φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΑΝΤΡΑΣ. Ζει σε μεγάλη πόλη. Μόνος του. Είναι νέος, τριάντα χρονών. Είναι άεργος. Και να φάει έχει και να πιει έχει. Ξυπνάει το πρωί, φτιάχνει καφέ, μια τεράστια κούπα, και κάθεται μπροστά την οθόνη του υπολογιστή του. Μέχρι το απόγευμα. Το μεσημέρι παραγγέλνει πίτσα, αράζει στην αναπαυτική πολυθρόνα του μπροστά στην τηλεόραση, συνδεδεμένη με τον υπολογιστή, και τη τρώει βλέποντας ταινία. Πίνει και μια μπίρα. Μετά βλέπει μια δεύτερη ταινία, μετά βλέπει πορνό, τον παίζει, παίρνει το υπνωτικό του και κοιμάται. Αύριο πάλι.
ΣΑΣ θυμίζει κάποιον αυτός ο νεαρός άνδρας; Υπάρχουν άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, κάθε ηλικίας, που ζουν όπως ο άνδρας του παραδείγματός μας; Ασφαλώς και υπάρχουν. Είναι πολλοί; Δεν ξέρουμε πόσοι είναι. Γίνονται περισσότεροι με το πέρασμα του χρόνου; Ναι, γίνονται περισσότεροι. Τους μέμφουμε για τον τρόπο που ζούνε; Όχι, όχι, δεν τους κατηγορούμε. Να κατανοήσουμε κάποια πράγματα θέλουμε.
ΣΤΗ θέση του άντρα μπορούμε να βάλουμε μια γυναίκα ή ένα ζευγάρι ή μια (ανύπαντρη) μάνα (ή πατέρα) με τον γιο της ή την κόρη του – ή μια ολιγομελή, το πολύ τετραμελή, οικογένεια. Μπορούμε να φανταστούμε μια κοινωνία που η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού ζει απομονωμένη όλη μέρα μέσα στο σπίτι; Ναι, γιατί να μην μπορούμε! Προς τα εκεί οδεύουμε και μάλιστα ολοταχώς. Έτσι θα ζει η πλειονότητα του πληθυσμού μετά από είκοσι το πολύ χρόνια. Τα παιδιά μας θα είναι σαραντάρηδες και τα εγγόνια μας εικοσάρηδες. Αυτός είναι ο οικιακός εγκλεισμός – οδεύουμε προς κοινωνίες οικιακού εγκλεισμού. Ό,τι κάναμε έξω από το σπίτι μέχρι τώρα, από δω και πέρα θα το κάνουμε μέσα στο σπίτι – εάν δεν έχουμε υπολογιστή και ηλεκτρικό ρεύμα, το κράτος θα μας τα παράσχει με μεγάλη προθυμία. Άλλωστε, τι μπορείς να κάνεις στη πόλη, εάν είσαι άεργος και απλώς επιβιώνεις τρώγοντας τη μια μακαρόνια και την άλλη ρύζι;
ΑΥΤΟ λοιπόν, φίλες και φίλοι, είναι το μέλλον του 80% του πληθυσμού των πόλεων, μιας και εκεί τείνει να συγκεντρωθεί όλος ο πληθυσμός. Πώς θα μπορούσαμε να το περιγράψουμε με πολύ λίγα λόγια και απλά; Να πώς: καμία σχέση με τη φύση, καμία σχέση με τους άλλους. (Θα υπάρχει ένα 20% το οποίο θα ζει διαφορετικά. Ας αφήσουμε προς στιγμήν κατά μέρος αυτό το 20% – παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον.) Τώρα μας ενδιαφέρει να εξετάσουμε κάποια ερωτήματα που εγείρονται αβίαστα. Αυτή η κοινωνία του οικιακού εγκλεισμού, της απομόνωσης, της κατάθλιψης είναι κοινωνία; Οι άνθρωποι που ζουν έγκλειστοι στα σπίτια τους είναι άνθρωποι; Υπάρχουν συνέπειες, και ποιες είναι, το να μην έχουμε καμιά σχέση με τη φύση και καμιά, ή ελάχιστες, σχέση με τους άλλους; Πότε, πού, από ποιους, ποια κοινωνία, ποιος πολιτισμός άρχισε την απομάκρυνση από τη φύση και τους άλλους; Πρόκειται για απομάκρυνση ή μήπως για κάτι άλλο; Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε αυτή την αλλαγή ως την κομβική στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας; Είναι αναστρέψιμη αυτή η αλλαγή;
ΠΟΛΛΑ τα ερωτήματα, φίλες και φίλοι. Υπάρχει τρόπος να απαντήσουμε; Νομίζω πως υπάρχει. Να τι προτείνω: να εξετάσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες όχι μόνο διαμορφώθηκε ο άνθρωπος και η κοινωνία αλλά και έζησε για το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας ιστορίας. Τι θα παρατηρήσουμε; Θα παρατηρήσουμε ότι ο άνθρωπος διαμορφώθηκε και έζησε μέσα στη φύση και μαζί με τους άλλους. Ζούσε μέσα στη φύση και από τη φύση. Δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι θα μπορούσε να ζήσει μακριά από τη φύση. Η σύνδεσή του, η δέσμευσή του με τη φύση, η εξάρτησή του από τη φύση ήταν καθημερινή εμπειρία. Και μόνος του αλλά κυρίως μαζί με τους άλλους. Ζούσε σε ολιγομελείς ομάδες, μέχρι 40-50 μέλη, συμβίωνε και συνεργαζόταν, και συγκρουόταν, με τους άλλους. Η σύνδεσή του, η δέσμευσή του με τους άλλους, η εξάρτησή του από τους άλλους ήταν καθημερινή εμπειρία.
