in αδρομερές σκιαγράφημα δυο ιστοριών του ανθρώπινου γένους, θεωρία κομμουνισμού

ανθρωπολογία της ηγεσίας: ο Κύριος διατάζει, ο ηγέτης ποτέ! (2)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΘΕΣΑ χτες το ερώτημα ότι κάποια στιγμή κάποιος από τους είκοσι φίλους μας, από είκοσι έως σαράντα ετών, που θα ζήσουν για πέντε χρόνια κάπου μακριά, σε ένα μεγάλο κτήμα, θα απευθυνθεί προς τους άλλους και θα τους ρωτήσει, διότι δεν υπάρχει κανένα απολύτως ενδεχόμενο να μην τεθεί το ερώτημα : Τα τρόφιμα μας αρκούν για ένα χρόνο, τι θα κάνουμε μετά; Πότε θα διατυπωθεί αυτό το ερώτημα;  Τη πρώτη μέρα ή μετά από πολλές;  Μήπως μετά από πολλές εβδομάδες ή και μήνες;  Ποιος θα το διατυπώσει;  Θα είναι γυναίκα ή άνδρας;  Τι ηλικίας θα είναι;  Θα έχει απάντηση στο ερώτημα που θα θέσει;  

ΘΑ απαντήσω τώρα, ευθύς αμέσως, σε όλα αυτά τα ερωτήματα και στη συνέχεια θα εκθέσω τα επιχειρήματά μου,  μόνο και μόνο για να σταματήσουν το διάβασμα όσοι και όσες ενοχληθούν, για να τους απαλλάξω από τον μόχθο και το άχθος της ανάγνωσης σκέψεων ενός ημίτρελου μαλάκα με περικεφαλαία.

ΤΟ ερώτημα θα τεθεί αν όχι την πρώτη μέρα τουλάχιστον τις πρώτες μέρες. Θα το διατυπώσει άνδρας, σαραντάρης, μπορεί και νεώτερος,  και θα έχει ήδη μια απάντηση, μια πρόταση. Ευθύς αμέσως όλοι και όλες, μάλλον οι περισσότεροι και οι περισσότερες, θα τον θεωρήσουν ως ηγέτη. Αυτός θα είναι ο ηγέτης.  Ηγέτης είναι αυτός που δεν κοιτάζει μόνο τον εαυτό του αλλά νοιάζεται για την επιβίωση, για τη ζωή, για την αναπαραγωγή της ομάδας· αυτό είναι το πρώτο μέλημά του. Είναι αυτός που αγαπά τόσο πολύ τη ζωή και τον εαυτό του ώστε γνωρίζει ότι μόνο εάν όλη η ομάδα υπάρχει και επιβιώνει και περνάει καλά, τότε θα υπάρχει και θα επιβιώνει και θα είναι καλά και αυτός. Ηγέτης είναι αυτός που δέχεται απολύτως ότι η ομάδα προηγείται του μεμονωμένου μέλους.

ΘΑ σας φαίνονται περίεργα όλα αυτά αλλά:  λάβετε υπ΄ όψει σας ότι με την υπόθεση εργασίας που διατύπωσα επιστρέψαμε πολλές χιλιάδες χρόνια πίσω, την εποχή της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, τότε που η κοινωνία ήταν ταυτόσημη με την ομάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν σχέσεις με τις άλλες ομάδες. Εάν αυτοί οι είκοσι φίλοι μας ζήσουν μακριά για πέντε χρόνια, τότε θα επιστρέψουν στην εποχή της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης και θα επαναλάβουν, εκόντες άκοντες, θέλοντας και μη, σχεδόν όλα όσα ζούσαν τότε οι άνθρωποι στις ομάδες των τροφοσυλλεκτών – κυνηγών. Η ανθρώπινη φύση δεν έχει αλλάξει από τότε –  θα το εξετάσουμε διεξοδικά όταν θα εκθέτουμε τα επιχειρήματά μας γιατί ο ηγέτης θα είναι άνδρας και μεγάλης ηλικίας. Και ότι ο ηγέτης δεν μπορεί,  και να θέλει,  να  διατάζει. Γιατί δεν μπορεί;  Ας απαντήσω και θα επανέλθω επί το διεξοδικότερον, όταν θα συζητήσουμε το ζήτημα του Κράτους: λόγω του μικρού μεγέθους της ομάδας/κοινωνίας. Πριν εκθέσω τα επιχειρήματά μου, θα κάνω μια παράκαμψη, την οποία θεωρώ αναγκαία. Αντικείμενό της θα είναι το ζήτημα της εξουσίας –  όχι της Κυριαρχίας, θα δούμε τη διαφορά.

