φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΟ πρώτο μέρος του σημειώματος για την αρχαιότερη μαρτυρία, αρχική σημασία και ετυμολογία της λέξης άνθρωπος επισημάναμε ότι η περιφρονητική, υποτιμητική σημασία που έχει ενίοτε η λέξη είναι συνέχεια της αντίστοιχης αρχαιοελληνικής. Γιατί όμως η λέξη άνθρωπος να έχει υποτιμητική σημασία; Στο ερώτημα αυτό δεν μπορούμε να δώσουμε μια γενικά αποδεκτή απάντηση βασιζόμενοι μόνο στις μαρτυρίες των κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Θα δούμε εάν μπορούμε να δώσουμε μια απάντηση.

ΕΚΤΟΣ από αυτή την επισήμανση, παραθέσαμε και την αρχαιότερη μαρτυρία της εξεταζόμενης λέξης. Πρόκειται για ένα κρατικό αρχείο της μυκηναϊκής Πύλου που συντάχθηκε τη χρονιά που πυρπολήθηκαν τα ανάκτορα, περί το 1200 π. Χ., το διοικητικό κέντρο της μυκηναϊκής επικράτειας της Πύλου που καταλάμβανε την περιοχή του σημερινού νομού Μεσσηνίας. Υπάρχει ένα αρχείο (Ta), ένας μικρός αριθμός πήλινων πινακίδων, στο οποίο διαβάζουμε λεπτομερείς περιγραφές πολυτελών επίπλων. Σε ένα από αυτά (Ta 722) περιγράφεται ένα σκαμνί (ta-ra-nu, θράνυς, εξ ου και θρανίον), πάνω στο οποίο ακουμπούσε τα πόδια του κάποιος που καθόταν σε θρόνο (to-no, θόρνος, θρόνος).  Το σκαμνί αυτό, ξύλινο,  ήταν διακοσμημένο με τέσσερις ανάγλυφες παραστάσεις από ελεφαντόδοντο: ανθρώπου (a-to-ro-qo, ἀνθρώπω, δοτική οργανική), αλόγου (i-qo, ιππω), χταποδιού (po-lu-po-de, πολυπόδει) και φοίνικα (po-ni-ke, φοινίκει) – το πουλί και όχι το δένδρο. Ο άνθρωπος ( κοινωνία), το άλογο ( στεριά), το χταπόδι ( θάλασσα) και ο φοίνικας (αέρας), όλα κάτω από τα πόδια του Κυρίου πού κάθεται στο θρόνο – δεν είναι πολύ ενδιαφέρον; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ διατυπώνουμε μια υπόθεση, καλή ώρα για την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού,  δεν την διατυπώνουμε βασιζόμενοι στη φαντασία, στη διαίσθηση ή στην επιθυμία μας αλλά στα στοιχεία που διαθέτουμε. Σήμερα θα μελετήσουμε αδρομερώς τις πινακίδες της συλλογής Ma της Πύλου και λεπτομερειακά μία από αυτές, την Ma 123.

Η συλλογή Ma αποτελείται από 18 πινακίδες. Το κύριο χαρακτηριστικό της συλλογής είναι η παρουσία σε όλες τις πινακίδες έξι ιδεογραμμάτων, που το κάθε ένα από αυτά δηλώνει κάποιο παραγόμενο προϊόν, δεν ξέρουμε όμως ή δεν είμαστε βέβαιοι ποιο είναι αυτό. Από τα προϊόντα αυτά, τρία υπολογίζονται σε τεμάχια και τρία σε βάρος. Είναι προϊόντα που καταβάλλονται από οικισμούς, από κοινότητες ως φόρος σε είδος στα ανάκτορα. Αυτός που τα καταβάλλει δεν είναι πρόσωπα αλλά οικισμός – έχουμε δηλαδή επιβολή φόρου σε είδος σε κοινότητα, κατά συνέπεια, κοινοτική, συλλογική καταβολή του φόρου. Οι πινακίδες της συλλογής μας πληροφορούν με σαφήνεια ότι αυτοί που συνεισφέρουν στην συγκέντρωση του φόρου που πρέπει να καταβληθεί δεν είναι πρόσωπα αλλά άλλες, μικρότερες ομάδες, συλλογικότητες. Θα εξετάσουμε πρώτα τη δομή των κειμένων των πινακίδων για να αποκτήσουμε μια γενική πρώτη εικόνα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ γιατί και πως κατέρρευσε ο μυκηναϊκός πολιτισμός παραμένει μυστήριο, και θα παραμένει για πολύ ακόμα ή και για πάντα: δεν υπάρχει και πιθανόν να μην υπάρξει μια γενικά, από κοινού αποδεκτή θεωρία – εννοώ υπόθεση, εικασία. Η δυσχέρεια που αντιμετωπίζουμε δεν εξηγείται μόνο με  την έλλειψη στοιχείων αλλά και με τον τρόπο που ερμηνεύουμε αυτά που διαθέτουμε: τα υλικά κατάλοιπα (αρχαιολογία), τα αρχεία των μυκηναϊκων διοικητικών κέντρων (πήλινες πινακίδες) και η προφορική παράδοση (ηρωική ποίηση και μυθολογία/θρησκεία).

