in 21ος αιώνας

από την ταλαιπωρία (του πολέμου, της θνητότητας και της αδυναμίας) στην ευκολία (της αθανασίας και της ισχύος)

facilis descensus Averno (η κάθοδος στον Άδη είναι εύκολη)

Βιργίλιος (Αινειάδα, 6.126)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ ταλαιπωρίες τραβάμε για να κάνουμε τη ζωή μας εύκολη! Και πόσες ακόμα θα τραβήξουμε για να φτάσουμε στην Κόλαση, μιας κι εκεί οδεύουμε ολοταχώς! Με τα ζητήματα της ευκολίας και της ταλαιπωρίας  (δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο) θα ασχοληθούμε σήμερα, διαισθανόμενος ότι θα είναι μεταξύ εκείνων των πολλών που η εξέλιξη της κοινωνίας θα φέρει στο προσκήνιο στο άμεσο προσεχές μέλλον. Θα δείξω ότι δεν υπάρχει πιο μεγάλη ταλαιπωρία από την ευκολία και την άνεση. Πριν αρχίσω να ξεδιπλώνω τις σκέψεις μου για αυτά τα δύο ζητήματα, με τα οποία καταπιάνομαι εδώ και δύο δεκαετίες, μελετώντας την Ιλιάδα, τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου και τον θουκυδίδειο Επιτάφιο του Περικλέους (έξοχα σχόλια και τα τρία και για την ταλαιπωρία και για την ευκολία), θα ορίσω την ευκολία ως ταχύτητα χωρίς μόχθο και, κατ’  ανάγκην, την ταλαιπωρία ως βραδύτητα μετά μόχθου. Και τις αφιερώνω σε όσους και όσες “έχουν προσβληθεί από τη νόσο της σκέψης”, όπως γράφει στο Περί ελευθερίας ο Τζον Στιούαρτ Μιλ. Και θα θέσω και το εξής ερώτημα: εάν υπάρχει μια κλιμάκωση, διαβάθμιση της ευκολίας και της άνεσης, ποιο είναι το όριό της, με άλλα λόγια, υπάρχει απόλυτη ευκολία –  ποια να είναι άραγε; Να μπορείς να μην κάνεις απολύτως τίποτα; 

ΑΚΟΥΣΤΕ τι ταλαιπώρια τράβηξα και τραβάω νυχτιάτικα. Αργεί να ξημερώσει.  Άδειασα το δοχείο της στάχτης στη κομπόστ, βγήκα έξω στο κρύο και περπάτησα, μετά άναψα τη ξυλόσομπα, κάθε τόσο πρέπει να διακόπτω το γράψιμο και να βάζω ξύλο. Όταν ξημερώσει και ζεστάνει θα πάρω το τρακτεράκι και τα εργαλεία μου και θα πάω για να φέρω ξύλα από το δάσος. Αύριο θα τα κόψω και με το καροτσάκι θα τα μεταφέρω εκεί που τα στοιβάζω για να μην βρέχονται. Και κάθε τρεις μέρες πρέπει να  κουβαλάω μερικά καρότσια στο μπαλκόνι. Είναι ταλαιπωρία. Είναι; Θα μπορούσα να την αποφύγω, εάν είχα κλιματιστικό, εάν είχα χρήματα να πληρώνω το ηλεκτρικό ρεύμα,  ή εάν είχα μονίμως τον θερμοστάτη του καλοριφέρ στους 20 βαθμούς, εάν είχα χρήματα να πληρώνω το πετρέλαιο. Χρήματα όμως δεν έχω. Το κλιματιστικό και το καλοριφέρ είναι ευκολία. Είναι;

