in 21ος αιώνας

ο ποιμενισμός στο Αφγανιστάν: μια ανθρωπογεωγραφική προσέγγιση

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ γίνεται στο Αφγανιστάν; Αυτό που γινόταν πάντα, εδώ και χιλιάδες χρόνια, αυτό που θα γίνεται και στο μέλλον, απώτερο και απώτατο: επιβίωση του ποιμενισμού.  Εάν δεν εστιάσουμε την προσοχή μας στον ποιμενισμό αυτής της χώρας, δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την ιστορία της, το παρόν της και το μέλλον της. Το μεγαλείο της και τα ανυπέρβλητα αδιέξοδά της.

ΣΤΟ Αφγανιστάν ζουν γύρω στις 50 ποιμενικές φυλές (ο όρος ”εθνικότητα” είναι δυτικοκεντρικός), άρα μιλιούνται 50 γλώσσες. Είναι μια χώρα ορεινή, με τις υψηλές οροσειρές να καλύπτουν τα δύο τρίτα μιας χώρας που είναι πέντε φορές μεγαλύτερη ως προς την έκταση από την Ελλάδα. Το υπόλοιπο τρίτο είναι έρημοι, στέπες και έρημες πεδιάδες και λίγες εύφορες κοιλάδες ποταμών. Οι γεωργοί είναι ελάχιστοι, η βιομηχανία σχεδόν ανύπαρκτη και η βιοτεχνία μεταποιεί κτηνοτροφικά υποπροϊόντα. Τα αφγανικά χαλιά, από μαλλί προβάτων, το κυρίως εκτρεφόμενο ζώο,  είναι ξεκουστά και ακριβά όσο και τα περσικά.

ΤΟ Αβγανιστάν είναι μια περιοχή της κεντρικής Ασίας στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει γεωργία παρά μόνο στις κοιλάδες των τεσσάρων μεγάλων ποταμών. Εκεί όπου δεν μπορεί να υπάρξει γεωργία, ο μόνος τρόπος επιβίωσης είναι ο ποιμενισμός, η κτηνοτροφία: στέπες, έρημοι, ορεινές περιοχές. Στο Αφγανιστάν υπάρχουν και οι τρεις μορφές ποιμενισμού: ο νομαδικός, ο ημιμόνιμος και ο ορεινός. Κυριαρχεί όμως ο ορεινός ποιμενισμός. Στον νομαδικό ποιμενισμό μετακινείται όλη η κοινότητα, όταν εξαντληθούν οι βοσκότοποι· στον ημιμόνιμο μόνο οι βοσκοί και τα κοπάδια· στον ορεινό ποιμενισμό η μετακίνηση γίνεται από τα ψηλά προς τα χαμηλά (το καλοκαίρι) και από τα χαμηλά στα ψηλά (τον χειμώνα). Αυτή τη μορφή ποιμενισμού υπήρχε σε πολλές περιοχές του πλανήτη, υπήρχε στην Ευρώπη (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ελβετία), στην Ανατολία (Κούρδοι), υπήρχε και στην αρχαία Ελλάδα (Δωριείς), υπήρχε και στη νεώτερη, μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα (Βλάχοι, Σαρακατσάνοι).

ΕΑν μας επιτρέπεται να κάνουμε λόγο για αφγανική κοινωνία ή αφγανικό κοινωνικό σχηματισμό μπορούμε να το κάνουμε μόνο εάν ορίσουμε την κοινωνία σε αυτή την περίπτωση ως το πλέγμα των σχέσεων μεταξύ των ποιμενικών φυλών. Στην πραγματικότητα μια ποιμενική κοινωνία περιορίζεται στα όρια της φυλής. Η φυλή είναι η κοινωνία. Ποιες είναι λοιπόν οι σχέσεις μεταξύ των ποιμενικών φυλών;

Η ιστορία της αφγανικής κοινωνίας είναι μια αλληλουχία δύο μορφών σχέσεων μεταξύ των ποιμενικών φυλών: είναι άλλοτε ειρηνικές κι άλλοτε πολεμικές. Η ειρηνική εποχή μετά από κάποιο σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα μετεξελίσσεται σε πολεμική με μια νομοτέλεια που δεν επιδέχεται εξαιρέσεις. Γιατί συμβαίνει αυτό; Η απάντηση: υπάρχει ένα αδιέξοδο, το γνωστό ποιμενικό αδιέξοδο: η ποιμενική στενοχωρία λόγω της αύξησης του πληθυσμού. Υπάρχουν δύο τρόποι να αντιμετωπιστεί αυτό το αδιέξοδο: ο πόλεμος και η μετανάστευση. Η μετανάστευση μιας φυλής, ή ενός μέρους της, είναι άλλοτε επιλογή κι άλλοτε εκδίωξη από κάποια ισχυρότερη. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα μεγάλο μέρος των μεταναστών προς τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες είναι Αφγανοί και Πακιστανοί ποιμενικών φυλών. Οι ποιμενικές φυλές είναι φιλοπόλεμες και πολεμοχαρείς: όταν αυξάνει ο πληθυσμός των ανθρώπων πρέπει να αυξηθεί και ο αριθμός των εκτρεφόμενων ζώων αλλά αυτό είναι αδύνατο λόγω του περιορισμένοι χώρου. Τα διεκδικούμενα βοσκοτόπια γίνονται η αιτία συνεχών προστριβών, ακόμα και την εποχή της ειρήνης, προστριβές οι οποίες κατά καιρούς κλιμακώνονται και αρχίζει έτσι μια εποχή πολέμων, εξόντωσης, εκδίωξης.

