φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΡΧΕΣ του περασμένου Δεκέμβρη αποφάσισα να ολοκληρώσω ένα από τα πολλά βιβλία που γράφω, και να συνεχίσω μετά με άλλα. Αφοσιώθηκα σε αυτό και έγραφα μόνο γι΄ αυτό –  τριακόσιες σελίδες είναι ήδη έτοιμες. Άρχισα με το θέμα που μελετώ πολλές δεκαετίες και γνωρίζω καλύτερα – είναι μία από τις μεγάλες μου διανοητικές αγάπες. Ο τίτλος του βιβλίου: ΑΔΡΟΜΕΡΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΜΙΑΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Μιας, όχι της  –  περί (ιστορικής)  αφήγησης πρόκειται, άρα, αφού είναι ιστορική, είναι αδύνατον να μην επεισέρχεται ο προσωπικός, υποκειμενικός παράγοντας, η ερμηνεία. Αναδεικνύω πολλές και κομβικές πτυχές της αρχαίας ελληνικής  ιστορίας (2200 – 400 π. Χ.) που δεν έχουν εντοπιστεί, παρατηρηθεί, μελετηθεί και κατανοηθεί,  την εντάσσω και την συνδέω με την (μέχρι τότε) παγκόσμια ιστορία και είναι ένας συνδυασμός οικονομικής, κοινωνικής, πολιτισμικής  και πολιτικής ιστορίας –  δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. ‘Ημουν βέβαιος ότι μέχρι το φθινόπωρο θα το είχα τελειώσει, θα το είχα ξανακοιτάξει, θα το είχα στείλει σε φίλους και φίλες να το διαβάσουν και να μου κάνουν υποδείξεις, και μετά θα το έστελνα σε τρεις ιστορικούς, ακαδημαϊκούς, ο ένας είναι υπεύθυνος ιστορικής σειράς σε πολύ γνωστό εκδοτικό οίκο (ΠΕΚ).  Τη ζωή μας όμως δεν μπορούμε να τη σκηνοθετήσουμε, η ζωή μας αλλάζει χωρίς να το θέλουμε  και μας αλλάζει πάντα προς ένα ανώτερο επίπεδο. Μόνο που αλλαγή χωρίς μεγάλο πόνο, αφόρητο πόνο, δεν γίνεται.

Continue reading →

“Αγαπητέ αναγνώστη, δέξου, σε παρακαλώ, αυτή την αφιέρωση! Είναι σαν να προσφέρεται με κλειστά μάτια, επομένως με ειλικρίνεια, δίχως ίχνος προμελέτης. Δεν ξέρω ποιος είσαι, δεν ξέρω πού βρίσκεσαι, δεν ξέρω το όνομά σου. Ωστόσο είσαι η ελπίδα μου, η χαρά μου, η αξία μου και η κρυφή τιμή μου”

Κοπεγχάγη, 1846

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΙΑ μέρα σα σήμερα, του Σταυρού, ρώτησα τον πατέρα μου, λίγα χρόνια πριν πάρει σύνταξη, πριν το 1990,  γιατί δεν πάει στη δουλειά και πάει στην εκκλησία. Με κοίταξε στα μάτια, όπως συνήθιζε,  και μου είπε ότι λίγα χρόνια πριν έπεσε ένας τεράστιος ογκόλιθος, στο λατομείο μαρμάτων που δούλευε, στην Παλιά Πεντέλη, ακριβώς δίπλα του. Όταν λέμε δίπλα του δεν εννοούμε ένα μέτρο αλλά ένα εκατοστό. Θεώρησε, κι εμείς δεν μπορούμε, δεν μας επιτρέπεται να πούμε απολύτως τίποτα,  ότι η Παναγία τον έσωσε, ενώ άλλους δεν τους έσωζε – κάθε τόσο θρηνούσαμε στη γειτονιά μας κάποιον λατόμο που άφηνε πίσω του γυναίκα και μικρά παιδιά. Ο πατέρας μου πέθανε τον περασμένο Ιανουάριο, λίγες μέρες μετά τα γενέθλιά μου. 88 χρονών.  Ό,τι γράψω φέτος, τα αφιερώνω στη μνήμη του· εάν δεν ήταν αυτός, εγώ δεν θα υπήρχα. Δεν εννοώ το σπέρμα του αλλά τη φροντίδα του. Θα τα αφιερώσω και στους φίλους μου και στις φίλες μου – εάν δεν με βοηθούσαν στις πολύ δύσκολες στιγμές, δεν θα ήμουν ζωντανός τώρα.  Και, όπως κάθε χρόνο, είναι αφιερωμένα στους λίγους αναγνώστες και τις λίγες αναγνώστριες, τους οποίους/οποίες αγαπώ τόσο πολύ που δεν θα μάθουν ποτέ πόσο. Ποτέ.

