in Τα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου, το πρώτο δυτικό Κράτος

Tn 316: μαρτυρία τέλεσης ανθρωποθυσιών στη μυκηναϊκή Πύλο

Tn 316 εμπρός πλευρά

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Σήμερα, Κυριακή απόγευμα,  21 Αυγούστου, και τις δυο τρεις επόμενες μέρες,  θα καταπιαστούμε με την λεπτομερειακή  μελέτη του  διασημότερου και σπουδαιότερου εγγράφου των ανακτόρων της μυκηναϊκής Πύλου, της πήλινης πικακίδας Τn 316, την οποία βλέπετε στα αριστερά, όπως τις δημοσίευσε ο E. L. Bennett – The Pylos Tablets. Texts of the Inscriptions Found, 1939-1954. Princeton 1955 .  Βρέθηκε στο υπ’ αριθμόν 8 Δωμάτιο των Αρχείων και κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι συντάχθηκε λίγες ώρες ή λίγα λεπτά πριν την πυρπόληση των ανακτόρων, κάποιοι μάλιστα διατείνονται ότι γράφτηκε πάρα πολύ βιαστικά, ενώ ένας από αυτούς ότι το χέρι του γραφέα έτρεμε όταν συνέτασσε το έγγραφο. Θα τα δούμε όλα αυτά αναλυτικά πιο κάτω, όπως και το μείζον ζήτημα του ποιος  έκαψε τα ανάκτορα: εισβολείς κατακτητές ή εξεγερμένοι υποτελείς; Όπως βλέπετε κι εσείς, ο γραφέας δεν ολοκλήρωσε τη σύνταξη του εγγράφου: και στις δυο πλευρές, τράβηξε τις οριζόντιες  γραμμές αλλά κείμενο δεν έγραψε. Τα σύμβολα που βλέπετε κάτω δεξιά της εμπρός πλευράς είναι συλλαβογράμματα και γραμμές που χάραξε ο γραφέας  των ανακτόρων για να δοκιμάσει τη μύτη της οξείας ξύλινης (ή καλαμένιας) γραφίδας του (τόσο οξείας όσο η άκρη της οδοντογλυφίδας). (Εάν βιαζόταν τόσο πολύ, θα είχε χρόνο να ασχολείται με την οξύτητα της γραφίδας του;) Με αυτήν την οξεία γραφίδα  έγραφε πάνω στην ωμή και μαλακή πήλινη πινακίδα, που στέγνωνε πάνω στα ράφια  και μετά το τέλος της διοικητικής χρονιάς ανακατεύονταν με νερό και με τον πηλό έφτιαχναν νέες πινακίδες. Αυτός είναι ο λόγος που σώζονται αρχεία μόνο μιας χρονιάς, της χρονιάς που κάηκε το ανάκτορο – η καταστρεπτική φωτιά έψησε τις πινακίδες και τις έσωσε από τον βέβαιο αφανισμό! Ουδέν κακόν αμιγές καλού. . .

[Εάν θέλετε να μεγεθύνετε την πινακίδα, κάνετε ένα ή δυο κλικ πάνω στην εικόνα]

Γιατί όμως η πινακίδα αυτή είναι τόσο σημαντική; Για τρείς λόγους. Πρώτον, μαθαίνουμε την εποχή που πυρπολήθηκαν τα ανάκτορα. Δεύτερον, το έγγραφο περιέχει  πληθώρα πληροφοριών σχετικά με τη μυκηναϊκή θρησκεία. Και, τρίτον,  μαθαίνουμε ότι η τέλεση ανθρωποθυσιών ήταν μια θρησκευτική πρακτική κατά την μυκηναϊκή εποχή, που επιβεβαιώνεται άλλωστε κι από τη μυθολογία. Το θέμα είναι αν ήταν μια συνήθης θρησκευτική πρακτική ή εάν γίνονταν σε έκτακτες καταστάσεις (κινδύνου από εχθρούς ή  από φυσικές καταστροφές).

