covid 19, ever given, ο καπιταλισμός και η Προβληματουργική

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ θυμάστε το Κονκόρντ, το υπερηχητικό επιβατικό αεροπλάνο που συνέδεε το Παρίσι με την Νέα Υόρκη μέσα σε 2 ώρες 52 λεπτά και 59 δευτερόλεπτα, παρακαλώ!  Θα το θυμάστε. Θα θυμάστε και γιατί σταμάτησε να πετάει. Πήρε φωτιά την ώρα που απογειωνόταν και 113 άνθρωποι  κάηκαν ζωντανοί όσοι ήταν άτυχοι και δεν πρόλαβαν να πεθάνουν. Κάποιοι από μια αεροναυπηγική βιομηχανία είχαν ζητήσει τη γνώμη του θεωρητικού της ταχύτητας και του ατυχήματος, του Πολ Βιριλιό, για τις σκέψεις που έκαναν να κατασκευάσουν ένα αεροπλάνο 2.000 θέσεων κι αυτός τους είπε: να ετοιμαστείτε για ένα αεροποριό ατύχημα με 2.000 νεκρούς. Ήταν βέβαιος; Ναι, ήταν βέβαιος. Ποιος, ποια  δεν είναι; Γιατί όμως να θέλουν να κατασκευάσουν αεροπλάνο 2.000 θέσεων; Προφανώς τους το είχε  ζητήσει κάποια αεροπορική εταιρεία: 2.000 επιβάτες, πιο πολλά τα κέρδη.

ΟΣΟ μεγαλώνει η ταχύτητα, μας λέει ο θεωρητικός της ταχύτητας, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες ατυχήματος. Βλέπουμε τι γίνεται στους δρόμους: η ταχύτητα των αυτοκινήτων, και όχι μόνο αυτή, είναι το κύριο χαρακτηριστικό του εμφύλιου οδικού πολέμου. Όπου υπάρχει ταχύτητα εκεί θα υπάρξει και ατύχημα. Και επειδή καπιταλισμός χωρίς ταχύτητα δεν νοείται, ο καπιταλισμός τείνει συνεχώς προς την αύξηση της ταχύτητας (αύξηση της ταχύτητας σημαίνει και επέκταση του καπιταλισμού και αύξηση κερδών), δεν νοείται και καπιταλιστική κοινωνία χωρίς ατυχήματα. Και επειδή ταχύτητα υπάρχει και στις επικοινωνίες, θα υπάρξει και εκεί ατύχημα –  πίστευε ο Βιριλιό. Η αιτία μπορεί να είναι ενδογενής, αιτία να είναι η ίδια η ταχύητητα,  μπορεί όμως και όχι. Κάθε έντεκα χρόνια φτάνουν στη Γη οι ηλιακές θύελλες που ξεσπάνε στον ήλιο –  έχουν στο παρελθόν προκαλέσει πολλά προβλήματα. Οι θύελλες αυτές δεν έχουν πάντα την ίδια ένταση και σφοδρότητα. Μια φορά, τον 19ο αιώνα, προκάλεσαν καύσωνα και δόθηκε κάποιο όνομα σε αυτό το φαινόμενο, εκ των υστέρων, που δεν μπορώ να το θυμηθώ. Οι προσεχείς ηλιακές θύελλες θα κινηθούν προς τη Γη το 2022-3 –  θα υπάρξει περίοδος παρατεταμένου καύσωνα; Τι συνέπειες θα έχει στη γεωργία και στη ζωή στις πόλεις; Θα έχουμε ατυχήματα στις επικοινωνίες;  Για να δούμε τι θα δούμε. Μπορεί και τίποτα, μπορεί και πολλά και καινοφανή.

