φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ κάνουμε νοερά την εξής σύγκριση: θα φέρουμε κοντά έναν άνδρα των αγροτικών κοινοτήτων του Περού (Ίνκας) και έναν άνδρα του Λονδίνου ή όποιας άλλης πόλης. Τι θα παρατηρήσουμε; Θα παρατηρήσουμε μια ολοφάνερη διαφορά: ο άνδρας απο το Περού κολυμπάει μέσα στα χρώματα, μέσα στα πολύχρωμα ρούχα του, ο άνδρας του Λονδίνου δεν έχει ούτε ένα χρώμα – αφού το μαύρο του κουστουμιού και το άσπρο του πουκάμισου δεν είναι χρώματα. Η σύγκριση αυτή θα μας επιτρέψει να συμπεράνουμε ότι η κοινωνία των αγροτικών κοινοτήτων του Περού είναι χρωματοφιλική ή πολυχρωματοφιλική ενώ η δυτική κοινωνία είναι χρωματοφοβική ή πολυχρωματοφοβική. Γιατί; Ας μην απαντήσουμε τώρα. Πληθώρα ενδείξεων όμως θα μας παρωθήσει να ξανασκεφτούμε το συμπέρασμα το οποίο έχουμε συναγάγει. Η δυτική κοινωνία δεν είναι γενικά και αόριστα χρωματοφοβική (πολυχρωματοφοβική). Το συμπέρασμα αυτό αφορά πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής (ανδρική ενδυμασία, αρχιτεκτονική, κ.α.), υπάρχουν όμως χρωματοφιλικές, πολυχρωματοφιλικές παραδόσεις και τάσεις. Η γυναικεία ενδυμασία δεν είναι χρωματοφοβική, οι χίπιδες δεν ήταν χρωματοφοβικοί, ο ενδυματολογικός κώδικας των ομοφυλόφιλων ανδρών δεν είναι χρωματοφοβικός. Χρώματα εμφανίζονται στην ανδρική ενδυμασία, όπως και στην αρχιτεκτονική και στο αστεακό περιβάλλον (γκράφιτι, πράσινο, χρώματα τόσο στην όψη των κτιρίων όσο και στο εσωτερικό. Μήπως η δυτική κοινωνία εγκαταλείπει την χρωματοφοβία, αλλάζει και στρέφεται προς χρωματοφιλικές εναλλακτικές;
ΟΙ πολλές ενδείξεις που εντοπίζουμε μας αναγκάζουν να απαντήσουμε καταφατικά: ναι, η δυτική κοινωνία αλλάζει και γίνεται χρωματοφιλική. Αργά αλλά αλλάζει. Πιθανότατα ο ρυθμός της αλλαγής να επιταχυνθεί – και μάλλον θα επιταχυνθεί. Δεν θα ήταν υπερβολή την αλλαγή αυτή στη χρήση του χρώματος σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής να την χαρακτηρίζαμε επαναστατική ή και επανάσταση. Διότι επανάσταση είναι μια αλλαγή που ολοκληρώνεται μέσα σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και ριζώνει, μένει, αν και στοιχεία του παρελθόντος επιβιώνουν ως μνημεία του παρελθόντος, σαν τους βασιλιάδες της Ευρώπης. Επειδή η αλλαγή αυτή αφορά τον πολιτισμό, η εμφανιζόμενη χρωματοφιλία σε μια κοινωνία χρωματοφοβική είναι μια πολιτισμική αλλαγή. Μήπως είναι έκφραση μιας ευρύτερης πολιτισμικής επανάστασης. Μπορούμε να εντοπίσουμε άλλες εκδηλώσεις αυτής της πολιτισμικής επανάστασης;
ΜΠΟΡΟΥΜΕ. Αλλά δεν θα το κάνουμε σήμερα, θα το κάνουμε τον Οκτώβρη, όταν επιστρέψουμε. Ας δούμε μια άλλη αλλαγή, έκφραση μιας άλλης επανάστασης, της πνευματικής, διανοητικής, γνωστικής. Θα έχετε παρατηρήσει ότι οι γιατροί κάνουν διάγνωση, μαθαίνουν κάτι που αφορά τον ασθενή με δύο τρόπους: από κοντά, με τα χέρια ή με όργανα. Και με την αφή μαθαίνει ο γιατρός. Ξέρετε γιατί επινοήθηκε το στηθοσκόπιο; Για να απομακρυνθεί ο γιατρός από τον ασθενή, από την οσμή του σώματος, όταν αυτή άρχισε να περιφρονείται ενώ πριν ήταν ένδειξη καλής υγείας και άμυνας του οργανισμού! Επικράτησε το στηθοσκόπιο, οι γιατροί όμως συνεχίζουν να μαθαίνουν με την αφή. Οι τροφοσυλλέκτες μάθαιναν με την γεύση και με την όσφρηση. Ελάτε τώρα να δούμε τι γίνεται