ΟΙ σχέσεις εξάρτησης με τη φύση και τους άλλους διαμόρφωσε τον άνθρωπο και την κοινωνία. Από την όρθια στάση μέχρι την επίγνωση του θανάτου, για δύο, τουλάχιστον, εκατομμύρια χρόνια πραγματοποιήθηκαν πολλές αλλαγές, μη αναστρέψιμες, που τελικά συνέβαλαν στην εμφάνιση του ανθρώπου και της κοινωνίας. Η χρήση της φωτιάς, η κατασκευή εργαλείων, η απώλεια του οίστρου στα θηλυκά, η παράταση της παιδικής ηλικίας, το γέλιο και το κλάμα, το παιχνίδι, το σημείο και το σύμβολο, η παράσταση και η αναπαράσταση, η φαντασία και η φαντασίωση, η σκέψη και η γλώσσα, όλα αυτά και άλλα, συγκλονιστικά, μεγαλειώδη και πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εκτυλίχθηκαν σε συνθήκες σχέσεων εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους. Θα επιμείνω στην εξής παρατήρηση: όλα αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν αλλαγές μη αναστρέψιμες και μη συνειδητές, ήταν δηλαδή επαναστάσεις – άρα η διαμόρφωση του ανθρώπου ήταν η τελική κατάληξη πολλών αλλεπάλληλων επαναστάσεων.
ΜΕ αυτό τον τρόπο συνεχίσαμε να ζούμε και αφού γίναμε άνθρωποι, για ενενήντα πέντε χιλιάδες χρόνια – ας δεχτούμε, δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία, ότι η διαμόρφωση του ανθρώπου ολοκληρώθηκε πριν 100.000 χρόνια. Η σύνδεση με τη φύση και με τους άλλους, η εξάρτηση από τη φύση και από τους άλλους ήταν το κοινό χαρακτηριστικό όλων των κοινωνιών και όλων των πολιτισμών σε όλον τον πλανήτη.
ΤΙ ζούμε σήμερα; Ζούμε την κατάργηση της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους; Όχι, κατά κανένα τρόπο! Εάν συμβαίνει αυτό, τότε οι μέρες μας είναι μετρημένες. Δεν μπορούμε να καταργήσουμε την εξάρτηση από τη φύση και τους άλλους – εάν το κάνουμε, θα παύσουμε να υπάρχουμε ως άνθρωποι και ως κοινωνία. Ζούμε κάτι άλλο: επιδιώκουμε μετά πάθους και μανίας να εκπληρώσουμε την εξής επιθυμία: να καταργήσουμε την εξάρτηση από τη φύση και τους άλλους. Φαίνεται παράλογο, πολύ! Αφού δεν μπορούμε να μην είμαστε εξαρτημένοι από τη φύση και τους άλλους, γιατί να επιθυμούμε να καταργήσουμε αυτήν την εξάρτηση; Δεν γνωρίζουμε ότι η ολοκλήρωση αυτής της εξάρτησης θα έχει ως συνέπεια την αυτοκαταστροφή του ανθρώπου και της κοινωνίας; Τόσο μεγάλο κακό, τόσο μεγάλη συμφορά είναι αυτή η ζωογόνος εξάρτηση; Και, εάν δεν την επιθυμούν όλοι και όλες την κατάργηση της εξάρτησης από τη φύση και τους άλλους, μήπως ζούμε, και θα ζήσουμε πιο έντονα στο άμεσο προσεχές μέλλον, μια τιτάνια, κοσμοϊστορική και κοσμογονική σύγκρουση μεταξύ των υποστηρικτών της εξάρτησης και αυτών που επιδιώκουν να την καταργήσουν;
ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΙ στα ερωτήματα που διατύπωσα παραπάνω. Πότε, πού και από ποιον, από ποιους διατυπώθηκε πρώτη φορά η επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και τους άλλους; Υπάρχει γραπτή μαρτυρία; Πότε, πού, από ποιους άρχισε η εκπλήρωση της επιθυμίας αυτής; Επιταχύνεται ή επιβραδύνεται στις μέρες μας; Ποιες είναι, ποιες θα είναι οι συνέπειες; Μήπως όλα τα πάμπολλα και παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα προέρχονται από την εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας; Μπορούμε να σταματήσουμε; Μπορούμε να αλλάξουμε προσανατολισμό, πορεία, δρόμο;
ΔΕΝ νομίζω να υπάρχει κάποια αμφιβολία: επιταχύνεται, με πολύ ταχείς ρυθμούς μάλιστα. Την εποχή της πληροφορικής, της βιοτεχνολογίας, της γενετικής, της νανοτεχνολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης, την εποχή του ψηφιακού καπιταλισμού. Πότε άρχισε να επιταχύνεται; Με την βιομηχανική επανάσταση. Άρα, πρωτεργάτης της κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους είναι ο βιομηχανικός καπιταλισμός. Είχε αρχίσει πριν τον βιομηχανικό καπιταλισμό; Ναι, είχε αρχίσει με τα πυροβόλα όπλα, το 1300, αλλά μέχρι το 1770 είχε περιοριστεί στο επίπεδο της διατύπωσης της επιθυμίας.