Ο καπιταλισμός έχει ξεπεράσει πολλά όρια της φύσης, και της κοινωνίας, με αποτέλεσμα ο αριθμός των προβλημάτων να αυξάνεται διαρκώς και συνεχώς και τα ατυχήματα να είναι αναπόφευκτα. Γιατί όμως τα λέμε ατυχήματα; Είναι το ατύχημα έλλειψη τύχης; Και τι είναι η τύχη, το ατύχημα; Τι σημαίνει συναντώ τυχαία τον Γιάννη στην Πατησίων, αναρωτιέται ο Αριστοτέλης –  προσαρμόζω τη σκέψη του φιλοσόφου στις σημερινές συνθήκες. Ούτε εγώ ούτε ο Γιάννης θέλαμε να συναντηθούμε, κανείς δεν μας το επέβαλε –  συναντηθήκαμε όμως! Εάν εγώ ή ο Γιάννης καθυστερούσε πέντε λεπτά να φύγει από το σπίτι, θα ήμασταν άτυχοι –  ή τυχεροί, άν δεν ήθελα να τον συναντήσω! Μήπως λοιπόν η τύχη είναι σύμπτωση κινήσεων; Στην περίπτωση αυτή, δυνάμεις όπως αιτία ή ελεύθερη βούληση φαίνεται να μην έχουν τη παραμικρή ισχύ. Εάν αυτή είναι η τύχη ή το τυχαίο, γιατί ήταν ατύχημα η φωτιά στο Κονκόρντ και ο τραγικός θάνατος των 113 επιβατών; Γιατί είναι ατύχημα το πέσιμο πάνω σε βράχο σε στροφή του αυτοκινήτου που τρέχει με 140 χιλιόμετρα; Γιατί ένα μεγάλο αριθμό φαινομένων και καταστάσεων τα αποκαλούμε ατυχήματα ή δυστυχήματα; Μήπως είναι ένας πολύ εύσχημος τρόπος να μην σκεφτούμε;

ΠΡΙΝ πέντε μέρες, 23 Μαρτίου, το πρωί, χτες το μάθαμε, ένα τεράστιο, 400 μέτρα μήκος, γιαπωνέζικο container megaship, to ever given (!), κόλλησε κι έκλεισε τη Διώρυγα του Σουέζ  με αποτέλεσμα να σταματήσει η διέλευση των πλοίων. Έχουν συγκεντρωθεί και στις δύο εισόδους, Μεσόγειο και Ερυθρά θάλασσα, πάνω από 300 πλοία (φορτωμένα με εμπορεύματα, εννοείται) αυτή τη στιγμή, τα οποία περιμένουν  πέντε μέρες και θα περιμένουν μέχρι την Τετάρτη, άλλες τέσσερις μέρες, αν όλα πάνε καλά και καταφέρουν να το ξεκολλήσουν. Από την διώρυγα του Σουέζ διακινείται το 15% των εμπορευμάτων της πάγκόσμια οικονομίας. Είναι βέβαιο ότι δεν θα πάθει τίποτα ο καπιταλισμός από αυτό το συμβάν, δεν θα καταρρεύσει, μην ανηστυχείτε ή μην ελπίζετε, αλλά επιπτώσεις θα υπάρξουν. Ούτε απο την πανδημία covid 19 κατέρρευσε, οι συνέπειες όμως δεν ήταν αμελητέες. Ήταν πολύ σοβαρές. Πρόκειται για ατύχημα το σφήνωμα του ever given στη διώρυγα;

ΑΣΦΑΛΩΣ και όχι! Επικοινώνησα με γνωστό μου Α΄μηχανικό σε τάνκερ ελληνικής ιδιοκτησίας και μου είπε ότι άργησε να συμβεί! Μαθαίνουμε ότι ο κυβερνήτης του πλοίου έχασε τον έλεγχο επειδή φυσούσαν ισχυροί νότιοι άνεμοι με αποτέλεσμα να γυρίσει το πλοίο και να κολλήσει πάνω στην άμμο. Δεν φυσούσαν μόνο ισχυροί νότιοι άνεμοι αλλά υπήρχε και άμπωτη, υποχώρηση των νερών λόγω της παλίρροιας. Γνωρίζουμε, φίλες και φίλοι, ότι το φαινόμενο της παλίρροιας συμβαίνει δύο φορές τη μέρα, κάθε 24 ώρες 50 λεπτά και 30 δευτερόλεπτα και οφείλεται στην βαρυτική έλξη της σελήνης, του ήλιο και της μεταξύ τους σχέσης.  Η άμμος; Τι ρόλο παίζει σε αυτή την ιστορία; Γιατί υπήρχε άμμος εκεί, γιατί κόλλησε στα αβαθή, γιατί να υπάρχουν αβαθή ύδατα;