Tn 316 πίσω πλευρά

Εάν ολοκληρωνόταν η σύνταξη του εγγράφου, θα απαρτιζόταν από έξι παραγράφους. Θα σας εξηγήσω πως συμπεραίνουμε ότι πρόκειται περί έξι παραγράφων. Στο αριστερό μέρος της πίσω πλευράς διακρίνετε δυο μεγάλα συλλαβογράμματα που επαναλαμβάνονται τέσσερις φορές: το pu (σαν λάμδα με μια κάθετη γραμμή στο μέσον της γωνίας) και το ro, ένα σταυρό.  Και τα δυο μαζί αποτελούν τη λέξη pu-ro, Πύλος. Στις τρεις πρώτες περιπτώσεις, μετά τη λέξη Πύλος (pu-ro) ακολουθεί ένα κείμενο – στη  τέταρτη όμως ο γραφέας δεν έγραψε τίποτα – δεν πρόλαβε, τα παράτησε ή δεν είχε τι άλλο να γράψει. Θα τα εξετάσουμε στη συνέχεια όλα αυτά. Στην εμπρός πλευρά, η λέξη Πύλος (pu-ro) έχει γραφεί δυο φορές. Στην επάνω (από το συλλαβόγραμμα pu φαίνεται μόνο το κάτω μέρος) ακολουθεί κείμενο, ενώ στη κάτω, όχι. Επομένως, έχουν γραφεί τέσσερις παράγραφοι, ενώ δύο δεν ολοκληρώθηκαν.

Πως γνωρίζουμε όμως ποια είναι η εμπρός και ποια η πίσω πλευρά; Κοιτάξτε προσεκτικά την πρώτη παράγραφο της εμπρός σελίδας. Μόνο σε αυτήν, και σε καμμία άλλη, πάνω από την με πολύ μεγάλα γράμματα λέξη pu-ro (Πύλος), διαβάζουμε μια λέξη με επίσης (πέντε) μεγάλα  συλλαβογράμματα, όχι όμως τόσο μεγάλα όσο αυτά της λέξης pu-ro (Πύλος). Σύμφωνα με την αποκρυπτογράφηση του Μ. Βέντρις (Μ. Ventris), διαβάζουμε τη λέξη po-ro-wi-to-jo. Διαβάζουμε τη λέξη po-ro-wi-to δυο φορές (με βεβαιότητα) στις πινακίδες Fr 1221 και Fr 1232 , ενώ στην Fr 1218 διαβάζουμε τις δυο πρώτες συλλαβές – η συλλογή Fr καταγράφει διανομές αρωματισμένου ελαιολάδου σε θεούς και θεές). Η κατάληξη -jo στη λέξη po-ro-wi-to-jo δείχνει ότι η λέξη είναι ουσιαστικό σε -ος. Γνωρίζουμε από την Ιλιάδα ότι η γενική ήταν αρχικά -οιο και όχι -ου (αποτέλεσμα συναίρεσης): διαβάζουμε, για παράδειγμα  8 φορές τη γενική θεοιο (θεού, 13 φορές – έχω ένα πρόβλημα με τις πολυτονικές γραμματοσειρές και γράφω τις λέξεις σε μονοτονικό – μόλις το επιλύσω θα διορθώσω όλες τις λέξεις). Θεωρείται γενικά αποδεκτή η πρόταση του Palmer (1963, 254 –  θα παραθέσω τη βιβλιογραφία στο τέλος του κειμένου): πρόκειται για τη λέξη ΠλωFιστός, άρα, ΠλωFιστοίο, από το ρήμα πλωFίζω (>πλωίζω), που σημαίνει ‘αποπλέω’. ΠλωFιστός είναι ο μήνας του απόπλου, είναι ο καταλληλότερος για πλεύση μήνας. Ποια εποχή ήταν η καταλληλότερη για τη ναυσιπλοΐα; Ήταν η άνοιξη και οι αρχές του φθινοπώρου. Το γεγονός ότι τα αρχεία δεν παρέχουν ενδείξεις ότι έχει γίνει ο θερισμός και ο τρύγος μας παροτρύνει να προκρίνουμε την άνοιξη – άλλωστε στην  κλασική αρχαιότητα  υπήρχε μια γιορτή των ούριων ανέμων της άνοιξης, τα Ηροσούρια.

