” Το κράτος έχει γίνει στ΄ αλήθεια ένας ‘θνητός θεός’ και, για μια εποχή που δεν πιστεύει πλέον σέ έναν αθάνατο θεό, το κράτος είναι ο μόνος θεός που απόμεινε”

Χανς Μόργκενταου (Επιστήμη και Πολιτική της Ισχύος, σ. 182)

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΛΙΓΕΣ μέρες πριν το κάψιμο του δάσους της Δαδιάς, που καταλαμβάνει το ένα τρίτο του νομού Έβρου, και τη πλημμύρα στη Θεσσαλία, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία προέβλεψε μεγάλης διάρκειας καύσωνα και καταρρακτώδεις βροχές μεγάλης διάρκειας επίσης (“επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα”).  Κι αφού το δάσος της Δαδιάς κάηκε και η Θεσσαλία πλημμύρησε, αναρωτιόμαστε: ποιες ήταν οι πρακτικές συνέπειες αυτών των προγνώσεων; Σε τι μας βοηθούν οι προ-γνώσεις του καιρού; Μας βοήθησαν να αποτρέψουμε το κάψιμο του δάσους και τη πλημμύρα του κάμπου; Όχι, κατά κανένα τρόπο. Οι άνθρωποι, οι τηλεθεατές, και των δύο αυτών περιοχών και όλης της επικράτειας, άκουσαν τη πρόγνωση του καιρού και συνέχισαν τη ζωή τους. Τι άλλο να έκαναν; Τίποτα –  απολύτως τίποτα.  Συνέχισαν να πηγαίνουν στη δουλειά τους, οι υλοτόμοι να κόβουν ξύλα στο δάσος, οι αγρότες να καλλιεργούν τα χωράφια τους, οι κτηνοτρόφοι να βόσκουν τα κοπάδια τους. Είχαν σκεφτεί, φανταστεί, ότι θα καιγόταν το δάσος και ότι δεκάδες χωριά, τεράστιες εκτάσεις εύφορης γης και κτηνοτροφικές μονάδες θα εξαφανίζονταν κάτω από τις τεράστιες ποσότητες νερού που κατέβηκε από τα βουνά της Πίνδου; Όχι, δεν το είχαν σκεφτεί, γιατί θα έπρεπε να το κάνουν; Μπορούμε να προβλέψουμε εάν του χρόνου ή σε πέντε, δέκα χρόνια θα υπάρξουν πάλι καταρρακτώδεις βροχές μεγάλης διάρκειας με καταστροφικές συνέπειες; Σε καμιά περίπτωση. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την αβεβαιότητα; Με την πρόληψη, με τη φροντίδα του μέλλοντος. Οι προγνώσεις του καιρού είναι άχρηστες, δεν έχουν πρακτικές συνέπειες. Το κράτος κάνει πως νοιάζεται! Μόνο που από δω και πέρα οι προγνώσεις του καιρού θα είναι όλο και πιο συχνά προαναγγελίες καταστροφής και θανάτου.

