Ιστορία της Ιλιάδας (4β): η προτρωική Αχιλληΐδα

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ θα έπρεπε να λέμε θανατοφόρος και όχι θανατηφόρος; Πώς προέκυψε το θανατηφόρος; Ετυμολογική εξήγηση δεν υπάρχει: πρόκειται για σαφέστατη παραβίαση των κανόνων της σύνθεσης ονομάτων. Ποια είναι όμως η πηγή, η προέλευση της παραβίασης; Ξέρουμε ότι η αρχαιότερη μαρτυρία της λέξης βρίσκεται στον Αισχύλο (Χοηφόροι 369) – θα τη διαβάσουμε και στον Σοφοκλή και στον Πλάτωνα. Δεν ξέρουμε εάν προϋπήρχε ή εάν την έπλασε ο Αισχύλος –  δεν έχει σημασία. Να ποια είναι η εξήγηση: η λέξη θανατοφόρος έχει πέντε βραχείες συλλαβές! Το αρχαιοελληνικό αυτί, το αθηναϊκό της ιωνικής-αττικής διαλέκτου έστω, δεν μπορούσε να ακούσει λέξη με πέντε βραχείες συλλαβές! Οι πέντε βραχείες συλλαβές δεν είναι προσ-ωδία, δεν τείνει προς την ωδή, δεν τονίζει την μελωδία –  άρα οι αρχαίοι Έλληνες θα πρέπει να μιλούσαν κάπως τραγουδιστά, κάπως σαν το ρετσιτατίβο της όπερας. Και μετέτρεψε το βραχύ ο σε μακρό ε (η) παντελώς αυθαίρετα για ακουστικούς λόγους. Γιατί;

Η παραβίαση αυτή είναι μια σαφής ένδειξη της επίδρασης της ηρωικής ποίησης και του δακτυλικού εξαμέτρου στη ζωή και τη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων. Άκουγαν πολύ συχνά τους αοιδούς, μετά διάβαζαν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια πολύ συχνά, μάθαιναν να γράφουν και να διαβάζουν με την Ιλιάδα, τα παιδιά των αριστοκρατών και αργότερα όλων, πολλοί ήξεραν να συνθέτουν στίχους σε δακτυλικό εξάμετρο εννοώ έχουμε και φιλοσοφικά κείμενα συντεθειμένα σε αυτόν τον ρυθμό  –  το περί φύσιος του Παρμενίδη είναι το πιο γνωστό. Ο ρυθμός αυτός είναι η εναλλαγή μακρών και βραχειών συλλαβών: μακρά (-) και βραχεία (υ), ως εξής: ή -υυ ή – -, αντικατάσταση των δύο βραχειών με μια μακρά. Αυτό τον ρυθμό είχε συνηθίσει για αιώνες το αυτί τους. Το θανατοφόρος (πέντε βραχείες) τους ακουγόταν μη οικείο, δυσάρεστο, δεν ήταν μελωδικό, προσωδιακό –  η φράση η θανατηφόρος (-υυ-υυ) είναι δύο δάκτυλοι, είναι ότι πρέπει!  Κατά συνέπεια, υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός λέξεων που δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τους αοιδούς ή όποιους άλλους. Οι λέξεις αυτές είναι του κρητικού ρυθμού (-υ-), του αντισπαστικού (υ–υ) και του πολύβραχη (υυυ)!  Ο Ι. Θ. Κακριδής έχει δείξει (Προομηρικά Ομηρικά Ησιόδεια, σελ. 39-49) ότι ο πατέρας του Αγαμέμνονα δεν ήταν ο Ατρεύς αλλά ο Πλεισθένης·  η λέξη όμως αυτή είναι κρητικού ρυθμού (-υ-), οπότε ήταν αδύνατον να χρησιμοποιηθεί από τον Όμηρο, από τους αοιδούς!

ΔΕΝ υπήρχε καμία απολύτως περίπτωση ένας αοιδός να κάνει του κεφαλιού του και να παραβεί τον κανόνα της σύνθεσης, να αλλοιώσει κατά το δοκούν τον ρυθμό! Εάν μια λέξη δεν τον βόλευε ή δεν την χρησιμοποιούσε ή την αλλοίωνε για να ταιριάξει στον ρυθμό. Υπήρχαν δύο τρόποι. Να αλλάξει την ποσότητα της συλλαβής –  τη μακρά να την κάνει βραχεία ή τη βραχεία να την κάνει μακρά. Ο λογότυπος κάρη κομόωντες Αχαιοί ήταν κάρη κομάοντες Αχαιοί αλλά η συλλαβή  – μα- είναι μακρά, εμείς όμως εκεί χρειαζόμαστε βραχεία! Και την έκαναν αυθαίρετα τελείως -μο-! Ο δεύτερος τρόπος. Οι λέξεις πόλεμος και πόλις γίνονται πτόλεμος και πτόλις, μόνο και μόνο για να μπορέσει να γίνει η σύνθεση. Εάν η προηγούμενη συλλαβή ήταν βραχεία, θα γινόταν αυτόματα μακρά, διότι βραχεία συλλαβή προ δύο σύμφώνων (πτο-) υπολογίζεται ως μακρά!

