in Σχετικά με τη Σχολή

η πίπα της ειρήνης και η ηθική της συζήτησης

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Σήμερα θα σχολιάσουμε την πρακτική του καπνίσματος της πίπας από τους αρχηγούς ινδιάνικων φυλών που αποσκοπούσε στη σύναψη ειρήνης· με αφορμή αυτόν τον σχολιασμό θα εκθέσω τις απόψεις μου σχετικά με την ηθική της συζήτησης. Ενδέχεται κάποιοι και κάποιες να ενοχληθούν με τον όρο ηθική αλλά δεν μπορώ να συμμεριστώ την ενόχλησή τους μιας και δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία, κοινωνικός, ομαδικός, προσωπικός δεσμός χωρίς ηθική, χωρίς κανόνες, χωρίς όρια στην ελευθερία μας και την επιθυμία μας.

    Θα ήθελα όμως πρώτα να ευχαριστήσω τον Γρηγόρη για τον εντοπισμό του βιβλίου του Γιούστους Λίψιους, ποιος ξέρει, ίσως να χρησιμο-ποιηθεί από φιλομαθείς νέους και νέες, και όχι μόνο. Ναι, Ciorgos Libertarian  Enrage, τα έγραψε ο Μαρξ αυτά που παραθέτεις για τα όπλα της κριτικής, για την κριτική των όπλων και την υλική βία· ο Μαρξ διατύπωσε πολλές απόψεις για πολλά ζητήματα αλλά πολύ συχνά οι απόψεις αυτές αντιφάσκουν μεταξύ τους. Αυτό που με εντυπωσιάζει στον Μαρξ είναι ακριβώς η πλήρης αδιαφορία του γι αυτές τις αντιφάσεις· η στάση αυτή δεν είναι μια ένδειξη της ελευθερίας, της γονιμότητας της σκέψης του; Με ενδιαφέρει να κατανοήσω γιατί διατύπωσε αντιφατικές απόψεις πάνω σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα, λόγου χάριν, πάνω στο ζήτημα της χρήσης της ένοπλης βίας για την κατάληψη του Κράτους ή την επίτευξη ριζικών κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών. Και αναρωτιέμαι, τί θα έγραφε για αυτό το ζήτημα τώρα που ο Κύριος καπιταλιστής έχει στα χέρια του ατομικά και πυρηνικά όπλα! Και σε τελευταία ανάλυση, δεν μας ενδιαφέρει τι είπε και τι έγραψε ο Μαρξ όσο ο τρόπος σκέψης του. Διαβάζω τον Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία και έχω πρόσβαση όχι μόνο σε ιστορικές λεπτομέρειες της εποχής του αλλά περισσότερο σε έναν τρόπο σκέψης, και με αυτόν τον τρόπο σκέψης προσπαθώ να διατυπώσω μια απάντηση στο ερώτημα εάν μπορούμε, εάν μας επιτρέπεται να καταφύγουμε στην ένοπλη βία. Και απαντώ κατηγορηματικά ΟΧΙ! Ούτε μπορούμε ούτε μας επιτρέπεται. Τι λέει ο Κάρολος στο κείμενο που προανέφερα και πως κατέληξε σε αυτά που λέει; Λαμβάνοντας υπόψη του την ανείπωτη και φρικώδη βία της κρατικής καταστολής των επαναστάσεων τον Ιούνιο του 1848 και την άνοιξη του 1871 (Παρισινή Κομμούνα) ισχυρίζεται, και του βγάζω το καπέλο, ότι κάθε φορά που το προλεταριάτο θα τολμήσει να οπλιστεί, ο Κύριος θα κάνει το κάθε τι για να το αφοπλίσει, να το τρομοκρατήσει και να το εξοντώσει με τον πιο ανηλεή τρόπο. Διαψεύστηκε ποτέ από τότε μέχρι σήμερα;  Δεν διαψεύστηκε και ούτε πρόκειται να διαψευστεί. Επιπλέον, τότε μπορούσε να οπλιστεί· σήμερα δεν μπορεί! Όποιο όπλο και να πιάσει στα χέρια του, ο Κύριος θα έχει ένα ισχυρότερο. Άσε που τώρα μας εξοντώνει, ήπια και πολιτισμένα, και χωρίς να έχουμε πάρει τα όπλα!