Η εξασφάλιση της νίκης αναγκάζει τις φυλές να συμμαχήσουν κατά τη διάρκεια της κλιμάκωσης του πολέμου με πυρήνα πάντοτε την ισχυρότερη, την πολυπληθέστερη δηλαδή, φυλή. Η ποιμενική κοινωνία είναι μια πολεμική κοινωνία. Η συμμαχία αυτή λήγει, όταν τελειώνει ο πόλεμος. Αλλά και η ίδια η φυλή είναι μια συμμαχία φρατριών, που με τη σειρά της είναι συμμαχία γενών, που αποτελούνται από ποιμενικά νοικοκυριά. Το ποιμενικό νοικοκυριό (στην Ιλιάδα είναι ο οίκος) είναι η βασική παραγωγική και καταναλωτική μονάδα μιας ποιμενικής κοινωνίας. Τα εκτρεφόμενα ζώα είναι ιδιοκτησία των πατέρων, οπότε οι ποιμενικές φυλές είναι πατριαρχικές και ανδροκρατικές. Είναι πολεμικές, πατριαρχικές και ανδροκρατικές.

Η επιβίωση της φυλής εξαρτάται από την επέκταση του ζωτικού τους χώρου. Όχι μόνο εις βάρος των ποιμενικών φυλών αλλά εκτός των γεωγραφικών ορίων του ποιμενισμού. Η επέκταση αυτή είναι δυνατή μόνο με τη συνεργασία των ποιμενικών φυλών. Αυτή ήταν η στρατηγική του προφήτη Μωάμεθ που έφερε τους Άραβες στη Βόρεια Αφρική, στην Ισπανία, στην Ανατολία και στην κεντρική Ασία. Η στρατηγική αυτή, σε συνδυασμό με τις πολεμικές και πατριαρχικές αξίες, είναι και ο πυρήνας της ισλαμικής θρησκείας. Δεν είναι τυχαίο ότι η θρησκεία όλων των ποιμενικών φυλών ήταν και είναι ο ισλαμισμός. Η θρησκεία όλων των ποιμενικών φυλών στο Αφγανιστάν είναι ο ισλαμισμός.

ΤΟ ποιμενικό νοικοκυριό είναι μια σχετικά αυτάρκης και αυτόνομη ομάδα. Δεν έχει πολλές σχέσεις με τα άλλα νοικοκυριά, συνάπτει συμμαχίες μόνο κατ΄ ανάγκη σε εποχές προστριβών και πολέμων. Έτσι, οι ποιμένες λατρεύουν την ελευθερία των κινήσεων και είναι αλλεργικοί προς την υποταγή. Αυτό είναι το μεγαλείο του ποιμενισμού: η εμμονή στην αυτάρκεια, η οποία δεν μπορεί παρά να είναι σχετική, στην αυτονομία και στην ανεξαρτησία Κι αυτό είναι κάτι που υπάρχει σε όλη την κλιμάκωση της κοινωνίας: το γένος, η φρατρία και η φυλή εμμένει στην αυτονομία της και την ανεξαρτησία της.

ΦΤΩΧΕΙΑ, υπερπληθυσμός και ελευθερία είναι οι τρεις λέξεις με τις οποίες μπορούμε να περιγράψουμε με συντομία τις ποιμενικές φυλές του Αφγανιστάν. Ο ποιμενισμός πάντα κινείται μεταξύ επιβίωσης και εξαθλίωσης –  η εκτροφή των ζώων δεν είναι πάντα εξασφαλισμένη, λόγω καιρικών (ανομβρία, πολύ κρύο, επιζωοτίες) και κοινωνικών συνθηκών; ζωοκλοπή, ληστεία [ένοπλη ζωοκλοπή], πόλεμος,  [γενίκευση της ληστείας και της εξόντωσης], υπερπληθυσμός. Οι ποιμενικές κοινωνίες, αν και έχουν καταφέρει να προσαρμοστούν αποτελεσματικά σε περιβάλλοντα με λίγους φυσικούς πόρους,  αντιμετωπίζουν μονίμως το φάσμα του λιμού και της εξαθλίωσης.

Η εμμονή των ποιμενικών φυλών στην αυτάρκεια, στην αυτονομία και στην ανεξαρτησία, οι περιορισμένοι πόροι και το φιλοπόλεμο και πολεμοχαρές του χαρακτήρα των ποιμένων δεν εξασφαλίζουν τις συνθήκες της ενοποίησης της κοινωνίας και του σχηματισμού εθνικού κράτους. Όλα τα κρατικά μορφώματα που κατάφεραν να σχηματιστούν ήταν και είναι πρόσκαιρες κατασκευές –  χαρακτηριστική περίπτωση αυτή της Λιβύης. Στην περίπτωση αυτή, η ισχυρότερη φυλή, οι Παστούν στο Αφγανιστάν, αποτελούν τον πυρήνα της ενοποίησης αλλά η ενοποίηση αυτή είναι αποτέλεσμα της ισχύος της ισχυρότερης φυλής. Κατά συνέπεια, όλες οι άλλες ποιμενικές φυλές είναι πάντα επιφυλακτικές και σε διαρκή ετοιμότητα. Οι προστριβές μεταξύ των φυλών δεν σταματούν ποτέ –  δεν τις βλέπουμε αλλά υπάρχουν. Οι συμμαχίες διαρκώς διαλύονται και διαρκώς σχηματίζονται νέες: αυτό είναι κάτι το αναπόφευκτο. Κατά συνέπεια, η στρατιωτική και πολιτική κατάσταση στο Αφγανιστάν είναι ένας προσωρινός συμβιβασμός, πια προσωρινή ισορροπία που ενδέχεται να ανατραπεί, μεσο- ή μακροπρόθεσμα.

Σχολιάστε ελεύθερα!