in 21ος αιώνας

συρρίκνωση του καπιταλισμού· κοινωνία της αεργίας· απομονωτικός οικιακός εγκλεισμός· κοινωνικός πόλεμος μεταξύ εργασίας και αεργίας· εξοντωτική· αναβιώσεις του Ποιμενικού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ είμαστε και πάλι μαζί, για δωδέκατη χρονιά, μέχρι τέλη Απριλίου. Πληθώρα ενδείξεων μας υποβάλλει την αίσθηση ότι το εξάμηνο αυτό θα είναι πολύ ενδιαφέρον –  θα συμπέσουν οι πανδημίες του κορονοϊού και της γρίπης, οικονομική συρρίκνωση, αύξηση της ανεργίας και της αεργίας, ακραία καιρικά φαινόμενα και άλλα, πιθανόν δευτερεύοντα μεν, αλλά όχι αδιάφορα. Ο συντονισμός τους δεν θα σπάσει τη γέφυρα αλλά τους κραδασμούς θα τους αισθανθούμε και θα τους ακούσουμε, εκτός εάν έχουμε χάσει την ακοή μας και τα ακουστικά δεν βοηθούν. Επειδή θα είναι ενδιαφέρον αυτό το εξάμηνο, τα ερεθίσματα θα είναι πολλά, θα αναγκαστούμε να ξανασκεφτούμε πολλά ζητήματα, να τα ξανακοιτάξουμε, να τα δούμε από άλλες οπτικές γωνίες, να αναθεωρήσουμε πολλά, να διατυπώσουμε νέες προσεγγίσεις της πολύπτυχης και πολύπλευρης κοινωνικής πραγματικότητας.

ΘΑ καταπιαστιούμε με τα ζητήματα της εμφάνισης, της επέκτασης και της συρρίκνωσης τρόπων παραγωγής και αρπαγής, πολιτικών μορφωμάτων (αυτοκρατορίες), πρακτικών και αντιλήψεων, θεσμών και θεωριών. Θα ρωτήσουμε: έχει καταρρεύσει ποτέ στο παρελθόν κάποιο ή κάποια από τα ανωτέρω φαινόμενα;  Ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής κατέρρευσε;  Ο φεουδαρχικός;  Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία κατέρρευσε;  Η οθωμανική;  Η Ρώμη το 300 π. Χ. ήταν μια επικράτεια διαμέτρου 8 χιλιομέτρων –  φανταστείτε ένα μέρος με όρια το Χαλάνδρι, τον δήμο Παπάγου, το κέντρο της Αθήνας, τη Νέα Ιωνία:  αυτή ήταν η Ρώμη για αιώνες. Και άρχισε να επεκτείνεται, μέχρι που κατέκτησε όλη τη δυτική Ευρώπη, έφτασε στον Ρήνο, κατέκτησε τα Βαλκάνια, έφτασε μέχρι την Περσία, κατέκτησε όλη τη Β. Αφρική. Γιατί και πώς επεκτάθηκε;  Και τελικά εξαφανίστηκε –  το 476 μ. Χ. ή το 529! Κατέρρευσε; Όχι, συρρικνώθηκε και η διαδικασία της συρρίκνωσης διήρκεσε πολλά χρόνια, αιώνες. Γιατί και πώς συρρικνώθηκε;  Θα εξετάσουμε την επέκταση και την συρρίκνωση αυτοκρατοριών και τρόπων παραγωγής για να μελετήσουμε τις διαδικασίες της επέκτασης και της συρρίκνωσης.

ΚΑΙ όλα αυτά για να μελετήσουμε την εμφάνιση, την επέκταση και τη συρρίκνωση του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός δεν θα καταρρεύσει, δεν θα ανατραπεί –  θα συρρικνωθεί. Θα ασχοληθούμε δηλαδή με το μέλλον του καπιταλισμού και θα εξετάσουμε κάποιες θεωρίες που έχουν διατυπωθεί γι΄ αυτό το ζήτημα. Γιατί θα συρρικνωθεί, ποιες μορφές θα πάρει η διαδικασία της συρρίκνωσης; Έχει αρχίσει ή θα αρχίσει;