ΘΑ μου πείτε τώρα, μα γιατί τα γράφεις όλα αυτά; Για να τονίσω κάτι που πρέπει να γίνει πολύ σαφές: οι αοιδοί δεν έκαναν λάθη, οι στίχοι δεν παραβίαζαν τον κανόνα της σύνθεσης. Τελεία και παύλα. Πρέπει να είμαστε κατηγορηματικότατοι! Κι εδώ αρχίζει μια άλλη ιστορία, πολύ ενδιαφέρουσα: πάρα πολλοί στίχοι είναι προβληματικοί, χωλαίνουν, όπως λένε οι φιλόλογοι. Από τότε όμως που εντοπίστηκε το πρόβλημα, πριν καμιά 150αριά χρόνια, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει προβληματικός στίχος που να μην ξέρουμε το γιατί. Δεν μπορώ να επεκταθώ αλλά ένα παράδειγμα θα το παραθέσω. Τον λογότυπο έπεα πτερόεντα τον γνωρίζουμε πολύ καλά –  θα τον διαβάσουμε πολλές φορές στην Ιλιάδα, γύρω στις 50. Μεταξύ αυτών, 14 φορές θα τον διαβάσουμε στον στίχο

και μιν/ φωνή/σας έπε/α πτερό/εντα προ/σηύδα

– – / – – / υ υ υ/ – υ υ/ – – υ  / – υ

Ο τρίτος ( υ υ υ ) και ο πέμπτος (- – υ ) πόδας είναι λάθος! Δεν είναι δάκτυλοι!  Είναι παντελώς αδύνατον ο αοιδός να έκανε λάθος ή να αυθαιρέτησε! Ούτε με σφαίρες. Εμείς έχουμε το πρόβλημα! Και βρήκαμε τις λύσεις. Η λέξη έπεα ήταν Fέπεα, όταν συντέθηκε ο λογότυπος προφέρονταν Fέπεα, οπότε η προηγούμενη συλλαβή υπολογίζονταν ως μακρά, αν και βραχεία, επειδή ακολουθούν δύο σύμφωνα (ς F)! Τι συνέβη; Γύρω στο 1000-900 το F σιγήθηκε στην ιωνική και έπαυσαν μετά να το προφέρουν και να το γράφουν. Η φωνητική αυτή αλλαγή προκάλεσε αυτές τις ανωμαλίες και επειδή οι λέξεις που άρχιζαν με F ήταν πάρα πολλές, είναι και πολλοί οι στίχοι που χωλαίνουν.

ΑΣ δούμε και τον πέμπτο πόδα. Η δεύτερη συλλαβή είναι βραχεία αλλά υπολογίζεται ως μακρά γιατί ακολουθούν δύο σύμφωνα: προσηύδα. (προς – αυδάω, μιλάω μετά από κάποιον). Και αντί να έχουμε – υ υ, έχουμε – – υ! Τι έγινε εδώ; Το προσηύδα ήταν ποσηύδα αλλά οι ίωνες αοιδοί το διόρθωσαν σε προσηύδα διότι η πρόθεση προς είναι ιωνική αλλά στην αιολική έχουμε πος και στη μυκηναϊκή ποσί! Διαβάζουμε (Ε 745) ότι η Ήρα

ες δ΄ όχεα φλόγεα ποσί βήσετο

στο ολόλαμπρο άρμα με τα πόδια (ποσί) ανέβηκε

Μα με τι θα ανέβαινε, με τα χέρια; Αυτό το ποσί είναι αφόρητη περιττολογία, είναι κάτι που δεν θα το έκανε και ο πιο ατζαμής αοιδός. Μόνο που το ποσί δεν είναι δοτική πληθυντικού αλλά η μυκηναϊκή πρόθεση ποσί! Ποσί βήσετο, δηλαδή προσβήσετο. Οι αοιδοί δεν το διόρθωσαν διότι νόμιζαν εξέλαβαν την πρόθεση ποσί ως δοτική πληθυντικού!