ΠλωFιστοίο (μηνός) λοιπόν συντάχθηκε το μυκηναϊκό έγγραφο της Πύλου που εξετάζουμε, κατά τη διάρκεια του μήνα Πλωιστού θα έγινε και η πυρπόληση των ανακτόρων, την άνοιξη. Γύρω στο 1200 π. Χ.

Εάν μεγεθύνουμε την εικόνα θα παρατηρήσουμε ότι μετά τη λέξη pu-ro (Πύλος) είναι γραμμένη η λέξη i-je-to-qe. Δεν πρόκειται για μια λέξη αλλά για δύο, εάν βέβαια θεωρήσουμε τον συμπλεκτικό σύνδεσμο qe (τε) ως λέξη. Θα πρέπει να σας πω  ότι οι γραφείς ποτέ δεν έγραφαν τις μονοσύλλαβες λέξεις ξεχωριστά αλλά πάντα είτε με τη λέξη που ακολουθούσε είτε με τη λέξη που προηγούνταν, όπως εδώ. Γνωρίζουμε ότι ο συμπλεκτικός σύνδεσμος τε ενώνει όμοιες προτάσεις, ουσιαστικά, μετοχές κλπ, οπότε έχουμε μπροστά μας όχι μόνο την πρώτη (κύρια) πρόταση, η οποία εισάγει όλες τις παραγραφους, αλλά αναμένουμε κι άλλη ή κι άλλες κύριες προτάσεις. Η εισαγωγική αυτή πρόταση  είναι η:  pu-ro  i-je-to-qe, η οποία μεταγράφεται στην αλφαβητική ελληνική ως εξής:

Πύλος ίετοι τε . . .

Ερώτημα πρώτο: τι εννοούσαν οι γραφείς όταν έγραφαν Πύλος, τι είναι η λέξη pu-ro (Πύλος) στα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου; Πρόκειται για ένα τοπωνύμιο στο οποίο βρίσκεται το ανάκτορο της Πύλου αλλά και ο γύρω από αυτό οικισμός, η διοικητική πρωτεύουσα του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου ( ακριβώς ο σημερινός νομός Μεσσηνίας!). Η μυκηναϊκή Πύλος  δεν βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα, και ήταν και στην ιστορική αρχαιότητα,  η Πύλος αλλά καμιά εικοσαριά χιλιόμετρα βορειονατολικά της σημερινής Πύλου, στη σημερινή τοποθεσία Άνω Εγγλιανός, στις νοτιοδυτικές πλαγιές των βουνών της Κυπαρισσίας, που στην αρχαιότητα ονομάζονταν Αιγαλέον (πρβλ. Αιγάλεω), και σημαίνει βράχος (λάας)  των κατσικιών (αίγας). Ο Στράβων,  γεωγράφος του πρώτου προχριστιανικού αιώνα,  γράφει στα ‘Γεωγραφικά’ (4.2) ότι ‘η μεν ουν παλαιά Πύλος η Μεσσηνιακή υπό τω Αιγαλέω πόλις ην΄.  Επομένως, η λέξη Πύλος εδώ είναι περιληπτικό όνομα,  δηλώνει όμως τους κατοίκους του οικισμού, τα μέλη του ανακτόρου ή και τους δύο;