ΘΑ θεωρήσουμε πολύ τυχερή την ομάδα των είκοσι αναρχικών εάν ένας ή μία είναι γιατρός και στον κοινόχρηστο χώρο υπάρχουν κάποια βασικά φάρμακα.  Δεν θα ήμασταν πιο ασφαλείς, άρα πιο ελεύθεροι, ναι, ναι, πιο ελεύθεροι (θα εξετάσουμε το ζήτημα της σχέσης ασφάλειας –  ελευθερίας, το ανθρωπολογικό της υπόβαθρο), εάν υπήρχε γιατρός ή γιατρέσα; Δεν θα του/της ήμασταν ευγνώμονες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα ήμασταν και δουλοπρεπείς;  Δεν θα νιώθαμε και δεν θα εκφράζαμε τον σεβασμό μας και το δέος μας;  Ε, λοιπόν, ο σεβασμός και το δέος που αισθανόμαστε για τους γιατρούς έχει ανθρωπολογική βάση. Ο γιατρός και ο ηγέτης είναι τα δύο πρώτα πρόσωπα που ξεχωρίζουν στις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες, με τη μορφή του σαμάνου και του αρχηγού. Και το σεβασμό και το δέος που αισθανόμαστε για τον γιατρό, τον αισθανόμαστε και για τον ηγέτη. Ο Τσε Γκεβάρα ήταν και γιατρός και ηγέτης, ας μην το ξεχνάμε. Κι όταν ο Πλάτων θέλει να μιλήσει για τον πολιτικό άνδρα, τον συγκρίνει συνεχώς με τον γιατρό. Και με τον κυβερνήτη πλοίου.

ΕΙΝΑΙ βέβαιο ότι ο γιατρός και ο ηγέτης έχουν κάποια κοινά στοιχεία –  ή τουλάχιστον ένα, και θα δούμε ποιο είναι αυτό. Γιατί αισθανόμαστε όμως σεβασμό και δέος για τον γιατρό; Γιατί ενισχύει τη ζωή, τη ζωή μας· και γιατί έχει γνώσεις που δεν τις έχουμε εμείς. Υπάρχει λοιπόν μια διαφορά ως προς την κατοχή γνώσεων. Ο γιατρός μπορεί να μας θεραπεύσει, και τον σεβόμαστε,  αλλά και να μας αρρωστήσει ή να μας στείλει αδιάβαστους –  να το δέος! Μπορεί όμως να κάνει και κάτι άλλο. Να πάει μια γυναίκα της ομάδας μας στον γιατρό για να την εξετάσει και να την θεραπεύσει και της πει ο γιατρός, θα το κάνω αυτό μόνο εάν μου κάνεις μια πίπα! Τι θα κάνει η γυναίκα; Θα το πει στις άλλες γυναίκες και τους άνδρες και θα του πούνε του γιατρού, γιατρέ, μη μαμιέσαι  μη σε μαμήσουμε! Εάν εκλάβουμε τη πίπα ως προνόμιο, αυτό το προνόμιο εδράζεται πάνω στη διαφορά των γνώσεων –  όπου πίπα, ας βάλουμε φακελάκι! Θα μπορέσουμε να το κάνουμε αυτό, να μην επιτρέψουμε να εμφανιστεί το προνόμιο,  μόνο εάν η ομάδα είναι ολιγομελής.