    Θα συνεχίσω με την πίπα της ειρήνης αφού πιω ένα καφεδάκι και καπινίσω ένα τσιγαράκι, αφού διαβεβαιώσω τον Γιώργο ότι καπνίζω μόνο δύο τσιγάρα τη μέρα, μα την Παναγία. Εκτάκτως, σπανίως, με παρέα, μπορεί να γίνουν περισσότερα, ας πούμε πέντε ή οχτώ.

Θα κάνω μια συντομότατη παράκαμψη που θα μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε την πρακτική του καπνίσματος της πίπας της ειρήνης και την ηθική της συζήτησης. Πολλές φορές πάω να γράψω ισχυρίζομαι, μερικές φορές γράφω τη λέξη, τη σβήνω μετά και προκρίνω το ρήμα υποστηρίζω. Ισχυρίζομαι σημαίνει γίνομαι πιο ισχυρός, με επιχειρήματα ασφαλώς, απέναντι σε κάποιους άλλους. Υποστηρίζω (τις θέσεις μου, τις σκέψεις μου, τις απόψεις μου) σημαίνει τις στηρίζω με τα επιχειρήματά μου. Στη περίπτωση αυτή, τα επιχειρήματά μου είναι σαν υποστυλώματα, σαν στηρίγματα που είναι απαραίτητα για το χτίσιμο μιας αψίδας, ενός γεφυριού. Η λέξη υποστηρίζω είναι οικοδομικός όρος, η λέξη ισχυρίζομαι προέρχεται από το λεξιλόγιο του Κυρίου. Και οι δύο είναι μεταφορές αλλά καμιά μεταφορά δεν είναι αθώα, μιας και κάθε λέξη είναι φορέας ιδεολογιών και κοινωνικών σχέσεων. Τι θα σκεφτώ λοιπόν όταν διαβάζω ένα κείμενο και αντιληφτώ ότι ο συντάκτης του έχει μια τάση να χρησιμοποιοιεί κατα κόρον το ρήμα ισχυρίζομαι; Δεν λανθάνει μια ασύνειδη επιθυμία προβολής αξιώσεων κυριαρχίας; 

   Θα μου πείτε ότι αυτό το ατόπημα, αν είναι ατόπημα, δεν είναι και πολύ σοβαρό και ότι είμαι υπερβολικός. Διαφωνώ. Είναι πάρα πολύ σοβαρό, πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζουμε. Το πόσο σοβαρό είναι θα μας το επιβεβαιώσει η πρακτική του καπνίσματος της πίπας για την σύναψη της ειρήνης. Πως προέκυψε αυτή η πρακτική;

    Επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια, οι τροφοσυλλέκτες και οι κυνηγοί πάνω σε όλον τον πλανήτη προτιμούσαν να παίρνουν παρά να ζητούν. Ένα παράδειγμα πραγματικό, όχι υποθετικό – αν θέλετε βιβλιογραφική παραπομπή, πολύ ευχαρίστως να σας την παραθέσω. Μας λέει λοιπόν ένας ανθρωπολόγος ότι σε κάποια φυλή τροφοσυλλεκτών κυκλοφορούσε ένα κοινόχρηστο τσεκούρι. Ανά πάσα στιγμή κάποιος το είχε, το χρησιμοποιούσε ή όχι. Όταν κάποιος άλλος το χρειαζόταν πήγαινε και το έπαιρνε, εφόσον δεν ήταν σε χρήση εκείνη τη στιγμή, δεν του το ζητούσε. Και δεν το επέστρεφε, εάν δεν το χρειαζόταν πια. Γιατί όλα αυτά;  Για έναν και μόνο λόγο: για να μην εγκαθιδρυθούν σχέσεις Κυριαρχίας. Η κυριαρχική σχέση δεν εγκαθιδρύεται μόνο με τη προσταγή!  Υπάρχουν κι άλλοι πολλοί τρόποι εγκαθίδρυσης της κυριαρχικής σχέσης κι αυτούς προσπαθούμε να εντοπίσουμε εδώ στην Κακιά Σχολή. Εάν κάνω τράκα ένα τσιγάρο, εάν ζητήσω ένα τσιγάρο, τότε εγκαθιδρύεται μια σχέση εξάρτησης, άρα υποτέλειας. Εάν προσφέρω, κεράσω ένα τσιγάρο, πάλι μια σχέση εξάρτησης επιβάλλεται. Στην πρώτη περίπτωση αυτός που ζητάει, είναι ο Υποτελής· στη δεύτερη, αυτός που δίνει είναι ο Κύριος. Οι τροφοσυλλέκτες ούτε ζητούσαν ούτε έδιναν – έπαιρναν! Το πακέτο με τα τσιγάρα είναι πάνω στο τραπέζι, το ανοίγω και παίρνω ένα. Ανοικτή έκθεση, ελεύθερη πρόσβαση!