στον δυτικό πολιτισμό. Μαθαίνουμε με την όραση και με τη σκέψη (Λόγος) κυρίως. Ο εμπειρισμός μπορεί να αντίκειται στην νοησιαρχία αλλά έχει συρρικνωθεί, έχει περιοριστεί στην όραση. Δεν μαθαίνουμε με τις άλλες αισθήσεις. Κι όμως! Όπως οι γιατροί, ουδέποτε παύσαμε να μαθαίνουμε και με τις άλλες αισθήσεις. Είναι μια καταχωνιασμένη, συκοφαντημένη παράδοση. Εμείς οι ίδιοι είμαστε κληρονόμοι αυτής της υπόγειας παράδοσης αλλά δεν έχουμε επίγνωση του τι κάνουμε. Το κάνουμε χωρίς να ξέρουμε τι κάνουμε. Να λοιπόν που βρισκόμαστε μπροστά σε δύο τρόπους μάθησης, παραγωγής γνώσης, συγκρότησης επιστήμης, μπροστά σε δύο επιστημολογίες: τη δυτική, την οπτική, την αφηρημένη λογοκεντρική και σε μία άλλη που είναι πολυαισθητηριακή, που χρησιμοποιεί όλες τις αισθήσεις, που συμμετέχει όλο το σώμα και όχι μόνο τα μάτια και ο εγκέφαλος, η όραση και η σκέψη. Είναι δυο διαφορετικά μοντελάκια παραγωγής γνώσης της κοινωνίας και της φύσης, σχέσης με τους άλλους και με τη φύση. Η όραση και η σκέψη επιδιώκουν να συγκαλύψουν και να καταργήσουν την πολυεπίπεδη εξάρτηση με τους άλλους και με τη φύση· η συμμετοχή όλου του σώματος, όλων των αισθήσεων στη γνώση και τις σχέσεις προκρίνουν, τονίζουν την εξάρτηση με τους άλλους και με τη φύση. Αυτή η καταχωνιασμένη παράδοση, που ήταν η μόνη στις τροφοσυλλεκτικές και αγροτικές κοινωνίες, κι από τις οποίες προέρχεται, σκάει μύτη ξανά, αναβιώνει και καλλιεργείται. Μια νέα επιστημολογία έρχεται στο προσκήνιο – η σύγκρουση μεταξύ των δύο παραδόσεων θα είναι θυελλώδης.
ΑΣ δούμε τώρα μια όψη της κοινωνικής επανάστασης, που ίσως να είναι το υπόβαθρο των άλλων επαναστάσεων χωρίς κατ΄ ανάγκη να υπάρχει αιτιακή σχέση. Την έχουμε θίξει τους προηγούμενους μήνες αλλά από τον Οκτώβρη θα επανέλθουμε και θα επιμείνουμε. Εννοώ τη συρρίκνωση του καπιταλισμού και την κοινωνία της αεργίας. Όταν λέω συρρίκνωση του καπιταλισμού εννοώ ότι ο τεράστιος πλούτος των καπιταλιστικών κοινωνιών δεν είναι ένας τεράστιος πλούτος εμπορευμάτων. Ένα μέρος αυτού του πλούτου, που μεγαλώνει συνεχώς, δεν είναι εμπορεύματα, ακόμα κι όταν φαίνεται πως είναι. Το αυτοκίνητο και το ύφασμα, και άλλα πολλά, δεν είναι εμπορεύματα, όταν παράγονται χωρίς τη χρήση της εργασιακής δύναμης (ή με τη χρήση ελάχιστης), όταν κυκλοφορούν όμως, λόγω της ύπαρξης των άλλων εμπορευμάτων, λειτουργούν ως εμπορεύματα – τα αγοράζουμε! Συρρίκνωση λοιπόν του καπιταλισμού είναι η συρρίκνωση της χρήσης της εργασιακής δύναμης ως εμπορεύματος. Μέχρι τώρα, ο πλούτος παραγόταν από τη χρήση αυτού του εμπορεύματος· τώρα, παράγεται ολοένα και λιγότερο από τη χρήση αυτού του εμπορεύματος.
ΕΑΝ στις προκαπιταλιστικές και τις πρώιμες καπιταλιστικές κοινωνίες στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου συμμετείχε η πλειονότητα του πληθυσμού (σε ποσοστό από 92% [ταξικές κοινωνίες]-97% [αταξικές κοινωνίες]), σήμερα στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου συμμετέχει ένα 15-20% – να διευκρινίσω ότι αυτοί και αυτές που εργάζονται δεν σημαίνει ότι συμμετέχουν και στην παραγωγή του πλούτου! Οι μπάτσοι, οι δικαστές, οι τραπεζικοί και άλλοι δεν παράγουν κοινωνικό πλούτο! Τουναντίον! Το 70% του πληθυσμού δεν συμμετέχει στην παραγωγή του πλούτου, δεμν εργάζεται καν.