ΤΟ δεύτερο αντικείμενο των αναζητήσεων μας θα είναι η κοινωνία της αεργίας. Μέχρι τώρα, σε όλες τις κοινωνίες του παρελθόντος, στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου (την ιστορία του οποίου θα αφηγηθούμε ένα πρωινό) στις μεν εξισωτικές κοινωνίες συμμετείχαν όλοι και όλες, εκτός από  1-3% (μητέρες και τα βρέφη τους, άρρωστοι, πολύ γέροι και γριές) στις δε κυριαρχικές και ταξικές  όλοι και όλες εκτός από  ένα 5% που ήταν η κυρίαρχη διευθυντική τάξη ή ομάδα –  συν τους φυσικά ανήμπορους από τον κόσμο των Υποτελών. Με λίγα λόγια, το 95-98%! Και σήμερα, εδώ και μερικές δεκαετίες, αλλού τρεις αλλού οχτώ, για ιστορικούς λόγους, το ποσοστό του πληθυσμού που συμμετέχει στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου δεν ξεπερνάει το 15% με ένα άλλο 15% να εργάζεται μεν αλλά να μην παράγει κοινωνικό πλούτο. Και ο μπάτσος  εργάζεται και η αισθητικός εργάζεται και ο περιπτεράς εργάζεται και ο δικαστής εργάζεται και ο δεσμοφύλακας στις φυλακές εργάζεται! Το 70% του πληθυσμού δεν εργάζεται, το 15% παράγει τον κοινωνικό πλούτο που χρειαζόμαστε. Και οι τάσεις αυτές θα συνεχιστούν και θα ενταθούν, με αποτέλεσμα ακόμα περισσότεροι να μην εργάζονται, ακόμα λιγότεροι να παράγουν τον κοινωνικό πλούτο! Πόσο έχει μειωθεί ο χρόνος εργασίας που απαιτείται για να παραχθεί ο κοινωνικός πλούτος! Πόσοι λίγοι άνθρωποι συμμετέχουν στην παραγωγή του!

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για μια επανάσταση, πρόκειται για μια αλλαγή χωρίς επιστροφή, πρόκειται για μια κοινωνική επανάσταση. Και: ή θα συνεχίσουμε ώς έχει, να παράγουν λίγοι ή θα εργαζόμαστε όλοι και όλες ένα μήνα τον χρόνο –  ό,τι και να γίνει είμαι μέσα. Η εργασία υποχωρεί, η αεργία τείνει να γίνει φυσιολογική κατάσταση. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες δεν είναι πια κοινωνίες της εργασίας αλλά κοινωνίες της αεργίας. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, θα πρέπει να ξαναδούμε πολλά ζητήματα.

ΑΣ δούμε το τρίτο αντικείμενο. Εάν ρίξουμε ένα βλέφαρο στις ταξικές-κυριαρχικές κοινωνίες του παρελθόντος θα διαπιστώσουμε την διεξαγωγή πολλών εμφυλίων πολέμων –  δεν υπήρξε κυριαρχική κοινωνία που να μην γνώρισε τον εμφύλιο πόλεμο, και όχι μόνο μία φορά! Οι εμφύλιοι αυτοί πόλεμοι γινόταν κυρίως μεταξύ Κυρίων και Υποτελών αλλά ενίοτε και μεταξύ Κυρίων, με τους οποίους συντάσσονταν οι Υποτελείς –  θα εξετάσουμε τους εμφύλιους πολέμους μεταξύ των Κυρίων στη Ρώμη τον δεύτερο π. Χ. αιώνα. Οι εμφύλιοι πόλεμοι ήταν ένοπλες συγκρούσεις, ενίοτε, συχνά δηλαδή φρικτής βαναυσότητας και αγριότητας. Μας επιτρέπεται λοιπόν να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι όλες οι κυριαρχικές-ταξικές κοινωνίες τείνουν προς τον εμφύλιο πόλεμο. Γιατί;  Να ένα ερώτημα. Μπορεί μια κυριαρχική -ταξική κοινωνία να αποφύγει τον εμφύλιο πόλεμο;  Όχι, κατά τη γνώμη μου.