Δεύτερο ερώτημα: Τι είναι αυτό το ίετοι; Είναι ρήμα, γ΄πρόσωπο ενικού, ενεστώτας, μέση φωνή, του ρήματος ίημι (<*ji-je-mi), που η βασική του σημασία είναι ‘θέτω σε κίνηση, κάνω κάτι να κινηθεί’,’ρίχνω’, βάλλω’, ‘ακοντίζω’, κλπ [το θέμα -ε- επιβιώνει στη λέξη ένεση: έν-ε-ση: η πράξη (-ση) της ρίψης, της έγχυσης (-ε-) μέσα σε (εν)]. Στη μέση φωνή σημαίνει ‘ στέλνω τον εαυτό μου προς κάπου, αισθάνομαι μια ώθηση,μια κλίση προς κάτι, επιθυμώ, λαχταράω’. Με απαρέμφατο, σημαίνει’ ποθώ πολύ να πράξω κάτι (αυτό που δηλώνει το απαρέμφατο). Στην Οδύσσεια (χ 304) διαβάζουμε ότι οι όρνιθες, τα πουλιά, εν πεδίω νέφεα πτώσσουσαι  ίενται, ότι έρχονται, προχωράνε προς τον κάμπο φοβούμενα τα σύννεφα και τη βαρυχειμωνιά. Ναι, αλλά στο τρίτο πρόσωπο θα πρέπει να είχαμε ιεται κι όχι ίετοι! Σωστά, σύμφωνα με αυτά που μαθαίνουμε στα σχολεία. Αλλά στη μυκηναϊκή διάλεκτο το τρίτο πρόσωπο ενικού λήγει σε -οι, όχι σε -αι. Να σημειώσουμε ότι η κατάληξη αυτή επιβίωσε στους ιστορικούς χρόνους στην Αρκαδοκυπριακή διάλεκτο, που μιλούνταν από απογόνους των Μυκηναίων που είχαν απομονωθεί, μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού  στην Αρκαδία και στην Κύπρο.

Από τη στιγμή που το ίεμαι (ίετοι) δηλώνει κίνηση και επιθυμία, δηλώνει μια κίνηση που επιθυμεί διακαώς κάποιος να κάνει, αναρωτιόμαστε εάν  η πηγή της σφοδρής  επιθυμίας είναι η χαρά (γιορτή, λόγου χάριν)  ή ο φόβος, ο τρόμος, ο πανικός , προερχόμενος από κάποιο κίνδυνο που γεννά την επιθυμία τρης σωτηρίας, της επιβίωσης (λιτανεία). Όπως κι αν έχει, αυτό το οποίο είναι βέβαιο είναι η σφοδρότητα της επιθυμίας. Κατά συνέπεια,  θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε τη φράση Πύλος ίετοί τε . . . ως εξής: η Πύλος, οι κάτοικοι της Πύλου, προχωρούν, έρχονται διακατεχόμενοι από έντονο πόθο, από σφοδρή επιθυμία και. . . Προς τα που πάνε όμως;

Πριν συνεχίσουμε, για να συνεχίσουμε, θεωρώ απαραίτητο να παραθέσουμε το αποκρυπτογραφημένο κείμενο όπως δημοσιεύτηκε από τους εκδότες των κρατικών αρχείων της Πύλου (E. L. Bennett – J. – P. Olivier, The Pylos Tablets Transcribed, Part I: Texts and Notes [στη σειρά Incunabula Grecae LI] Roma  1976).