Continue reading →

” δεν θέλω να δουλεύω καθόλου”

(Αγ., φίλη, πενηντάχρονη λαντσέρισα σε ψητοπωλείο)

April is the cruellest month, breeding/lilacs out of the dead land, mixing/memory and desire, stirring/dull roots with spring rain.

(T.S. Eliot, The Waste Land – Η Ρημαγμένη Γη)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΗΡΘΕ πάλι ο Απρίλης (όχι, δεν είναι ο σκληρότερος μήνας)  και, όπως κάθε χρόνο,  ήρθε η ώρα να χωρίσουμε για λίγους μήνες. Θα τα ξαναπούμε τέλη Σεπτέμβρη. Άρχισαν οι δουλειές στον λαχανόκηπο, τον βοτανόκηπο, το αμπέλι και τον οπωρώνα. Μέχρι τον Σεπτέμβρη θα γίνουν πολλά, οπότε τότε  θα σκεφτούμε και θα γράψουμε πολλά –  και, το σημαντικότερο, θα επανεξετάσουμε, θα αναθεωρήσουμε  και θα ξανασκεφτούμε πολλά. Σήμερα θα συνοψίσω τα βασικά σημεία των κειμένων των τελευταίων μηνών, τον προβληματισμό μου και τις απόψεις μου. Όλα αυτά θα είναι ο προσανατολισμός μου και για το προσεχές φθινόπωρο.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ ποιήματα του Σόλωνος (ελεγείαι), η Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη (320 π. Χ.)  και η βιογραφία του Σόλωνος από τον Πλούταρχο (2ος μ. Χ. αιώνας) είναι οι μαρτυρίες που διαθέτουμε για τον εμφύλιο πόλεμο στην Αττική περί το 650-590 π. Χ. Με βάση αυτές τις γραπτές πηγές μπορούμε να σχηματίσουμε μια γενική εικόνα, η οποία όμως δεν είναι ευκρινής. Πολλά ζητήματα παραμένουν σκοτεινά και ακατανόητα κι αυτός είναι ο λόγος που έχουν διατυπωθεί πολλές εικασίες και υποθέσεις.

ΑΝ περιγράψουμε αυτή τη γενική εικόνα, ευθύς αμέσως εγείρονται κάποια βασικά ερωτήματα, μερικά εκ των οποίων θα διατυπωθούν σήμερα για πρώτη φορά, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω. Ασφαλώς και θα απαντήσουμε σε αυτά τα καινοφανή ερωτήματα κι αν κάνουμε λάθος, εδώ είμαστε, τα ξανασκεφτόμαστε και διατυπώνουμε νέες απαντήσεις.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΝΟΜΙΖΩ πως έχετε αντιληφθεί γιατί κάνω αυτές τις παρεκβάσεις. Θα το διατυπώσω όμως και ευθαρσώς, για όσους και όσες δεν το έχουν αντιληφθεί: κάθε πρόταση που γράφω είναι το αποτέλεσμα πολλής δουλειάς και μελέτης, έρευνας και αναζήτησης πηγών πρωτογενών. Πριν συνεχίσω λοιπόν την αφήγησή μου για τον εμφύλιο πόλεμο στην Αττική (650-600 π. Χ.), η κατανόηση του οποίου θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την αθηναϊκή δημοκρατία (δεν υπήρξε άλλη δημοκρατία, ας μην το ξεχνάμε), θα κάνω άλλη μία παρέκβαση.