ΠΡΙΝ ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος παρατηρείται μια κοινωνική πόλωση,  η συγκρότηση δύο αντίπαλων κοινωνικών στρατοπέδων, δύο αντιμαχόμενων κόσμων. Μπορούμε να διακρίνουμε στις μέρες μας τη διαδικασία του κοινωνικού διχασμού, της κοινωνικής πόλωσης; Ναι, μπορούμε! Συγκροτούνται δύο αντίπαλα κοινωνικά στρατόπεδα: της Εργασίας και της Αεργίας. Το πρώτο αποτελείται από τους Κυρίους, τα αφεντικά, μικρά και μεγάλα, δεξιά και αριστερά και από την πλειονότητα των εργαζομένων. Πάτε στου Καρέλια ή στου Παπαστράτου ή στου Μασούτη και πείτε τους για ανατροπή του καπιταλισμού:  θα σας λιντσάρουν! Η πλειονότητα των εργαζομένων έχει ταυτίσει το μέλλον του με αυτό των Κυρίων τους, έχουν ταχθεί στο πλευρό τους. Μας δυσαρεστεί αυτή η διαπίστωση, θα την αποδεχτούμε όμως, με χαρά και οδύνη ή και με τα δύο. Εξηγεί όμως ικανοποιητικά την απουσία αφενός των ταξικών συγκρούσεων και αφετέρου τον θάνατο και την ανυπαρξία της Αριστεράς που γνωρίσαμε στο παρελθόν. Το άλλο στρατόπεδο είναι αυτό της αεργίας, του 70% του πληθυσμού. Ετερογενές και ανομοιόμορφο στρατόπεδο (παιδιά, έφηβοι, νέοι, γέροι, ανάπηροι, χρόνια ασθενείς, ενήλικες, πρώην εργαζόμενοι, άνεργοι που θα γίνουν άεργοι, χρεωκοπημένοι και εξαθλιωμένοι μικροαστοί κ.α.), που η συγκολλητική ουσία του είναι η αεργία.

ΤΟ ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν είναι:  ποια είναι η σχέση μεταξύ αυτών των στρατοπέδων;  Ποιος είναι ο συσχετισμός δύναμης, ποια είναι δηλαδή η μεταξύ τους κατανομή ισχύος; Υπάρχει κάποια λανθάνουσα σύγκρουση;  Θα μετεξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο;  Θα είναι ένοπλη σύγκρουση ή μήπως για πρώτη φορά ζήσουμε έναν μη ένοπλο εμφύλιο πόλεμο;  Μήπως τον ζούμε ήδη;  Εάν είναι έτσι, θα πρέπει να βιώσουμε  μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπική και κοινωνική εμπειρία.

ΚΙ έτσι φτάνουμε στο τέταρτο και πέμπτο ζήτημα. Έχω υποστηρίξει ότι ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια προληπτική αντεπανάσταση. Ναι, αλλά σε ποια επανάσταση αναφέρεται;  Ποια επανάσταση θέλει να καταστείλει, να εξαρθρώσει, να διαλύσει;  Απαντήσαμε:  πρόκειται για την κοινωνική επανάσταση της αεργίας. Η οποία αεργία είναι επικίνδυνη διότι δημιουργεί τις συνθήκες (σχόλη και χρήση ενός μέρους, μικρού,  του κοινωνικού πλούτου χωρίς εργασία) για το προχώρημά της, για τον κοινωνικό πειραματισμό, την κοινωνική δημιουργία. Μέχρι τώρα η εργασία ήταν και ένας τρόπος λειτουργικής καταστροφής των Υποτελών –  εξάντληση! Και άρα ένας τρόπος προστασίας της Κυριαρχίας, ένας τρόπος αποτροπής της κατάλυσης της Κυριαρχίας. Και τώρα που οι Υποτελείς ζουν, όπως ζουν, και δεν εργάζονται;  Πώς θα αντιμετωπίσουν οι Κύριοι αυτόν τον κίνδυνο, την αεργία;  Δύο απόψεις διατυπώνονται. Η κυριαρχική παράδοση της επιείκειας, η παράδοση της σχετικής Κυριαρχίας (δεν είμαστε παντοδύναμοι) προτείνει τον απομονωτικό οικιακό εγκλεισμό των αέργων: κλεισμένοι μέσα στα σπίτια, χωρίς επαφές με άλλους, θα καταναλώνουν τη σύνταξη, το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, το επίδομα ανεργίας, θα βλέπουν, αλυσοδεμένοι στη τηλεόραση και στο διαδίκτυο, παθητικοί, απαθείς και μελαγχολικοί, καταθλιπτικοί. Ο κόσμος της εργασίας, ένας μέρος,  θα κυκλοφορεί, θα τρώει σε γκουρμεδιάρικα ρεστωράν και θα διασκεδάζει σε πολυτελή κλαμπ και πορνεία, θα ταξιδεύει, θα απολαύει τις χαρές της ζωής. Έξω, στους δρόμους και στις πλατείες, οι αστυνομικές δυνάμεις και ο στρατός θα είναι με το δάχτυλο στη  σκανδάλη σε περίπτωση που γίνει κάτι και οι έγκλειστοι πάρουν τους δρόμους και δεν ξέρω και τι άλλο.