     Θα μου πείτε ότι δεν είναι κακό ούτε η αλληλεγγύη ούτε η χαριστικότητα· κι εγώ θα σας πω ότι δεν είναι κακό ούτε το ένα ούτε το άλλο, απλά όλα αυτά  τα ζητήματα θέλουν μεγάλη προσοχή διότι η Κυριαρχία είναι πανταχού παρούσα, καιροφυλακτεί παντού, και μεταξύ επαναστατών, μολύνει, προσπαθεί να μολύνει  όλες τις κοινωνικές  σχέσεις και πρακτικές. Απαιτείται μια συνεχής επιφυλακτικότητα, μια συνεχής εγρήγορση, χωρίς βέβαια να φτάσουμε στο σημείο να ανησυχούμε για τα πάντα διότι έτσι δεν κάνουμε τίποτα, χωρίς βέβαια να φτάσουμε στο σημείο να μην ανησυχούμε για τίποτα γιατί τότε εισερχόμαστε στο ζοφερό βασίλειο των αυταπατών.

      Το να αποφεύγω  να ζητάω ήταν ένα από τα πολλά και ωραία που μου έμαθαν οι γονείς μου. Το να μη ζητάς  ήταν μια πρακτική των αγροτικών κοινοτήτων που η προέλευσή της ανάγεται στα βάθη του χρόνου, στις νεολιθικές κοινότητες, στις τροφοσυλλεκτικές και κυνηγητικές ομάδες. Όταν δύο ινδιάνικες φυλές πολεμούσαν μεταξύ τους και ήθελαν να συνάψουν ειρήνη έπρεπε μία από τις φυλές να ζητήσει τη σύναψη ειρήνης. Αδιέξοδο! Από τη μια ήθελαν ειρήνη, από την άλλη όμως δεν ήθελαν να τη ζητήσουν διότι θα εγκαθίδρυαν μια κυριαρχική σχέση,  θα περιέρχονταν, θα υποβιβάζονταν στην κατάσταση του Υποτελούς!  Συναντιόνταν λοιπόν οι δύο αρχηγοί των εμπόλεμων φυλών αλλά κανένας δεν άνοιγε το στοματάκι του να ζητήσει τον τερματισμό των εχθροπραξιών διότι ο άλλος θα το προσλάμβανε ως ένδειξη αδυναμίας! Μπορούσαν να καθίσουν μέρες ολόκληρες χωρίς να λένε ούτε μια λέξη. Και κάποια στιγμή αδιέξοδης αμηχανίας  έκαναν κάτι μαζί:  άναβαν και κάπνιζαν μια πίπα! Την πίπα της ειρήνης. (Η πίπα της ειρήνης συνηθίζεται και ως πράξη συμφιλίωσης της γυναίκας με τον άνδρα. . . Για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχει και το γλειφομούνι της ειρήνης).