Ο πολιτισμός των εισβολέων κατακτητών, το 2200/2100, που μιλούσαν μια γλώσσα την οποία οι αρχαίοι Έλληνες της κλασικής εποχής με πολλή δυσκολία θα κατανοούσαν, ήταν ένας πολιτισμός ποιμενικός, ένας πολιτισμός του ξύλου, του δέρματος και του μαλλιού. Ο πολιτισμός που καταστράφηκε, αν και πολλά στοιχεία επιβίωσαν, όπως θα δούμε όταν θα μελετήσουμε τις  επιβιώσεις  του νεολιθικού πολιτισμού των αγροτικών κοινοτήτων στην αρχαία ελληνική κοινωνία, ήταν ένας πολιτισμός της  πέτρας, του μαρμάρου, του πηλού και των μετάλλων – δευτερευόντως του ξύλου.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η οικονομία βρίσκεται σε προσαρμογή: αυτό ακούμε και διαβάζουμε καθημερινά. Το λέει και το επαναλαμβάνει το υπηρετικό προσωπικό του Κυρίου καπιταλιστή –  οι δημοσιογράφοι, οι οικονομολόγοι, οι πολιτικοί. Όταν θα τελειώσει η προσαρμογή, θα υπάρξει ανάπτυξη, θα βγούμε από την κρίση. Πρέπει να κάνουμε υπομονή, να υποστούμε θυσίες κι όλα θα πάνε καλά, πολύ καλά. Πότε θα τελειώσει η φάση της προσαρμογής;  Αυτό δεν το γνωρίζουμε.

ΤΙ σημαίνει όμως η φράση ‘ η οικονομία βρίσκεται σε προσαρμογή’; Υπάρχουν νέες συνθήκες στις οποίες πρέπει η οικονομία να προσαρμοστεί. Ποιες είναι αυτές οι συνθήκες, ποια είναι η νέα κατάσταση;  Μία και μόνο μία απάντηση υπάρχει: οξύνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών εξ αιτίας της μείωσης των κερδών. Πώς θα αυξηθούν τα κέρδη; Με τη μείωση του μισθού και του μεροκάματου, με την μείωση των φόρων των επιχειρήσεων, με τη μείωση των εργοδοτικών εισφορών, με το κλείσιμο των μη ανταγωνιστικών μικρών και μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, με την ιδιωτικοποίηση κρατικών υπηρεσιών και οργανισμών.  Το αποτέλεσμα της μείωσης των εργοδοτικών εισφορών θα είναι η μείωση των συντάξεων και των επιδομάτων προς τους εξαθλιωμένους Υποτελείς. Το αποτέλεσμα της μείωσης των φόρων θα είναι η μείωση του μισθού των κρατικών υπαλλήλων και η αύξηση των άμεσων και των έμμεσων φόρων (μείωση αφορολογήτου, ΕΝΦΙΑ και άλλα). Πολλά από αυτά έχουν γίνει, όχι όμως όλα. Το τέταρτο και το πέμπτο μνημόνιο, αν χρειαστεί, είναι αναγκαίο. Δεν είναι αναγκαίο κακό, είναι αναγκαίο καλό –  για τους ισχυρούς καπιταλιστές. Όταν θα γίνουν όλα, η φάση της προσαρμογής της οικονομίας θα έχει τελειώσει.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΡΩΤΑΕΙ μια μάνα το παιδί της: Γιαννάκη, θέλεις να πιεις το γαλατάκι σου; Ο Γιαννάκης απαντά: Όχι, μαμά, δεν το θέλω. Η μαμά ξαναρωτάει με ύφος επιτιμητικό, απειλητικό, εκφοβιστικό: Γιαννάκη! Θέέέλεις να πιεις το γαλατάκι σου; Εδώ αρχίζει η διαδικασίας της σχιζοφρένειας, η δημιουργία ενός άλλου κόσμου, στο οποίο αποσύρεται ο Γιαννάκης, γιατί αυτός ο κόσμος είναι για τα μπάζα. Όταν, καλή μου μανούλα με ρωτάς, εάν θέλω να πιω το γαλατάκι μου, τότε αποδέχεσαι την ελευθερία μου να απαντήσω ναι ή όχι. Αφού εγώ απαντώ όχι, εσύ γιατί με ξαναρωτάς; Με ξαναρωτάς διότι απλούστατα δεν αποδέχεσαι την ελευθερία μου. Δεν γνωρίζεις, μανούλα, ότι μια φορά μιλάμε. Οπότε, και την αποδέχεσαι και δεν την αποδέχεσαι, μου στέλνεις αντιφατικό μήνυμα, το οποίο δεν μπορώ να διαχειριστώ και αποσύρομαι σε έναν άλλο κόσμο. Η ταυτόχρονη και αποδοχή και μη αποδοχή της ελευθερίας του άλλου, λέγεται double bind, διπλοδέσιμο, διπλός δεσμός. Δεν μπορείς να ξεφύγεις με τίποτα. Μανάδες καταστολής.