PY Tn 316

η εμπρός πλευρά:

.1  po-ro-wi-to-jo

.2              i-e-to-qe , pa-ki-ja-si ,  do-ra-qe , pe-re ,  po-re-na-qe

.3   pu-ro   a-ke ,  po-ti-ni-ja  ΧΡΥΣΑΦΙ  ΔΙΩΤΗ ΚΥΛΙΚΑΣ   1  ΓΥΝΑΙΚΑ 1

.4   ma-na-sa  ,  ΧΡΥΣΑΦΙ  ΦΙΑΛΗ  1 ΓΥΝΑΙΚΑ 1                                                              po-si-da-e-ja   ΧΡΥΣΑΦΙ   ΦΙΑΛΗ  1  ΓΥΝΑΙΚΑ 1

.5  ti-ri-si-ro-e   ΧΡΥΣΑΦΙ ΒΑΘΥ ΚΥΠΕΛΛΟ 1 do-po-ta  ΔΙΩΤΗ ΚΥΛΙΚΑΣ 1

η πίσω πλευρά:

v.1   pu-ro     i-je-to-qe , po-si-da-i-jo , a-ke-qe , wa-tu

v.2                  do-ra-qe , pe-re , po-re-na-qe , a-ke

v.3                 ΧΡΥΣΑΦΙ  ΔΙΩΤΗ ΚΥΛΙΚΑΣ  1 ΓΥΝΑΙΚΑ 2                                               qo-wi-ja ,  na-[      ] , ko-ma-we-te-ja

v.4   pu-ro  i-je-to-qe , pe-re-*82 – jo ,  i-pe-me-de-ja-qe   di-u-ja-qe

v.5               do-ra-qe , pe-re-po-re-na-qe , a , pe-re-*82 ΧΡΥΣΑΦΙ ΦΙΑΛΗ 1                               ΓΥΝΑΙΚΑ 1

v.6                i-pe-me-de-ja  ΧΡΥΣΑΦΙ  ΦΙΑΛΗ 1 di-u-ja  ΧΡΥΣΑΦΙ ΦΙΑΛΗ  1                       ΓΥΝΑΙΚΑ 1

v.7              e-ma-a2 , a-re-ja   ΧΡΥΣΑΦΙ  ΒΑΘΥ ΚΥΠΕΛΛΟ 1 ΑΝΔΡΑΣ 1

v.8   pu-ro   i-je-to-qe , di-u-jo , do-ra-qe , pe-re , po-re-na-qe  a-ke

v.9                 di-we   ΧΡΥΣΑΦΙ  ΦΙΑΛΗ 1 ΑΝΔΡΑΣ 1  e-ra ΧΡΥΣΑΦΙ  1                       ΓΥΝΑΙΚΑ  1

v.10            di-ri-mi-jo  di-wo  , i-je-we , ΧΡΥΣΑΦΙ ΦΙΑΛΗ 1

 

Τώρα, φίλες και φίλοι, μπορούμε να συνεχίσουμε: διαθέτουμε και το κείμενο της Γραμμικής Γραφής Β’ και την αποκρυπτογράφησή του. Απομένει να το μεταγράψουμε στην αλφαβητική εεληνική και να το μεταφράσουμε – θα τα κάνουμε όλα αυτά αλλά σταδιακά. Δεν βιαζόμαστε.

Επανέρχομαι στο ερώτημα: προς τα που κατευθύνονται οι κάτοικοι της Πύλου, έμπλεοι σφοδρού πόθου;  Τι πάνε να κάνουν εκεί;

Στην πρώτη παράγραφο της εμπρός πλευράς προχωράνε σε ένα μέρος που στο κείμενο αναφέρεται ως pa-ki-ja-si, οπότε η πρόταση ολοκληρωμένη έχει ως εξής: pu-ro  i-je-to-qe  pa-ki-ja-si. Στην πρώτη παράγραφο της πίσω σελίδας πάνε po-si-da-i-jo (άρα, pu-ro i-je-to-qe  po-si-da-i-jo. Στη δεύτερη, κατευθύνονται προς τρία σημεία: pe-re-*82-jo, i-pe-me-de-ja και di-u-ja-jo. Τέλος, στην τρίτη παράγραφο πάνε προς di-u-jo. Συνολικά, έχουμε έξι σημεία προορισμού. Επειδή το ρήμα ίεμαι είναι κίνησης σημαντικό, συντάσσεται με τοπική δοτική, άρα όλες αυτές οι λέξεις είναι δοτική, ενικού ή πληθυντικού. Ας τις δούμε όλες μία μία.