ΠΟΣΗ ώρα χρειάζεται ένας Αθηναίος, μια Αθηναία για να πάει με το αυτοκίνητό του στη δουλειά; Μισή ώρα, μια ώρα, μπορεί και περισσότερο, μπορεί και πολύ περισσότερο. Κι άλλο τόσο για να επιστρέψει –  για να διανύσει λίγα χιλιόμετρα. Δεν έχω κατά νου αυτούς κι αυτές που ζουν στην Αθήνα και  εργάζονται στη Χαλκίδα ή στην Κόρινθο. Ταλαιπωρούνται με το μποτιλιάρισμα στους δρόμους; Ταλαιπωρούνται, δεν υπάρχει αμφιβολία, το παραδέχονται και οι ίδιοι. Πρέπει όμως να ταλαιπωρηθούνε –  για να έχουν χρήματα για το ηλεκτρικό ρεύμα ή για το πετρέλαιο, για να είναι η ζωή του εύκολη και άνετη, χωρίς ταλαιπωρία. Τι θα μπορούσαν να κάνουν για να την αποφύγουν; Πώς θα μπορούσε να ήταν η ζωή τους πιο εύκολη, πιο άνετη; Εάν είχαν πολλά χρήματα, δεν θα πήγαιναν στη δουλειά τους –  και ποιος, ποια δεν θα ήθελε να είχε περισσότερα; Αυτό λέγεται επιθυμία. Κι αν ήθελε να πάει στη δουλειά του, ως πάμπλουτος επιχειρηματίας; Μα θα πήγαινε με το ελικόπτερό του! Αυτή είναι ευκολία, αυτή είναι άνεση!

ΕΝΩ η ευκολία και η άνεση  μας αρέσουν, τις λατρεύουμε, ενώ επιθυμούμε διακαώς η ζωή μας να γίνεται όλο και πιο εύκολη και πιο άνετη, η ταλαιπωρία δεν μας αρέσει αλλά την υπομένουμε. Διότι είναι ο μόνος τρόπος να κάνουμε τη ζωή μας εύκολη και άνετη. Για μας τους θνητούς, δεν νοείται ευκολία και άνεση χωρίς ταλαιπωρία. Για μας τους θνητούς, τους φτωχούς, τους μισθωτούς, τους υπαλλήλους, τους ανήμπορους και αδύναμους και ανίσχυρους.  Επιθυμούμε, ευχόμαστε, θα θέλαμε να μην υπήρχε ταλαιπωρία στη ζωή μας αλλά δεν μπορούμε να την αποφύγουμε. Παρατηρούμε ότι όσο πιο πλούσιος και ισχυρός είναι κάποιος, τόσο πιο εύκολη και άνετη είναι η ζωή του. Και θα θέλαμε και εμείς να ήμασταν πλούσιοι και ισχυροί. Οι πλούσιοι και ισχυροί μας βεβαιώνουν ότι και εμείς μπορούμε να γίνουμε πλούσιοι και ισχυροί, και μάλιστα γρήγορα και εύκολα!

ΘΑ μπορέσουμε μια μέρα να εξαλείψουμε την ταλαιπωρία, τη δυσκολία; Με άλλα λόγια, την βραδύτητα και τον μόχθο; Θα μπορέσουμε να τα κάνουμε όλα γρήγορα και εύκολα; Θα φτάσουμε κάποια μέρα στο σημείο να μην κάνουμε τίποτα απολύτως; Ναι, μας το υπόσχονται η Τεχνική και η Επιστήμη. Ο σκοπός τους είναι η εξάλειψη της ταλαιπωρίας, της δυσκολίας, του μόχθου, της βραδύτητας. Οδεύουμε ολοταχώς προς την επίτευξη αυτού του στόχου. Όλως περιέργως όμως δεν βλέπουμε η ταλαιπωρία να εξαλείφεται –  κάθε άλλο! Η ζωή μας είναι γεμάτη ταλαιπωρία! Στη δουλειά, στα ψώνια, στις διακοπές, στο σχολείο (τι ταλαιπώρια τραβάνε αυτά τα ταλαίπωρα παιδιά!), στις μετακινήσεις, στα νοσοκομεία, στις δημόσιες, κρατικές υπηρεσίες, στο μεγάλωμα των παιδιών, στις σχέσεις μας, παντού και συνεχώς. Η ταλαιπωρία δεν είναι απλά προσωπική αλλά γίνεται συλλογική –  καύσωνες, πλημμύρες, χιονοπτώσεις, ανεργία, βία, ανταγωνισμός! Ο Άγιος Βερνάρδος του Κλερβό το είχε διατυπώσει, γύρω στο 1150 μ. Χ., ως εξής: η Κόλαση είναι γεμάτη με αγαθές, με καλές θελήσεις και επιθυμίες. Εμείς σήμερα λέμε ότι ο δρόμος για την Κόλαση είναι στρωμένος με αγαθές προθέσεις. Όχι! Ο δρόμος για την Κόλαση είναι στρωμένος με πολλή ταλαιπωρία!