    Η κυριαρχική σχέση, φίλες καιμ φίλοι, ενδέχεται να εμπεδωθεί  και μεταξύ αυτού που διατυπώνει μια κριτική σε κάποιο κείμενο ομάδας ή προσώπου και αυτού, ομάδα ή πρόσωπο,  που την δέχεται. Ποιός είναι ο ισχυρός και ποιός ο αδύναμος σε αυτήν την περίπτωση;  Ισχυρός είναι αυτός που κάνει την κριτική;  Όχι, φίλες και φίλοι, αυτός είναι ο αδύναμος. Γιατί;  Διότι αυτός που διατυπώνει την κριτική ζητάει, ζητάει συζήτηση, προσοχή, αναγνώριση και άλλα πολλά. Πώς εγκαθιδρύεται η κυριαρχική σχέση; Πώς μπορεί να αποφευχθεί η εμπέδωση της κυριαρχικής σχέσης σε αυτήν την περίπτωση;

   Δίνουμε ραντεβού στις δώδεκα. Υπάρχει σοβαρότατος κίνδυνος να εγκαθιδρυθεί μια σχέση Κυριαρχίας:  να είμαι εγώ εκεί στις δώδεκα κι εσύ να έρθεις δώδεκα και μισή. Ποιός είναι ο Κύριος, ποιός είναι ο Υποτελής; Είναι σαφές:  Υποτελής είναι αυτός που περιμένει! Τις περισσότερες φορές αυτό γίνεται ασύνειδα –  πολλές φορές όμως συνειδητότατα! Εάν φτάσουν και οι δύο στις δώδεκα, έχει καλώς. Εάν όχι, για να αποφευχθεί η κυριαρχική σχέση, μετά από ένα δεκάλεπτο πρέπει να φύγω. Κι αν επαναληφθεί, να πας στο διάολο!  

   Επανέρχομαι στο ζήτημα της κριτικής: εάν υπάρξει ανταπόκριση, εάν υπάρξει απάντηση, τότε η κυριαρχική σχέση εξοβελίζεται. Εάν δεν υπάρξει απάντηση, έχει εγκαθιδρυθεί μια κυριαρχική σχέση. Και τότε Κύριος είναι αυτός που δεν απαντά και Υποτελής αυτός που πήρε την πρωτοβουλία για τη συζήτηση.

    Αυτό είναι ένα δράμα που παίζεται μεταξύ επαναστατών, αναρχικών, αναρχιζόντων και άλλων πολλών. Το δράμα δεν είναι αυτό καθ΄ εαυτό το δράμα  όσο η μη κατανόησή του, της ασύνειδης δηλαδή εγκαθίδρυσης της κυριαρχικής σχέσης. Είναι όμως ένα δράμα πολύ χρήσιμο μιας και φέρνει στο προσκήνιο την κατάφωρη αντίφαση μεταξύ λόγων και πράξεων.

Σχολιάστε ελεύθερα!

  1. Να σαι καλά που μου έκανες την καρδιά περιβόλι με κάθε έννοια της φράσεως. Σε φιλώ.

  2. Με βρισκει πληρως συμφωνο,η αποψη σου φιλε Θαναση,για τον τροπο σκεψης του Μαρξ και τις αντιφασεις….
    Η δε κουβεντα για την χρηση βιας των υποτελων απεναντι στον “Κυριο” ,κατα την γνωμη μου ειναι ακομα ανοιχτη…..μελετωντας ολες τις θεσεις των στοχαστων της κριτικης θεωριας(ενδιαφερουσα επισης ηταν και η αποψη των καταστασιακων για την επαναστατικη βια που την κατεταξαν στην βια που διαπνεεται απο την παιδικη αθωοτητα….αντιφασκωντας βεβαια και αυτοι με την θεση τους οτι την αλλοτριωση δεν την πολεμας με αλλοτριωμενα μεσα),δεν εχω ακομα καταληξει σε καποιο ικανοποιητικο συμπερασμα….παρακολουθω με μεγαλο ενδιαφερον τις αναρτησεις ,σου πανω στο θεμα αυτο…μιας και δινουν εναυσματα για αναστοχασμους περα απο,επι μερους συμφωνιες και διαφωνιες….

  3. Ναι, Giorgos, πολλά ζητήματα είναι ανοιχτά και προς διερεύνηση, αυτό θέλω να πω και απλά διατυπώνω τη δική μου γνώμη – τίποτα παραπάνω (προς το παρόν).