ΕΝΑΣ και μόνο ένας λόγος υπάρχει. Η διώρυγα του Σουέζ έχει ανοιχτεί σε έρημο, σε αμμώδη περιοχή. Στο μέσον της, η διώρυγα έχει 11, 5 μέτρα βάθος, όχι όμως και κοντά στις όχθες της. Το νερό μετακινεί την άμμο των οχθών της διώρυγας με τις δύο φάσεις της παλίρροιας, την  πλημμυρίδα και την άμπωτη, με αποτέλεσμα σε πολλά σημεία, αν όχι παντού, μεγάλες ποσότητες να έχουν μετακινηθεί μέσα στη διώρυγα. Η κατάσταση αυτή ήταν γνωστή, ασφαλώς, κι η διώρυγα έπρεπε να καθαριστεί. Το πρόβλημα είναι ότι λόγω του εδάφους, η διώρυγα πρέπει να καθαρίζεται καθε τόσο! Το οποίο βέβαια είναι ένα εγχείρημα και χρονοβόρο και πολυδάπανο. Ποιος θα αναλάμβανε την πρωτοβουλία να καθαριστεί; Ποιος, ποιοι θα έβαζαν το χέρι στην τσέπα; Νομικά, την πρωτοβουλία θα έπρεπε να την αναλάβει η κυβέρνηση της Αιγύπτου. Τα χρήματα όμως; Η κυβέρνηση της Αιγύπτου; Ούτε με σφαίρες! Θα έπρεπε να τα βάλουν οι ναυτιλιακές εταιρείες που την χρησιμοποιούν. Αυτές όμως είπαν: εάν το πλοίο περνάει από τη μέση της διώρυγας, όπου δεν υπάρχουν αβαθή, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα.

ΝΟΜΙΖΩ πως τώρα έχουμε σχηματίσει μια αρκετά ευκρινή εικόνα του ”ατυχήματος”. Θα μπορούσε να γίνει και ευκρινέστερη –  θα το κάνουμε. Το κόλλημα στην άμμο του ever given έγινε τη στιγμή της κορύφωσης της πανδημίας covid 19. Εχουμε τη χρονική σύμπτωση δύο προβλημάτων. Δεν νομίζω ότι μας επιτρέπεται να αποκαλέσουμε ατύχημα την πανδημία! Διότι γνωρίζουμε ότι ο ιός είναι αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς δράσης, του περιορισμού του φυσικού περιβάλλοντος. Η σύμπτωση του κολλήματος του πλοίου και της πανδημίας δεν είναι παρά η σύμπτωση, η ταυτόχρονη ύπαρξη της κυκλοφορίας του ιού και η παρεμπόδιση της κυκλοφορίας μέρους των εμπορευμάτων. Τι συνέπειες θα έχει αυτός ο συνδυασμός, αυτή η σύμπτωση; Θα υπάρξουν συνέπειες; Δεν ξέρουμε –  μπορεί ναι, μπορεί όχι, θα δούμε. Ο συνδυασμός αυτός, η σύμπτωση αυτή μας παρωθεί ευλόγως να διατυπώσουμε το εξής ερώτημα: είναι δυνατόν αυτός ο συνδυασμός να γίνει στο μέλλον όχι μεταξύ δύο αλλά πολύ περισσοτέρων καταστάσεων και προβλημάτων; Τι θα συμβεί σε αυτή την περίπτωση;

ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΩ, και δεν θα σταματήσω να το κάνω όσο μυρίζω τα ζουμπούλια, φυτεύω δέντρα και κλαδεύω το αμπέλι, ότι η κυριαρχική σχέση είναι μια σχέση αρνητική, είναι αρνητική συμβίωση, αρνητική συνύπαρξη, αρνητική συνεργασία –  είναι μια προβληματουργική σχέση, είναι μια σχέση προβληματογόνος. Ενώ η συμβιωτική, συνεργασιακή σχέση είναι μια σχέση που αποσκοπεί στην επισήμανση, κατανόηση και άμεση και ταχεία επίλυση των προβλημάτων, που μπορούν να επιλυθούν, η κυριαρχική σχέση είναι μια σχέση που προκαλεί συνεχώς και διαρκώς προβλήματα. Εάν γίναμε άνθρωποι, εάν επινοήσαμε τόσα πολλά πράγματα, εάν επιλύσαμε τόσοα πολλά προβλήματα, εάν συνεχίζουμε να είμαστε άνθρωποι και να λύνουμε προβλήματα, αυτό οφείλεται στην πρόκριση της συνεργασιακής σχέσης.

Η κυριαρχική σχέση δεν παράγει μόνο προβλήματα. Αυτή είναι η αρχή. Υπάρχουν άλλες δύο διαστάσεις. Τα προβλήματα που δεν επιλύονται προκαλούν, γεννούν θα έλεγα άλλα προβλήματα. Με αποτέλεσμα να γίνονται όλο και πιο πολλά. Όταν επιχειρούμε να τα επιλύσουμε, οι λύσεις μας προκαλούν άλλα προβλήματα –  κι αυτό διότι επιχειρούμε να τα επιλύσουμε εντός του πλαισίου της κυριαρχικής σχέσης. Εάν τα επιλύαμε εκτός αυτού του πλαισίου, η κυριαρχική σχέση θα καταλυόταν. Για να μην καταλυθεί, δεν πρέπει να επιλυθούν. Και δεν θα επιλυθούν. Και ο αριθμός τους θα αυξηθεί, θα οξυνθούν και θα γίνουν παγκόσμια –  είναι ήδη.

ΤΙ μπορεί να συμβεί; Μπορεί να συμβεί, το θεωρώ αναπόφευκτο, παντελώς αναπόφευκτο, αυτό που συμβαίνει στις μέρες μας, μόνο που αυτό είναι μια προαναγγελία, μια εικόνα του μέλλοντος: να συμπέσουν, να συνδυαστούν όχι δύο, όπως σήμερα, αλλά πολλά προβλήματα ταυτόχρονα. η αδυναμία μας να τα αντιμετωπίσουμε δεν οφείλεται μόνο στη πληθώρα των ίδιων των προβλημάτων αλλά και σε άλλες δύο ανεξέλεγκτεςμεταβλητές: μία είναι κοινωνική, πολύπτυχη (ανταγωνισμός, επιδίωξη κέρδους, επιθυμία αύξησης του πλούτου και της ισχύος), η άλλη είναι η φύση. Σε μια τέτοια περίπτωση, η κοινωνική αποδιοργάνωση, μικρής ή μεγάλης χρονικής διάρκειας, η κοινωνική αταξία, η όξυνση του παγκόσμιου κοινωνικού πολέμου και η κρατική καταστολή είναι αδύνατον να αποφευχθούν.

ΦΥΣΗΞΑΝ ισχυροί νότιοι  άνεμοι (ποιος μπορεί να τους σταματήσει ή να τους αναβάλει), υπήρξε άμπωτη (ποιος μπορεί να τη σταματήσει ή να την αναβάλει;), που τραβούσε την άμμο μέσα στη διώρυγα,   και το ever given κόλλησε στα αβαθή, σταμάτησε να δίνει. Το ever given είναι ο καπιταλισμός.

ΠΑΩ στο αμπέλι να τελειώσω το κλάδεμα.