Ο πρώτος προορισμός, pa-ki-ja-si, είναι μια λέξη που τη διαβάζουμε πολύ συχνά στα αρχεία της Πύλου. Ως έχει, δοτική πληθυντικού,  τη διαβάζουμε άλλες πέντε (An 18.11  Cn 608.6  Un 2.1 και δύο φορές στην Vn 130 [.7.9]). Διαβάζουμε τρεις φορές την τοπική πληθυντικού pa-ki-ja-pi (Eb 338.A  Jo 438.10  On 300.3)  και δυο φορές την ονομαστική πληθυντικού, pa-ki-ja-ne (Vn. 19.4   Xa 113.1). Διαβάζεται ως Σφαγιάσι, Σφαγιάμφι, Σφαγιάνες. Η μελέτη των πινακίδων που απαντά δείχνει ότι πρόκειται για το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου. Βρισκόταν κοντά στη Πύλο, δηλαδή κοντά στα ανάκτορα, προς το νότο.

Εκείνο που μας προκαλεί καταρχάς την περιέργεια είναι το όνομα. Είναι σαφές ότι προέρχεται από την ίδια ρίζα που προέρχεται και η σφαγή και το ρήμα σφάζω (<σφαγ-jο) και η λέξη φάσγανον (<σφάγανον), που είναι πολεμικό εγχειρίδιο, προφανώς αρχικά εργαλείο σφαγής των ζώων. Οπότε, εγείρεται το ερώτημα: τι σφάζονταν στους Σφαγιάνες; Μιας και πρόκειται για θρησκευτικό κέντρο, δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία, ότι σφάζονταν ζώα. Η πινακίδα που εξετάζουμε, επιβεβαιώνει ότι σφάζονταν και άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες.

Κουράστηκα, θα συνεχίζω αύριο – πάω στη δουλείά.

 

 

 

 

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Αγαπητέ Αθανάσιε Καλημέρα..
    Να σ ευχαριστήσω για τις πληροφορίες που παρέχεις σε όλους μας καθώς και προσωπικά σε ερωτήσεις μου για τις άμεσες απαντήσεις σου. Βρίσκω πολύ ενδιαφέροντα τα κειμενά σου με τις αναλύσεις των πινακιδων και θα σου πρότεινα μια ανάλυση της Ng που αν δεν κάνω λάθος σχετίζεται με την γεωγραφία του Βασιλείου.
    Επίσης θα ήθελα κάποιες πληροφορίες για τον οικισμό A-ke-re-wa τί να σημαίνει άραγε? και ποιες πληροφορίες έχουμε για το συγκεκριμμένο οικισμό?
    Ευχαριστώ και πάλι.
    ΓΙΩΡΓΟΣ Π.(dimmess@yahoo.gr)

  2. Γιώργο, μια από τις προσεχείς μέρες θα γράψω ένα κείμενο για την a-ke-re-wa, για σένα. Και θα δημοσιεύσω και την Ng, μιας το πρόβλημα που είχα με το πολυτονικό λύθηκε -άλλωστε περιλαμβάνει μόνο δύο πανακίδες. Ναι, σχετίζεται με την γεωγραφία αλλά οι δυο αυτές πινακίδες μας παρέχουν πληροφορίες περί μη καταβολής του φόρου σε είδος (λινάρι) από τους χωρικούς στο Κράτος, το διοικητικό κέντρο. Που οφείλεται αυτή η μη καταβολή; Σε αργοπορία; Σε κακή σοδειά; Σε εξέγερση;

  3. Καλημέρα Αθανάσιε καταρχάς..Ευχάριστα νέα μου δίνεις και θα αναμένω να λάβω γνώση για τα παραπάνω εναγωνίως.
    ΓΙΩΡΓΟΣ Π.(dimmess@yahoo.gr)