ΟΤΑΝ λέμε κατάρρευση εννοούμε την  αδυναμία ενός πολιτισμού να αναπαραχθεί με τον τρόπο που αναπαράγονταν. Η κατάρρευση μπορεί να είναι σταδιακή ή σχετικά αιφνίδια, βίαιη ή μη. Δεν είμαστε και πολύ βέβαιοι ποια από αυτά τα ενδεχόμενα ισχύουν αλλά τα διαθέσιμα στοιχεία μας ωθούν να υποστηρίξουμε ότι η κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού ήταν βίαιη και μικρής διάρκειας – μετά άρχισε μια μακράς διάρκειας αποσύνθεση και μια επίσης μακράς διάρκειας μεταβατική περίοδος, κατά την οποία εμφανίσθηκαν τα πρώτα σπέρματα ενός νέου πολιτισμού. Για να κατανοήσουμε την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού θα πρέπει να σχηματίσουμε μια ευκρινή εικόνα του βασικού του χαρακτηριστικού, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο αναπαράγονταν. Φως στην κατανόηση της κατάρρευσης θα ρίξει και ο πολιτισμός που ακολούθησε· θα είναι όμως αμυδρό μιας και για αυτόν τον πολιτισμό δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή υπόθεση.

Continue reading →

[Τετάρτη, 13 Ιουνίου 2012]

φίλες κε φίλοι, καλή σας μέρα

Σπεύδω βραδέως να ανταποκριθώ, με πολλή ευχαρίστηση,  στο ενδιαφέρον του Γιώργου Πύλιου για τον οικισμό/διαμέρισμα a-ke-re-wa της μυκηναϊκής επικράτειας της Πύλου και για τη συλλογή Ng, που περιλαμβάνει μόνο δυο πινακίδες, οι οποίες ίσως να ήταν και μία, όπως θα δούμε. Λέω βραδέως διότι το κείμενο θα γραφτεἰ σταδιακά μιας και χρειάζομαι πολύ χρόνο για να ψάχνω σε πολλά βιβλία, λεξικά, γραμματικές, άρθρα, κτλ. Και λέω με πολλή ευχαρίστηση διότι εκπληρώνεται ένας από τους σκοπούς της Ανωτάτης Σχολής Κακών Τεχνών: της ελεύθερης κυκλοφορίας της γνώσης, του ελέγχου της και της σύμπηξης πνευματικής φιλίας εν πνεύματι ελευθερίας πνεύματος και σκέψης, τουλάχιστον, με άνδρες και γυναίκες που έχουμε κοινά ενδιαφέροντα, όποια κι αν είναι αυτά. Από τις πρώτες μέρες ήδη διατύπωσα με απλότητα και σαφήνεια τις προθέσεις μου: έστησα την Κακιά  Σχολή όχι μόνο για να δημοσιεύσω κείμενα που δεν μπορούσα με άλλο τρόπο να το κάνω αλλά, κυρίως, για να γνωριστούμε και να τα πούμε και από κοντά, εάν υπάρχει ασφαλώς διάθεση και από τα δύο μέρη.