Η κυριαρχική παράδοση της σκληρότητας, η παράδοση της απόλυτης Κυριαρχίας (είμαστε παντοδύναμοι, δεν τους χρειαζόμαστε πια τους Υποτελείς) τάσσεται υπέρ της επιλεκτικής εξόντωσης των περιττών και άχρηστων πληθυσμών. Να θυμηθούμε ότι κατά τον 20ό αιώνα 400 εκ. εξοντώθηκαν σε πολέμους, η πλειονότητα δε των θυμάτων ήταν πλεονάζων αγροτικός πληθυσμός και πλεονάζοντες άνεργοι, είτε ήταν στρατιώτες είτε ήταν άμαχοι. Μου φαίνεται πως το ξεχνάμε. Πώς θα γίνει αυτή η εξόντωση; Θα γίνει;  Γίνεται μήπως;  Με πόλεμο ή με άλλα μέσα;  (πείνα, πανδημίες, ‘φυσικές καταστροφές’, ψυχική εξαθλίωση και άλλα).

ΚΑΙ φτάσαμε στο τελευταίο ζήτημα, στις αναβιώσεις του Ποιμενικού στοιχείου. Έχουμε τυποστηρίξει ότι ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, ο ιουδαϊκοχριστιανικοελληνορωμαϊκός πολιτισμός, ο δυτικός πολιτισμός είναι ποιμενικής προέλευσης – με πολλά ποιμενικά στοιχεία. Είναι όμως και κοινοτικής προέλευσης (κομμουνιστικής) αφού οι ποιμένες είχαν κατακτήσει αγροτικές εξισωτικές κοινότητες. Η παράδοση αυτή υπήρχε και έχει αφήσει πολλά αποτυπώματα στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία-  ‘η φύση τών πραγμάτων’  (de rerum natura) του Λουκρήτιου θα σας πείσει, νομίζω. Θα ασχοληθούμε διεξοδικά με αυτή την παράδοση, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Έτσι, μια μεγάλη πολιτισμική σύγκρουση μαίνεται καθ΄ όλη τη διάρκεια του δυτικού πολιτισμού εδώ και πάνω από 2.700 χρόνια: η σύγκρουση μεταξύ Πουμενικού και Κοινοτικού, μεταξύ Κυριαρχίας και ζωντανού κομμουνισμού. Με κριτήριο την κριτική, την απόρριψη ή μη του Ποιμενικού, κρίνουμε εάν ένα λογοτεχνικό έργο είναι ρηξικέλευθο ή όχι. Ο Ραμπελέ, λόγου χάριν,  δεν είναι τσομπάνης, γι αυτό ασχολήθηκε και ο Μπαχτίν με το έργο του Γαργαντούας και Παντακριέλ. Το Ποιμενικό στοιχείο άλλοτε υποχωρεί και άλλοτε  αναβιώνει. Αναβιώνει όταν οξύνεται ο κοινωνικός πόλεμος. Ο φασισμός και ο ναζισμός ήταν και αναβιώσεις του Ποιμενικού. Και οι δύο στρατηγικές των Κυρίων για την αντιμετώπιση της κοινωνικής επανάστασης της αεργίας, και ο απομονωτικός οικιακός εγκλεισμός και η εξόντωση,  είναι οφθαλμοφανείς, καθαρές, γνήσιες αναβιώσεις του Ποιμενικού.

ΑΥΤΑ για σήμερα, φίλες και φίλοι. Μόλις ξημερώσει θα πάω να μαζέψω καρύδια, φύσαγε όλο το βράδυ, αποξηραμένα πάνω στο δέντρο κράνα, θα μαζέψω και αγριοστάφυλα για τον χυμό τους (το κάτι άλλο).

 

Σχολιάστε ελεύθερα!