ΝΟΜΙΖΩ πως τώρα θα έχετε αντιληφθεί γιατί τα γράφω όλα αυτά. Έχουμε πολλές ενδείξεις ότι πολλοί λογότυποι και πολλοί στίχοι έχουν συντεθεί την μυκηναϊκή εποχή. ‘Αλλωστε η Ιλιάδα, κυρίως, περιγράψει αντικείμενα, τόπους, πράγματα, ανθρώπους, λαούς που υπήρξαν στη μυκηναϊκή εποχή και δεν θα μπορούσε να το κάνει εάν δεν τα έβλεπε. Υπάρχουν λογότυποι που δεν γνωρίζουμε τι σημαίνουν – ούτε οι ίωνες αοιδοί ήξεραν! Δεν ξέρουμε τι σημαίνει ο λογότυπος κάρη κομόωντες Αχαιοί. Κομάω σημαίνει έχω μακριά μαλλιά αλλά, οι Αχαιοί που έχουν μακριά μαλλιά στο κεφάλι, τι να σημαίνει άραγε; Που να τα είχαν τα μακριά μαλλιά αν όχι στο κεφάλι; Κάτι μας διαφεύγει. Οι Αχαιοί περιγράφονται ως χαλκοχίτωνες, με χάλκινους χιτώνες! Μετά το 1952, μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄Γραφής κατανοήσαμε τον λογότυπο: πάνω στους χιτώνες προσέθεταν οι Μυκηναίοι χάλκινα ελάσματα για να προστατευθούν από τα βέλη! Εμείς το ξέρουμε σήμερα, οι Ίωνες αοιδοί όχι!

ΟΥΔΕΙΣ και ουδεμία σήμερα αρνείται ότι υπήρχε μυκηναϊκή ποίηση. Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία. Πολλοί λογότυποι και πολλοί στίχοι έχουν συντεθεί πριν την παρακμή και αποσύνθεση του μυκηναϊκού πολιτισμού.  Γνωρίζουμε επίσης ότι υπήρχε και ινδοευρωπαϊκή ηρωική ποίηση και ότι κατά πάσα πιθανότητα η μυκηναϊκή ηρωική ποίηση είναι κληρονόμος της ινδοευρωπαϊκής. Έχουν εντοπιστεί λογότυποι που είναι κοινοί στην ομηρική (μυκηναϊκή) και την ινδική: κλέ(F)ος άφθιτον –  sravas aksitam, Ζευ πάτερ – Dyas pitah (λατ. Juppiter!).

ΥΠΗΡΧΕ λοιπόν ηρωική ποίηση πριν το 1200, πριν τον λεγόμενο τρωικό πόλεμο. Αλλά ποιες ιστορίες έλεγαν οι αοιδοί; Μία από αυτές ήταν και η μήνις του Αχιλλέα; Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Μας επιτρέπεται να εικάσουμε ότι ήταν μία από αυτές. Η αρχική γλώσσα της ηρωικής ποίησης ήταν η αιολική, ο πρωταγωνιστής της Ιλιάδας ήταν αιολικής καταγωγής, ζούσε εκεί που ζούσαν οι Αιολείς, στη σημερινή Φθιώτιδα, το όνομα του είναι τόσο αρχαίο που δεν ξέρουμε τι σημαίνει, και δεν είναι το μόνο (τι σημαίνει Αχαιοί; να μας λείπουν οι παρετυμολογίες!), οι λογότυποι που σχετίζονται με τον Αχιλλέα είναι αρχαιότατοι και οι λογότυποι των άλλων προσώπων και λαών είναι επίσης αρχαιότατοι, μυκηναϊκής προέλευσης.

ΘΑ μπορούσαμε λοιπόν να εικάσουμε ότι υπήρχε μια Αχιλληΐδα, ένα σύντομο έπος που συντέθηκε μετά από κάποια γεγονότα που όντως συνέβησαν: η ηρωική ποίηση υμνεί κατορθώματα που έχουν γίνει, δεν είναι απλά επινόηση! Και ότι ο Αχιλλεύς πράγματι υπήρξε! Και οι Αχαιοί υπήρξαν! Γι΄ αυτό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία –  η σημερινή Αχαΐα το επιβεβαιώνει! Την Αχιλληΐδα αυτή την έφεραν μαζί τους στα μικρασιατικά παράλια και την προσάρμοσαν στις συνθήκες της κατάκτησης της γης και των ληστρικών επιδρομών. Τώρα οι Τρώες δεν είναι κάποιο φύλο της Φθιώτιδας αλλά οι αντίπαλοι γηγενείς.

ΘΑ μπορέσουμε να επικαλεστούμε κάποια επιχειρήματα για να υποστηρίξουμε την εικασία της μεταφοράς της Αχιλληΐδας στα μικρασιατικά παράλια, εάν μελετήσουμε τους λογότυπους τους σχετικούς με την Τροία, του ναυτικού στρατοπέδου, της σχέσης του στρατοπέδου με την Τροία. Θα παρατηρήσουμε ότι είναι μεταγενέστεροι, δεν είναι τόσο παραδοσιακοί όσο αυτοί που σχετίζονται με την Αχιλληΐδα –  τα πρόσωπα και τους λαούς. Θα το κάνουμε τον Οκτώβρη.