συλλογή Ma της Πύλου: ενδείξεις ένδειας, ανυπακοής ή ένδειας και ανυπακοής;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ διατυπώνουμε μια υπόθεση, καλή ώρα για την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού,  δεν την διατυπώνουμε βασιζόμενοι στη φαντασία, στη διαίσθηση ή στην επιθυμία μας αλλά στα στοιχεία που διαθέτουμε. Σήμερα θα μελετήσουμε αδρομερώς τις πινακίδες της συλλογής Ma της Πύλου και λεπτομερειακά μία από αυτές, την Ma 123.

Η συλλογή Ma αποτελείται από 18 πινακίδες. Το κύριο χαρακτηριστικό της συλλογής είναι η παρουσία σε όλες τις πινακίδες έξι ιδεογραμμάτων, που το κάθε ένα από αυτά δηλώνει κάποιο παραγόμενο προϊόν, δεν ξέρουμε όμως ή δεν είμαστε βέβαιοι ποιο είναι αυτό. Από τα προϊόντα αυτά, τρία υπολογίζονται σε τεμάχια και τρία σε βάρος. Είναι προϊόντα που καταβάλλονται από οικισμούς, από κοινότητες ως φόρος σε είδος στα ανάκτορα. Αυτός που τα καταβάλλει δεν είναι πρόσωπα αλλά οικισμός – έχουμε δηλαδή επιβολή φόρου σε είδος σε κοινότητα, κατά συνέπεια, κοινοτική, συλλογική καταβολή του φόρου. Οι πινακίδες της συλλογής μας πληροφορούν με σαφήνεια ότι αυτοί που συνεισφέρουν στην συγκέντρωση του φόρου που πρέπει να καταβληθεί δεν είναι πρόσωπα αλλά άλλες, μικρότερες ομάδες, συλλογικότητες. Θα εξετάσουμε πρώτα τη δομή των κειμένων των πινακίδων για να αποκτήσουμε μια γενική πρώτη εικόνα.

ΣΤΟΝ πρώτο στίχο κάθε πινακίδας καταγράφεται πρώτα ο οικισμός, η κοινότητα, και ακολουθούν έξι ιδεογράμματα: *146, RI, KE, *152, O, ME. Πίσω από κάθε ένα από αυτά κρύβεται ένα προϊόν που παράγει η κοινότητα και που πρέπει να καταβάλλει στο Κράτος. Τα *146, *152 και ΜΕ υπολογίζονται σε τεμάχια, τα άλλα τρία σε βάρος (η μετρική μονάδα αποδίδεται με το Μ, ένα κιλό περίπου και το Ν, 250 γραμμάρια περίπου). Εικάζουμε ότι πιθανόν το *146 να είναι ύφασμα, το ΚΕ κερί μέλισσας, το *152 δέρμα βοδιού· για τα άλλα τρία ιδεογράμματα δεν έχουμε ιδέα περί τίνος πρόκειται. Η συλλογή λοιπόν περιλαμβάνει, θα λέγαμε, φορολογικά έγγραφα. Δεν είναι όμως έγγραφα του Κράτους που απλά και μόνο υποδεικνύουν στους οικισμούς τα προϊόντα και την ποσότητα που πρέπει να παραδώσουν ως φόρο. Είναι έγγραφα που καταγράφουν τι τελικά έχει καταβληθεί, αφού αναφέρουν τι ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν (ο πρώτος στίχος).

ΣΕ τρεις από τις πινακίδες,  ο δεύτερος στίχος αρχίζει με τη λέξη a-pu-do-si (ἀπύδοσις, απόδοσις, καταβολή, παράδοση – στη μυκηναϊκή διάλεκτο η πρόθεση ἀπό εμφανίζεται ως ἀπύ ) και ακολουθεί η καταγραφή του φόρου που έχει έχει παραδοθεί και του φόρου που δεν έχει παραδοθεί. Αυτό που δεν έχει αποδοθεί καταγράφεται με τη συντομογραφία o, η πρώτη συλλαβή της λέξης o-pe-ro, ὄφελος. Η Ma 222 μας πληροφορεί ότι ο οικισμός a-ke-re-wa έπρεπε να παραδώσει 23 τεμάχια *146 (υφάσματος;), παρέδωσε όμως 10 και οφείλει 13: a-pu-do-si  10 o 13! 