Μιας και μου δίνεται η ευκαιρία, θα δημοσιεύσω και της τρεις συλλογές της σειράς Ν της Πύλου. Το αντικείμενο αυτών των συλλογών είναι η καταγραφή τών ποσοτήτων ινών λιναριού που έχει καλλιεργηθεί σε οικισμούς της επικράτειας, η καταγραφή των ποσοτήτων που πρέπει να καταβάλει ως φόρο κάθε οικισμός και συνολικά  οι δυο επαρχίες της μυκηναϊκής Πύλου, η καταγραφή των φοροαπαλλαγών και η καταγραφή των ποσοτήτων που δεν παραδόθηκαν από τους οικισμούς στον κρατικό μηχανισμό. Σε ένα μελλοντικό ξεχωριστό κείμενο θα συγκεντρώσω όλες τις πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες που αντλούμε από αυτές τις συλλογές.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Το ζήτημα της γένεσης της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, δηλαδή της αθηναϊκής δημοκρατίας, είναι ένα από τα πολλά άλυτα ζητήματα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Αν και υπάρχει κάποιο πρόβλημα πηγών, δεν είναι αυτή η εξήγηση το γιατί δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή άποψη. Η αδυναμία μας να εξηγήσουμε τη γένεση της δημοκρατίας οφείλεται σε μεθοδολογικούς λόγους. Μιας και η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν μια δουλοκτητική δημοκρατία, μια δημοκρατία δηλαδή που δεν θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς τη χρήση των δούλων στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου,  θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη γένεσή της μόνο εάν κατανοήσουμε το ζήτημα της γένεσης του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής, που κυριαρχούσε κατά την κλασική εποχή (5ος αιώνας π. Χ.). Ποιος όμως τρόπος παραγωγής είχε προηγηθεί, για ποιους λόγους παρήκμασε και εγκαταλείφθηκε; Πότε και πως έγινε η μετάβαση από τον έναν τρόπο παραγωγής στον άλλον;

Το ζήτημα της γένεσης της αθηναϊκής δημοκρατίας αλλά και όλα τα άλλα άλυτα ζητήματα,  τα οποία συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους μιας και είναι στιγμές της διαδικασίας της μετάβασης από τον ποιμενισμό στην δουλοκτησία, επιχειρώ να το προσεγγίσω σε μια  Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική ιστορία, την οποία γράφω εδώ και πολλά χρόνια. Από σήμερα θα αρχίσω να δημοσιεύω τμήματα αυτής της εργασίας τα οποία καταπιάνονται με το ζήτημα της γένεσης της δημοκρατίας. Θα μελετήσουμε τους όρους δημοκρατία και ισονομία, τους όρους δήμος, κράτος (και κρατέω) και νόμος, θα μελετήσουμε τη λήψη των αποφάσεων (βασιλεία, αριστοκρατία, ολιγαρχία) στη μυκηναϊκή Πύλο, την Ιλιάδα και την Οδύσεια, τη λυρική ποίηση, τον Πίνδαρο και Αισχύλο, θα μελετήσουμε τις συνελεύσεις του λαού στα λεγόμενα ομηρικά έπη, τα φαινόμενα της πόλεως και της αγοράς, όπως και άλλα ζητήματα που άπτονται των προαναφερθέντων.

Το κίνητρο για την δημοσίευση αυτών των σημειωμάτων είναι οι αντιλήψεις των υποστηρικτών της αυτονομίας και της αυτοθέσμισης, οι οποίες ακολουθούν, λιγότερο η περισσότερο πιστά, τις θεωρίες του Κ. Καστοριάδη. Πριν σηκώσω τα μανίκια μου και σας παρουσιάσω την αρχική σημασία και τη σημασιολογική εξέλιξη των όρων δήμος, κράτος (κρατέω) και δημοκρατία στις αρχαίες ελληνικές πηγές θα παρουσιάσω απλά και σύντομα τον βασικό πυρήνα των απόψεων των υποστηρικτών της αυτονομίας και της αυτοθέσμισης. Κι αυτό διότι οι απόψεις που υποστηρίζουν βασίζονται σε μια πρόσληψη της αθηναϊκής δημοκρατίας η οποία δεν στηρίζεται κατά κανένα τρόπο στις διαθέσιμες γραπτές πηγές. Πρόκειται για μια παντελώς εξιδανικευμένη εικόνα, η οποία προδίδει  άγνοια και διαστρέβλωση. Οι υποστηρικτές της αυτονομίας και της αυτοθέσμισης διαβάζουν  και υιοθετούν τις απόψεις του Κ. Καστοριάδη, ο οποίος, έχοντας παντελή άγνοια των πηγών της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, υιοθέτησε και τροποποίησε, για να τις εναρμονίσει με τη δική του θεωρία, απόψεις φιλελεύθερων αστών ελληνιστών.

Continue reading →