιατί υπάρχει και η διάθεση της συνύπαρξης/συμβίωσης και η επιδίωξη της εξόντωσης; Θα επικρατήσει η διάθεση της συνύπαρξης/συμβίωσης ή η επιδίωξη της εξόντωσης; Εάν συμβεί το πρώτο, έχει καλώς. Εάν συμβεί όμως το δεύτερο, ποια κοινωνία θα εξοντωθεί, η παλαιστινιακή ή η ισραηλινή; Τι είδους πολέμου διεξάγεται μεταξύ αυτών των δύο κοινωνιών; Εάν πρόκειται για πόλεμο εκδίωξης και εξόντωσης, μπορούμε να σταματήσουμε τηνεκδίωξη/εξόντωση;

ΓΙΑ να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας και την προσοχή μας στην έννοια της πολεμικής κοινωνίας. Τι είναι μια πολεμική κοινωνία; Υπήρξαν κοινωνίες που δεν ήταν πολεμικές; Με ποιες ιδιαίτερες μορφές εμφανίζεται ο πόλεμος; Περιορίζεται στον γενικά αποδεκτό ορισμό του (ένοπλη σύρραξη μεταξύ κρατών, κοινωνιών, φυλών, ομάδων κοκ) ή εμφανίζει κι άλλες μορφές; Μια εισβολή, λόγου χάριν,  του αμερικάνικου στρατού σε ινδιάνικο καταυλισμό και η σφαγή όλου του άοπλου πληθυσμού ήταν πόλεμος;

Continue reading

γιατί στην Ολυμπία;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ πρέπει να υπάρχει κάποια παραδοξότητα που με παρωθεί να αναρωτιέμαι για ποιο λόγο η διοργάνωση και διεξαγωγή των πρώτων, των μόνων για δύο αιώνες, και των διασημότερων πανελλήνιων αθλητικών αγώνων για μια χρονική περόδο που ξεπερνάει τα χίλια χρόνια πραγματοποιήθηκε στη δυτική Πελοπόννησο, στη νότια Ηλεία, στα σύνορα με την Αρκαδία και τη Μεσσηνία, στην Ολυμπία. Η Ολυμπία δεν ήταν πόλις, ένα αυτόνομο κρατίδιο (ο πιο σύντομη μετάφραση που μπορεί να γίνει), δεν ήταν χωριό, δεν ήταν οικισμός –  ήταν ο χώρος διεξαγωγής των αθλητικών αγώνων, ένας τόπος προσωρινής συνάντησης αθλητών και θεατών, αρχικά της περιοχής και αργότερα όλων των πόλεων. Ναι, υπάρχει μια σαφής παραδοξότητα. Λογικά σκεπτόμενοι, δεν θα έπρεπε να διεξάγονταν εκεί, στην Ολυμπία,  οι αθλητικοί αγώνες στους οποίους η νίκη χάριζε την πολυπόθητη φήμη και δόξα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του αρχαιοελληνικού κόσμου. Και ποια ήταν τα μήκη και τα πλάτη του;

Continue reading

πολεμική βιομηχανία, κράτος και καπιταλισμός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΠΟ τις πρώτες μέρες του εμπορικού (Βενετία) και χρηματοπιστωτικού (Γένοβα) καπιταλισμού, τον 15ο αιώνα, μέχρι το τέλος του β΄παγκοσμίου πολέμου (1945), πάνω από 500 χρόνια, τα ευρωπαϊκά κράτη πολεμούσαν μεταξύ τους χωρίς σταματημό, και χωρίς έλεος, με σύντομες παύσεις, προπαρασκευαστικές του επόμενου πολέμου. Από το 1945 και μετά, κλείνουμε τα 80 χρόνια, δεν υπήρξε πόλεμος μεταξύ ευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών και δεν πρόκειται να υπάρξει στο μέλλον. Το βασικό επιχείρημα που επικαλούμαι είναι η βεβαιότητα ότι μεταξύ της κυριαρχίας (ισχύς) και του κέρδους (πλούτος, χρήμα) το κράτος και οι καπιταλιστές θα προτιμήσουν την κυριαρχία και θα θυσιάσουν το κέρδος, εφόσον βέβαια έχουν εξασφαλίσει τον ελάχιστο και αναγκαίο πλούτο που απαιτείται για την ύπαρξη και την  αναπαραγωγής της ισχύος.  Διότι η ισχύς μπορεί να υπάρξει χωρίς το κυνήγι του κέρδους, αυτό όμως δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την προστασία της ισχύος, του κράτους. Το τέλος λοιπόν του πολέμου μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών, όχι πια μόνο της Ευρώπης, εγείρει πληθώρα θεμελιωδών ζητημάτων και ερωτημάτων: τι θα γίνει η πολεμική βιομηχανία, που αποτελεί έναν από κομβικούς  πυλώνες του βιομηχανικού καπιταλισμού;  Θα αναγκαστούμε να την περιορίσουμε δραστικά; Ποιες θα είναι οι συνέπειες αυτής της απόφασης; Υπάρχει τρόπος να δουλεύει στο φουλ η πολεμική βιομηχανία αλλά να μην γίνεται πόλεμος;

Continue reading