Ο συνεχής περιορισμός της μισθωτής εργασίας στην παραγωγή του πλούτου (συρρίκνωση του καπιταλισμού) και η γενικευμένη αεργία του πληθυσμού είναι δύο αλλαγές κοσμογονικές, είναι δύο όψεις της κοινωνικής επανάστασης των ημερών μας. Είναι τόσο καθοριστικής σημασίας που θα αλλάξουν και τον καπιταλισμό και τον δυτικό πολιτισμό, τη δυτική Κυριαρχία. Θα τις ζήσουμε αυτές τις αλλαγές. Αυτό όμως που θα ζήσουμε πιο έντονα θα είναι η τιτάνια σύγκρουση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος-μέλλοντος, θα είναι η τιτάνια σύγκρουση μεταξύ παλιού και νέου, η σύγκρουση μεταξύ της συμμαχίας καπιταλισμού – δυτικού πολιτισμού με την κοινωνία που εμβρυκά υπάρχει και αναπτύσσεται, με τον πολιτισμό που κι αυτός εμβρυακά υπάρχει και αναπτύσσεται.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ δύο τρόποι να εντοπίσουμε τις όψεις της κοινωνικής, πνευματικής, πολιτισμικής, συναισθηματικής επανάστασης. Ο ένας είναι να εντοπίσουμε και να παρατηρήσουμε τις αλλαγές που εκτυλίσσονται μπροστά μας, δίπλα μας, τριγύρω, μέσα μας. Δεν είναι δύσκολο, φαίνονται – αρκεί να καταφύγουμε σε όλες μας τις αισθήσεις και όχι μόνο στην όραση, αρκεί να καταφύγουμε και στα (συν)αισθήματα κι όχι μόνο στη σκέψη και να καλλιεργήσουμε έτσι τη νέα επιστημολογία. Υπάρχει κι ένας άλλος. Να δούμε την αντίθεση στις λατρείς και τις επιθυμίες του δυτικού πολιτισμού, στις αξίες, στις αντιλήψεις, στις πρακτικές, στις συμπεριφορές. Εάν ο δυτικός πολιτισμός λατρεύει την ταχύτητα, ποιο θα είναι το παρόν και το μέλλον της βραδύτητας; Επανεκτιμούμε την βραδύτητα; Εάν λατρεύει την απόσταση και το ύψος, τι παρατηρούμε σχετικά με την εγγύτητα και το χαμηλό; Εάν κυριαρχεί η έπαρση, η υπεροψία και η αλαζονεία, τι παρατηρούμε για την ταπεινότητα; Εάν θέλουμε να γίνουμε αθάνατοι, μήπως αποδεχόμαστε την θνητότητά μας; Εάν αρπάζουμε, θα θυμηθούμε άραγε τον στίχο του Ησιόδου (΄Εργα και Ημέραι), να δίνεις είναι καλό, από την αρπαγή προκαλούνται πολλές συμφορές.
Μήπως η χρωματοφοβική δυτική κοινωνία βασίστηκε στην ιδεα της πανλευκης αρχαιότητας που ειχε ο κοσμος πριν διαπιστωθεί οτι ο παρθενώνας, τα αρχαια αγαλματα κλπ ήταν καποτε πολύχρωμα; Αν είχε ανακαλυφθεί νωρίτερα το άρωμα ανατολής των αρχαιοελληνικών κατασκευών θα ήταν η πρόσληψη της αρχαιότητας διαφορετική; Κάτι τέτοιο κάναμε στη σχολή στο μάθημα του αρχαίου δράμματος! φιλιά
Πολύ σωστά, αν και δεν είναι η μόνη εξήγηση για τις χρωματοφοβικές εμμονές της Δύσης. Εάν οι νεοέλληνες έβλεπαν τον Παρθενώνα και τα αγάλματα όπως ήταν, θα πάθαιναν χοντρό σοκ! Θα λέγανε, τι γύφτοι είναι αυτοί! Ξέχασα στο κείμενο να αναφέρω την χρωματοφιλία των γύφτων – είναι ένας ακόμα λόγος που τους αποστρεφόμαστε. Θα το κάνω αύριο σε ξεχωριστό άρθρο: θα συνδέσω την αναρχία των ”ταπεινών” αισθήσεων (όσφρηση, γεύση, αφή) με την χρωματοφιλία και το ανυπότακτο των γύφτων. Πολλά φιλιά – το λίγο είναι σπατάλη.