ΣE έξι (6) από τις 18 πινακίδες στον δεύτερο στίχο δεν καταγράφεται τι τελικά παρέδωσε και τι οφείλει ο οικισμός   αλλά διαβάζουμε τη φράση ka-ke-we  o-u-di-do-si (χαλκῆFες οὐ δίδωνσι, οι χαλκουργοί δεν δίνουν) και ακολουθεί η καταγραφή των προϊόντων και η ποσότητα που δεν δίνουν.  Η πινακίδα Ma 90 μας πληροφορεί ότι οι χαλκουργοί στον οικισμό Μέταπα (me-ta-pa) δεν δίνουν 4 τεμάχια *146 (υφάσματα;), τέσσερα κιλά RI, 2 τεμάχια *152 (δέρμα βοδιού) και 100 τεμάχια του προϊόντος ΜΕ. Τι σημαίνει όμως η φράση οι χαλκουργοί δεν δίνουν; Γιατί ο γραφέας γράφει το ρήμα σε ενεστώτα (δεν δίνουν) και όχι σε αόριστο (δεν έδωσαν);  Οι Ventris- Chadwick θεωρούν ότι πρόκειται περί φοροαπαλλαγής (΄Thus the smiths are excused payment ‘) –  ερμηνεία που έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με τα κείμενα των πινακίδων, όπως θα εξετάσουμε στη συνέχεια.

ΣΕ εφτά πινακίδες στον δεύτερο στίχο δεν καταγράφεται ούτε αυτό που παραδόθηκε κι αυτό που οφείλεται ούτε ποια προϊόντα και σε ποια ποσότητα δεν δίνουν οι χαλκουργοί αλλά τους φόρους που χρωστάει η κοινότητα από πέρυσι και δεν τα έδωσε! Στην Ma 216 (και 193, 225, 330, 397)  διαβάζουμε τη φράση pe-ru-si-nu-wo  o-pe-ro: περυσινFόν ὄφελος. (Στην Ma 335 μόνο το επίθετο περυσινFόν).  Η Ma 193 μας πληροφορεί ότι το περσινό χρέος του οικισμού Ρίον (ri-jo) είναι: 2 τεμάχια *146 (ύφασμα;), τέσσερα κιλά του προϊόντος Ο και 362 τεμάχια του προϊόντος ΜΕ.

ΣΕ γενικές γραμμές:ο πρώτος στίχος καταγράφει τον οικισμό που φορολογείται και τα προϊόντα και την ποσότητα που πρέπει να παραδώσει· στον δεύτερο στίχο καταγράφεται ή τι έχει παραδοθεί και τι οφείλεται (α) ή το περυσινό χρέος (β) ή τι δεν δίνουν οι χαλκουργοί (γ). Όταν στον δεύτερο στίχο καταγράφεται το (α) ή το (β), το (γ) καταγράφεται στον τρίτο στίχο του κειμένου της πινακίδας.

Και μετά από όλα αυτά, ας εξετάσουμε τώρα την πινακίδα Ma 123 – θα το κάνουμε αύριο, ξύπνησαν τα παιδιά. Την παραθέτω, θα την μελετήσουμε αύριο και θα συζητήσουμε αν οι 18 πινακίδες της συλλογής Ma μας παρέχουν κάποιες ενδείξεις για ένδεια ή ανυπακοή ή ένδεια και ανυπακοή τα τελευταία δύο χρόνια πριν τα ανάκτορα γίνουν στάχτη.  Ήταν άνοιξη – ποια χρονιά όμως δεν γνωρίζουμε.

Ma 123

.1 ri-jo *146 17    RI M 17   KE M 5   *152 7   O M 4   ME 362

.2 pe-ru-si-nu [-wo], o-pe-ro *146 2  O M 4  ME 362

.3 o-da-a2, ka-ke-we, o-u-di-do-si *146 4 RE M 4 ME 40

o-da-a2 , pe-ra2-qo *146 1 *152 1 [  ] ME[

Μετάφραση:

(Ο φόρος σε είδος που πρέπει να καταβάλει η κοινότητα) Ρίον: 17 τεμάχια  *146, 17 κιλά RI, 5 κιλά  ΚΕ, 7 τεμάχια *152, 4 κιλά Ο, 362 τεμάχια ΜΕ·

Το περυσινό χρέος είναι: 2 τεμάχια *146, 4 κιλά Ο, 362 τεμάχια ΜΕ·

Κατ΄αυτόν τον τρόπο τα παρακάτω (o-da-a2 > hὡς δέ *αhα) οι χαλκουργοί δεν δίνουν: 4 τεμάχια *146, 4 κιλά RE, 40 τεμάχια ΜΕ· κατ΄ αυτόν τον τρόπο τα παρακάτω οι Περαιβοί (δεν δίνουν): 1 τεμάχιο *146, 1 τεμάχιο *152, (χ τεμάχια) ΜΕ.