ΤO double bind, φίλες και φίλοι, είναι πολύ διαδεδομένο στις σχέσεις μεταξύ γονιών και παιδιών, μεταξύ παιδιών, τα οποία μιμούνται τους γονείς, και βέβαια μεταξύ των ενηλίκων. Σε αποκαλώ βλάκα και αμέσως μετά συμπληρώνω, έλα μωρέ, πλάκα κάνω!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΕΛΟΥΜΕ να πολεμήσουμε αλλά δεν ξέρουμε πώς: με αυτή την διαπίστωση συνοψίζω το δράμα των Υποτελών (Παραγωγών, ενεργών και μη) όλης της Οικουμένης στην εποχή μας. Για πολλούς αιώνες και μέχρι πρό τινος γνωρίζαμε· νικούσαμε, χάναμε, τις πιο πολλές φορές –   γνωρίζαμε όμως.  Τώρα, εδώ και μερικές δεκαετίες, από δω και πέρα, η αμηχανία και η απορία είναι οι μόνιμοι σύντροφοι. Όλοι οι τρόποι διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου έχουν αχρηστευθεί· όχι μόνο δεν είναι αποτελεσματικοί αλλά είναι καταδικασμένοι να οδηγήσουν στην βέβαιη ήττα. Η διαμαρτυρία και το αίτημα, ο προσωρινός έλεγχος του χώρου (οι διαδηλώσεις ως ικεσίες και λιτανείες, οι διαδηλώσεις ως έφοδοι, οι καταλήψεις), η ένοπλη επαναστατική βία και οι εκλογές, εάν δεν έχουν τελείως εγκαταλειφθεί, μετράνε μέρες. Κάθε φορά που θα έρχονται στο πολιτικό προσκήνιο, η θλιβερή έκβασή τους θα τους καθιστά πολιτικό αρχαϊσμό. Υπάρχει βέβαια και η απεργία, αλλά το σχετικώς προνομιούχο και διαρκώς συρρικνωνόμενο βιομηχανικό προλεταριάτο των καπιταλιστικών παραδείσων κάθε άλλο παρά δείχνει την οποιαδήποτε διάθεση να πολεμήσει. Όσο για το βιομηχανικό προλεταριάτο της βιομηχανικής Κόλασης (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία κτλ.), αυτό τείνει να υποβιβαστεί στην κατάσταση του έγκλειστου δούλου και η απεργία είναι και θα παραμείνει μια απαγορευμένη, μια άγνωστη λέξη.

Η κατανομή της Ισχύος, ο συσχετισμός δύναμης μεταξύ του καπιταλιστή Κυρίου και των Υποτελών Παραγωγών και άλλων υποτελών τάξεων,  είναι σαφής: είναι συντριπτικά άνισος, σε βάρος βέβαια των Υποτελών. Είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας διαδικασίας μεταβολής, αλλαγής του συσχετισμού δύναμης, που άρχισε τη δεκαετία του ΄80, με την πρώτη επίθεση του νεοφιλελευθερισμού στην Αγγλία και στην Αμερική και την κατάρρευση του κρατικού καπιταλισμού, του υπαρκτού σοσιαλισμού. Οι αρχές όμως της μεταβολής εντοπίζονται πολύ πιο νωρίς. Και είναι τρεις.

Continue reading →