Η επιθυμία της κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και τους άλλους είναι επίτευγμα του δυτικού πολιτισμού. Μην σας παραξενεύει η λέξη επίτευγμα! Ποιο είναι το ιδιαίτερο, το εντονότερο, το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα του δυτικού πολιτισμού; Η επιθυμία αύξησης της διαθέσιμης ισχύος έναντι της φύσης και των άλλων (αντιπάλων και ανταγωνιστών). Αυτές οι δύο επιθυμίες είναι ταυτόσημες. Είναι μία επιθυμία διατυπωμένες με διαφορετικά λόγια και λέξεις. Ο μόνος τρόπος να γίνω πιο ισχυρός από τη φύση και από τους άλλους είναι να καταργήσω τις σχέσεις με τη φύση και τους άλλους, να καταργήσω την εξάρτηση, αφού κάθε σχέση είναι εξάρτηση. Να επιδιώξω το Απόλυτο. Να γίνω Θεός. Μόνο ο Θεός είναι Απόλυτος, δεν έχει καμιά σχέση με τη φύση και τους άλλους. Και τα θέλω όλα αυτά για να επιβάλω μια άλλη σχέση, μια σχέση ισχύος. Αντιλαμβανόμαστε το αδιέξοδο: εάν καταργήσω τις σχέσεις, την εξάρτηση από τη φύση και από τους άλλους, θα εγκαθιδρύσω μια άλλη σχέση, μια σχέση ισχύος.
ΘΑ υπάρχει σχέση αλλά δεν θα υπάρχει εξάρτηση! Αυτό είναι το δράμα, το αδιέξοδο του δυτικού πολιτισμού, του καπιταλισμού, της δυτικής, της καπιταλιστικής κυριαρχίας. Θα είμαι Κύριος χωρίς να εξαρτώμαι από τη φύση και τους άλλους. Η φύση και οι άλλοι θα εξαρτώνται από μένα.
Η κομβική στιγμή της παγκόσμιας ιστορίας είναι η στιγμή (εποχή είναι, δεν είναι δευτερόλεπτο!) της διατύπωσης της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους. Πότε, πού και από ποιον διατυπώθηκε αυτή η επιθυμία; Διατυπώθηκε στις απαρχές της γένεσης του δυτικού πολιτισμού, τον 8ο και 7ο π. Χ. αιώνα, στην αρχαία Ελλάδα, από τον συνθέτη του σημαντικότερου κειμένου, κατά τη γνώμη μου, της παγκόσμιας γραμματείας: στην Ιλιάδα. Εκεί (Θ 539) λοιπόν ο ήρωας διατυπώνει την εξής επιθυμία:
είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα
Θα ήθελα να ήμουν αθάνατος και να μην γερνούσα ποτέ, να ήμουν μια ζωή νέος.
Η σωματική αθανασία είναι το έσχατο σημείο της επιθυμίας της κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους. Εάν γίνουμε αθάνατοι, δεν θα έχουμε καμιά σχέση ούτε με τη φύση ούτε με τους άλλους. Προς την εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας τείνει η δυτική κυριαρχία. Αυτό θα είναι το ύψιστο, έσχατο επίτευγμά της.
ΜΗΠΩΣ το τέλος του δυτικού πολιτισμού;
Θα συνεχίσω μια άλλη μέρα.
Σχολιάστε ελεύθερα!