[Παρασκευή, 13 Φεβρουαρίου 2015)

ΕΙΠΑΜΕ, φίλες και φίλοι, ότι η συλλογή Ma της Πύλου απαρτίζεται από 18 πινακίδες, από 18 φορολογικά έγγραφα. Κάθε πινακίδα αναφέρεται σε μια κοινότητα και καταγράφει τον φόρο σε είδος, τα προϊόντα και τις ποσότητες δηλαδή που οφείλει να παραδώσει στο Κράτος και ακολουθεί μια λεπτομερής καταγραφή των προϊόντων και των ποσοτήτων που δεν παραδόθηκαν. Όλες οι κοινότητες, εκτός από μία (Ma 333) την οποία δεν πρόλαβε ο γραφέας να συμπληρώσει, δεν παραδίδουν όλον τον φόρο σε είδος που έχει ορίσει το Κράτος. Μερικές τον  καταβάλλουν αλλά εμφανίζονται να έχουν εκκρεμότητες – να οφείλουν φόρο της προηγούμενης χρονιάς.

ΣΕ δέκα πινακίδες, άρα δε δέκα κοινότητες, οι γραφείς καταγράφουν τα προϊόντα και τις ποσότητες που δεν παραδίδουν οι χαλκουργοί. Οι Βέντρις και Τσάντγουικ θεωρούν ότι οι γραφείς δεν καταγράφουν ποιον φόρο και σε ποια ποσότητα δεν παρέδωσαν οι χαλκουργοί αλλά ότι καταγράφουν τα προϊόντα και τη ποσότητα που δεν παραδίδουν διότι έχουν απαλλαχτεί – πρόκειται δηλαδή για καταγραφή φοροαπαλλαγής. Δύο πινακίδες όμως μας πληροφορούν ότι δεν πρόκειται για φοροαπαλλαγή: στην Ma 225  μετά  τη φράση οι χαλκουργοί δεν δίνουν (ka-ke-we o-u-di-do-si) ο συντάκτης του εγγράφου καταγράφει τον φόρο που οφείλουν: ο  *146 1  RI M 1 ME 16 : οφείλουν (0, συντομογραφία της λέξης όφελος, o-pe-ro) 1 τεμάχιο του προϊόντος *146 (ύφασμα;), 250 γραμμάρια του προϊόντος RI και 16 τεμάχια του προϊόντος ΜΕ. H Ma 378 δεν μας αφήνει κανένα απολύτως περιθώριο αμφιβολίας: Αφού ο γραφέας καταγράψει τι δεν δίνουν οι χαλκουργοί, συνεχίζει αναφέροντας και το περυσινό χρέος: pe-ru-si-nu-wo ,  o-pe-ro *146 1 *152 2  ME 100.

ΕΚΤΟΣ από τους χαλκουργούς υπάρχουν κι άλλες ομάδες που δεν καταβάλλουν ένα μέρος του φόρου: στην πινακίδα Ma 193, που την εξετάσαμε παραπάνω, μια ομάδα, οι Περαιβοί, την κοινότητα Ρίον δεν καταβάλλουν μικρές ποσότητες τριών προϊόντων. Στην Ma 393 οι ma-ra-ne-ni-jo δεν παρέδωσαν ένα μεγάλο μέρος του καθορισμένου φόρου. Οι πληροφορίες αυτές μας ωθούν να εικάσουμε ότι οι κοινότητες που καταγράφονται στις πινακίδες απαρτίζονταν από επί μέρους ομάδες, επαγγελματικές ή φυλετικές.

ΕΙΝΑΙ σαφές ότι η επιδίωξη των γραφέων είναι να καταγράψουν τα προϊόντα και τις ποσότητες που δεν κατέβαλαν οι κοινότητες. Η φράση περυσινFόν όφελος, περσινό χρέος δείχνει ότι το φαινόμενο της μη καταβολής του φόρου δεν ήταν ένα καινοφανές φαινόμενο αλλά τόσο συχνό που οι γραφείς ένιωσαν την ανάγκη να το καταγράψουν. Αυτό το οποίο μας απασχολεί είναι το εξής: οι κοινότητες δεν μπορούν ή δεν θέλουν να καταβάλουν ττον φόρο σε είδος; Πρόκειται για ένδεια ή για ανυπακοή; Εάν πρόκειται για ένδεια, ποιοι να είναι άραγε οι λόγοι;

ΘΑ απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα εάν στρέψουμε την προσοχή μας στη τόσο συχνή φράση o-u-di-do-si, ου δίδωνσι, δεν δίνουν. Γιατί μεταχειρίζονται τον ενεστώτα και όχι τον αόριστο; Γιατί γράφουν δεν δίδουν και όχι δεν έδωσαν; Θα το εξετάσουμε αύριο το πρωί.