ΘΑ θέσουμε τώρα το κομβικό ερώτημα που πρέπει να τεθεί και να απαντηθεί: θα μπορούσε να αποτραπούν το κάψιμο του μεγαλύτερου μέρους του δάσους της Δαδιάς και οι πλημμύρες στη Θεσσαλία; Απαντώ ευθέως: θα μπορούσε. Θα δούμε πώς. Γιατί όμως δεν απετράπησαν; Οφείλεται στην ανικανότητα του κράτους; Όχι, οφείλεται στην ικανότητα του κράτους. Με αυτήν την ικανότητα θα ασχοληθούμε σήμερα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΟ προηγούμενο σημείωμα παρατηρήσαμε ότι υπήρξε  μια κρίσιμη τομή, μια κομβική αλλαγή κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας διαδικασίας της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης: ο βιολογικός θάνατος ενός μέλους της κοινωνίας, ενός ατόμου, έπαψε να περνάει απαρατήρητος, όπως συμβαίνει σε όλα τα θηλαστικά, και εμφανίστηκε ένα ενδιαφέρον, μια διαχείριση του θανάτου και του πτώματος. Το αποτέλεσμα αυτού του ενδιαφέροντος ήταν η διαμόρφωση κάποιων συγκεκριμένων τρόπων διαχείρισης του θανάτου και του πτώματος : απομάκρυνση του πτώματος εκτός του καταυλισμού, έκθεσή του για να φαγωθεί από πτωματοφάγα ζώα, φάγωμα του πτώματος από τους οικείους, ενταφιασμός, καύση, ταρίχευση και ένας ακόμα που εμφανίστηκε μόλις πριν λίγες δεκαετίες, η διατήρησή του σε υγρό άζωτο (κρυονική). Τα ερωτήματα που εγείρονται δεν είναι πολλά, παραμένουν όμως αναπάντητα, υπό διερεύνηση. Γιατί κάποιος μακρινός πρόγονός μας σταμάτησε να αδιαφορεί για τον νεκρό και το πτώμα και άρχισε να ενδιαφέρεται γι αυτό; Πώς να εξηγήσουμε την ποικιλία των ταφικών εθίμων; Με ποια σειρά εμφανίστικαν; Να διευκρινίσω ότι τα ταφικά έθιμα είναι γενικά οι  τρόποι διαχείρισης του πτώματος και όχι οι τρόποι του ενταφιασμού (παράχωμα στη γη).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ πρόσωπό μας, και το βλέμμα μας,  καταγράφει το παρελθόν μας και τα συναισθήματά μας. Κι αφού το παρελθόν μας και τα συναισθήματά μας, όχι όμως οι σκέψεις μας και οι προθέσεις μας, είναι γραμμένα στο πρόσωπό μας, το ανθρώπινο πρόσωπο είναι κείμενο, το οποίο μπορούμε να το διαβάσουμε. Κι άλλες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε: την κοινωνική καταγωγή, το οικονομικό και το μορφωτικό επίπεδο, το επάγγελμα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Μερικές φορές η ανάγνωση είναι πολύ εύκολη: όταν θα συναντήσουμε ένα φίλο, μια φίλη, θα αντιληφθούμε αμέσως, εάν τον απασχολεί κάτι ή εάν είναι ξένοιαστος, εάν είναι λυπημένος ή χαρούμενος.  Εξ ου και η Φυσιογνωμική. Η ανάγνωση αυτή είναι υποσυνείδητη: όλοι και όλες διαβάζουμε το πρόσωπο του άλλου αλλά δεν συνειδητοποιούμε ούτε την ανάγνωση ούτε τις πληροφορίες που αντλούμε –  εκτός εάν είναι κραυγαλέα φανερές. Οι ζωγράφοι και οι γλύπτες, οι φωτογράφοι και οι σκηνοθέτες ξέρουν να διαβάζουν και να αναπαριστούν σε ένα δεύτερο επίπεδο τα συναισθήματα του προσώπου. Το φωτογραφικό πορτραίτο ενός ανθρώπου το διαβάζουμε. Θυμάστε τον τρόμο στο πρόσωπο του μικρού γυμνού κοριτσιού στο Βιετνάμ που τρέχει ενώ πέφτουν βροχή οι βόμβες ναπάλμ; Τον τρόμο του αλόγου στη “Γκουέρνικα” του Πικάσο; Ο Δαρβίνος έχει γράψει πολλά και άκρως ενδιαφέροντα για αυτό το ζήτημα (Η έκφραση των συγκινήσεων στα ζώα και στον άνθρωπο, εκδ. ΠΕΚ, μετ. Λιγκοβανλή Κατερίνα). Να ένας κατάλογος των συναισθημάτων με τα οποία καταπιάνεται: οδύνη και δάκρυσμα, δυσθυμία, ανησυχία, θλίψη, κατήφεια, απελπισία, χαρά, ευθυμία, αγάπη, τρυφερά συναισθήματα, ευσέβεια, κακή διάθεση και κατσούφιασμα, αποφασιστικότητα, μίσος και οργή, απαξίωση, περιφρόνηση, αηδία, ενοχή, υπεροψία, αδυναμία, υπομονή, επιβεβαίωση και άρνηση, έκπληξη, κατάπληξη, φόβος, τρόμος, ντροπή, σεμνότητα και ερυθρίαση.