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ότι οι σαμάνοι/γιατροί ήταν άνδρες, μεγάλης ηλικίας και δεν είχαν το παραμικρό προνόμιο –  τουναντίον. Πολύ συχνά θανατώνονταν όταν δεν μπορούσαν να θεραπεύσουν ή να προκαλέσουν βροχή, για παράδειγμα. Το ίδιο συνέβαινε και με τους αρχηγούς –  ο αρχηγός ήταν το θύμα που θυσιάζονταν σε περίπτωση άστοχων εκτιμήσεών του που έβαζαν σε κίνδυνο την ομάδα. Όχι μόνο δεν είχαν προνόμια αλλά είχαν και περισσότερες υποχρεώσεις από τους άλλους! Ο ανθρωπολόγος Κλαστρ (Pierre Clastres) έχει γράψει πολλά και ενδιαφέροντα πάνω σε αυτό το ζήτημα –  με τις απόψεις του θα ασχοληθούμε διεξοδικά στο μέλλον.

Ο σαμάνος/γιατρός έχει γνώσεις και εμπειρία. Μόνο ο άνθρωπος έχει γνώσεις και εμπειρία, ας μην το ξεχνάμε, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα ζώα δεν μαθαίνουν. Μαθαίνουν αλλά δεν μεταβιβάζουν τη γνώση και την εμπειρία. Ο γιατρός/σαμάνος έχει συγκεντρώσει όλη την ιατρική γνώση της ομάδας, γνώση που παράγεται από όλους και όλες –  είναι η ιατρική βιβλιοθήκη της ομάδας. Τη γνώση αυτή θα την μεταβιβάσει σε άλλον, μετά από μια περίοδος μαθητείας. Όπου υπάρχει γνώση συγκεντρωμένη και εμπειρία, εκεί υπάρχει διαφορά γνώσης, εκεί υπάρχει σεβασμός και δέος –  αυτή, φίλες και φίλοι, είναι η εξουσία. Το ξέρω, δεν είναι η κατάλληλη λέξη αλλά δεν μπορώ να επινοήσω άλλη. Αυτό είναι το δράμα μας –  το νιώθω, το αισθάνομαι αλλά πόσο με περιορίζει η γλώσσα, πόσο δεν μπορώ να επινοήσω έναν άλλον όρο που να δηλώσει αυτό που θέλω να πω, πόσο αιχμάλωτός της είμαι! 

ΔΕΝ μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς γνώση και εμπειρία, χωρίς συγκεντρωμένη γνώση και εμπειρία, δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς εκτίμηση και δέος των μελών της προς αυτά τα πρόσωπα, δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς διαφορά γνώσης και εμπειρίας, δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς εξουσία. Για να κατανοήσουμε λοιπόν το ζήτημα της ηγεσίας, πρέπει να κατανοήσουμε το ευρύτερο ζήτημα της εξουσίας, της διαφοράς γνώσης και εμπειρίας.

Ο σαμάνος μας έχει γεράσει και πρέπει να μεταβιβάσει τη γνώση του σε κάποιον άλλον. Ποιος θα είναι αυτός;  Με ποια κριτήρια θα τον επιλέξει;  Ας πούμε ότι τον επέλεξε. Ο νέος σαμάνος θα μαθητεύσει κοντά στον παλιό και τώρα ο σαμάνος δεν είναι μόνο γιατρός, είναι και δάσκαλος. Θα δημιουργηθεί μια νέα σχέση, πέραν αυτής του γιατρού –  ασθενούς, η σχέση δασκάλου –  μαθητή. Η οποία είναι τόσο διάχυτη σε όλες τις κοινωνίες, άρα και στις δικές μας, που δεν τη βλέπουμε. Νομίζουμε ότι περιορίζεται μέσα στους τοίχους των σχολείων και των Πανεπιστημίων. Πόσο λάθος κάνουμε! Η σχέση δασκάλου –  μαθητή είναι άλλη μία έκφανση, από τις πολλές, της εξουσίας. Γι΄ αυτήν όμως και για άλλες θα γράψω αύριο γιατί τώρα κουράστηκα και θέλωπρέπει να ανάψω τη σόμπα.

Αύριο πάλι.

Σχολιάστε ελεύθερα!