Continue reading →

“Thus Are Our Bodies Thus Was Our Custom”: Mortuary Cannibalism in an Amazonian Society

(Beth A. Conklin, American Ethnologist 22 (1): 75-101)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η κοινοτοπία ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που θάβει τους νεκρούς του, τα πτώματα,  είναι μια γενίκευση που παραποιεί βάναυσα την πραγματικότητα.  Η λειτουργία της είναι σαφής: αποσιωπεί, εξαλείφει θα έλεγα, όλους τους άλλους τρόπους διαχείρισης του πτώματος, αποσιωπεί δηλαδή ότι η ταφή, το παράχωμα του πτώματος βαθιά μέσα στη γη, είναι ένας από αυτούς τους τρόπους. Εύλογα λοιπόν θα αναρωτηθούμε: πώς έχει δημιουργεί αυτή η κοινοτοπία, ποιες είναι οι προϋπόθέσεις της; Είναι φανερό ότι εμφανίστηκε σε κοινωνίες που η ταφή ήταν ο μόνος τρόπος διαχείρισης του πτώματος –  στις κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού. Αφού οι δυτικές κοινωνίες θάβουν τα πτώματά τους συνεπάγεται ότι αυτό έκαναν και κάνουν όλες οι κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος. Κάποια στιγμή ο άνθρωπος άρχισε να παραχώνει τα πτώματά του μέσα στη γη και συνέχισε να το κάνει, σε αντίθεση με τα άλλα ζώα που δεν το κάνουν.

ΣΗΜΕΡΑ θα θίξω αδρομερώς κάποια ζητήματα και θα θέσω κάποια ερωτήματα –  ο χειμώνας είναι μπροστά μας, και χρόνο θα έχουμε και διάθεση θα έχουμε να ασχοληθούμε διεξοδικά και λεπτομερειακά με όλα αυτά τα θέματα. Εάν τα συνόψιζα σε μια φράση, θα την διατύπωνα ως εξής: Ιστορία (ή ανθρωπολογία)  των τρόπων διαχείρισης του ανθρώπινου πτώματος.  Γιατί όμως να ασχοληθούμε με αυτο το ζήτημα, με αυτήν την ιστορία ή την ανθρωπολογία; Απαντώ: θα μας βοηθήσει να εξετάσουμε από άλλη οπτική γωνία, να διατυπώσουμε νέες κατευθύνσεις στην εξέταση κάποιων ζητημάτων, για τα οποία οι θεωρίες, οι συζητήσεις και οι έρευνες, που διατυπώνονται χωρίς σταματημό,  δεν έχουν καταλήξει σε γενικά αποδεκτές προσεγγίσεις –  και δεν πρόκειται να καταλήξουν. Πώς, πότε αποκτήσαμε την επίγνωση του θανάτου; Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της επίγνωσης; Έχει αυτή η επίγνωση κάποια σχέση με τη συνείδηση; Τι είναι η συνείδηση; Πώς εμφανίστηκαν οι αντιλήψεις για τον θάνατο, οι τρόποι διαχείρισης του θανάτου; Εάν όλα αυτά σχετίζονται με τη θρησκεία, υπήρξε, υπάρχει, θα υπάρξει κοινωνία χωρίς θρησκεία; Μήπως η διαχείριση του πτώματος, και αργότερα και του θανάτου, είναι όψεις του εμμενούς, του ζωντανού  κομμουνισμού;  Μήπως ο θάνατος και η αποσύνθεση του νεκρού κόσμου (ζωικού και φυτικού) είναι όψεις του φυσικού κομμουνισμού, είναι φυσικές κομμουνιστικότητες; Εάν είναι έτσι, μήπως θα πρέπει να φέρουμε στο προσκήνιο τις κομμουνιστικές όψεις της ταφονομίας; Ταφονομία; Τι είναι αυτό;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ θέμα της έκθεσης, όταν έδωσα εξετάσεις για το Πανεπιστήμιο, καλοκαίρι του 1976, ήταν αυτό: “Πολλοί υποστηρίζουν ότι η αρνητική κριτική για να είναι εποικοδομητική πρέπει να συνοδεύεται οπωσδήποτε από στοιχεία θετικής αντιπροσφοράς, Συμφωνείτε ναι ή όχι και γιατί”. Δημοτική γλώσσα, είχε καθιερωθεί η δημοτική λίγους μήνες πριν, τον Απρίλιο του 1976. Η καθιέρωσή της από το κράτος δεν ήταν τίποτα άλλο παρά νομιμοποίηση μιας πραγματικότητας που κανένας και καμία δεν μπορούσε να παραβλέψει. Εκδότες, εφημερίδες, συγγραφείς, επιστήμονες, ποιητές έγραφαν σε δημοτική και εμείς οι μαθητές γράφαμε σε δημοτική κι αυτή η στάση μας ήταν μια στάση ανυπακοής και αμφισβήτησης. Λίγα χρόνια πριν την καθιέρωση της δημοτικής, οι καθηγητές μας επέτρεπαν να επιλέξουμε μεταξύ καθαρεύουσας και δημοτικής.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΙΑ από τις προτάσεις του υποψηφίου για την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανου Κασσελάκη είναι η κατάργηση της στρατιωτικής θητείας και η αντικατάστασή της με την εθνική κοινωνική θητεία για όλους και όλες, η οποία ασφαλώς και θα είναι υποχρεωτική, όπως είναι και η στρατιωτική θητεία, σύμφωνα με το Σύνταγμα. Η εθνική κοινωνική θητεία δεν είναι τίποτα άλλο από τη γενίκευση της εφαρμογής της εναλλακτική κοινωνικής θητείας, η οποία είναι “υποχρεω­τική προσφορά υπηρεσίας εκτός των ενόπλων δυνάμεων από όσους έχουν τεκμηριωμένη αντίρρηση συνείδησης για την εκτέλεση στρατιωτικής υπηρεσίας” (Κωνσταντίνος Μαστροδήμος, http://www.digestaonline.gr/index.php/24-2006/245-2007-mastorodimos). Εάν δεν θέλεις να υπηρετήσεις στον στρατό εννιά (9) μήνες, θα εργαστείς σε κάποια δημόσια υπηρεσία δέκα πέντε (15) μήνες και θα παίρνεις τον μήνα 223, 53 ευρά. Ο Κασσελάκης προτείνει να μην υπηρετούμε στον στρατό, να υπάρχει δηλαδή μόνο επαγγελματικός στρατός, αλλά να εργαζόμαστε όλοι και όλες 15 μήνες το χρόνο με αμοιβή 223, 53 ευρά τον μήνα. 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΝΑΙ ένα ενδεχόμενο που δεν μας επιτρέπεται να αποκλείσουμε. Συντάσσομαι με αυτούς και αυτές που υποστηρίζουν ότι, εάν δεν κριθεί η μάχη στις πρώτες εκλογές (8 Οκτωβρίου, 43%+1), αντιμέτωποι στις επαναληπτικές θα είναι ο Κώστας Μπακογιάννης και ο  Ηλίας Κασιδιάρης, ένας δεξιός, υψηλόβαθμο στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας, φιλόδοξος πολιτικός που θέλει να γίνει πρωθυπουργός κι ένας ακροδεξιός, νεοναζί, έγκλειστος στις φυλακές, ηγέτης της Χρυσής Αυγής,  που κι αυτός φιλοδοξεί να γίνει πρωθυπουργός.  Θα δούμε γιατί δεν μας παίρνει να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο που καταγράφει ο τίτλος. Εάν συμβεί αυτό, θα πρέπει να εξετάσουμε δυο πολύ κρίσιμα ζητήματα. Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο; Μήπως αυτή η εξέλιξη προοιωνίζεται πολύ αρνητικές και δυσάρεστες καταστάσεις, συμβάντα και γεγονότα;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΛΗΘΩΡΑ ενδείξεων από τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες μας ωθεί να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι η ανθρώπινη σεξουαλικότητα εισέρχεται σε μια νέα εποχή, στην εποχή της αγαμίας: η συχνότητα της σεξουαλικής συνεύρεσης στους νέους και τις νέες τείνει να μειώνεται, αποτέλεσμα της αποδυνάμωσης της κάβλας, του σεξουαλικού ερεθισμού που με τη σειρά του είναι συνέπεια της συρρίκνωσης των κοινωνικών σχέσεων, του ατομικισμού και του οικιακού εγκλεισμού. Δεν γίνεται να μην αναρωτηθούμε για τα αίτια, τις συνθήκες και το μέλλον αυτής της πολύ αρνητικής εξέλιξης, που είναι άλλη μια έκφανση της απώλειας ιδιαίτερων ανθρώπινων χαρακτηριστικών, της διαδικασίας της απο-ανθρωποποίησης. Μήπως μία από τις πολλές αρνητικές συνέπειες της αγαμίας θα είναι η αύξηση της επιθετικότητας και των δύο φύλων αλλά περισσότερο των ανδρών; Εάν εισερχόμαστε αργά και βασανιστικά στην εποχή της αγαμίας, ποια εποχή θα αφήσουμε; Πόσες εποχές προανθρώπνης και ανθρώπινης σεξουαλικότητας υπήρξαν;  Υπάρχει τρόπος να τις εντοπίσουμε;

Continue reading →