ΟΛΑ αυτά τα ζητήματα που μας ταλανίζουν, ταλαιπωρούν, σήμερα, 2022, ταλάνιζαν και τους αρχαίους Έλληνες. Είχαν προβληματιστεί σχετικά με τα ζητήματα της ταλαιπωρίας και της ευκολίας. Είμαστε πνευματικοί κληρονόμοι αυτού του προβληματισμού, μόνο που η πολιτισμική αυτή παράδοση δεν έχει επισημανθεί και δεν έχει μελετηθεί. Θα το κάνουμε εμείς. Ας επισημάνουμε τα ερωτήματα που έθεσαν. Τι είναι η ταλαιπωρία; Είναι αναπόφευκτη ή μπορούμε να την αποφύγουμε; Υπάρχει απόλυτη ευκολία; Μπορούμε να τα κάνουμε όλα πολύ γρήγορα και πολύ εύκολα, χωρίς μόχθο δηλαδή; Υπάρχει κάποια ύπαρξη, κάποια οντότητα που βιώνει την κατάσταση της απόλυτης ευκολίας, της παντελούς έλλειψης της ταλαιπωρίας και της δυσκολίας; Υπάρχει, μόνο που είναι πλάσμα της φαντασίας μας.

Η αρχαία ελληνική γραμματεία μας λέει ότι την ταλαιπωρία ο άνθρωπος δεν μπορεί να την αποφύγει. Διότι μοχθεί, πεινάει, ηττάται, αρρωσταίνει, πονάει, υποφέρει, γερνάει, τραυματίζεται –  και άλλα πολλά. Θνητότητα, ανθρωπινότητα θα λέγαμε σήμερα,  σημαίνει ταλαιπωρία.  Μπορεί όμως να την περιορίσει. Πώς; Με το να γίνει πλούσιος και ισχυρός; Πώς; Με τον πόλεμο, με την αρπαγή. Κατά συνέπεια, για να αποφύγεις την ταλαιπωρία πρέπει να ταλαιπωρηθείς. Η στερεότυπη ομηρική φράση πολύτλας δίος Οδυσσεύς μας λέει πολλά. Δίος είναι ο θεϊκός –  ή ο λαμπρός. Πολύτλας (<πολυτάλας) είναι αυτός που έχει ταλαιπωρηθεί πολύ. Τάλας είναι ο ταλαίπωρος –  εξ ου και το ρήμα ταλανίζομαι, ταλαιπωρούμαι. Θεϊκός και ταλαίπωρος ο Οδυσσεύς! Ταλαίπωρος είναι αυτός που μοχθεί στις περιπλανήσεις του, στις ληστρικές επιδρομές του. Γνωρίζουμε ότι η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν πολεμική κοινωνία –  κι αφού ο πόλεμος είναι η κατ΄ εξοχήν ταλαιπωρία, η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν κοινωνία της γενικευμένης ταλαιπωρίας. Ο Περικλής λέει στο ακροατήριό του, φτωχοί αγρότες και ακτήμονες: δεν είναι ντροπή να είσαι φτωχός. Ντροπή είναι να μην θέλεις να πάψεις να είσαι και ο μόνος τρόπος να μην είσαι φτωχός, να μην είσαι ταλαίπωρος, είναι να πολεμήσεις, να ταλαιπωρηθείς. Υπάρχει βέβαια η πιθανότητα να πεθάνεις αλλά no problem, ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος!

ΝΟΜΙΖΩ ότι ταλαιπωρούμαστε γιατί πιστεύουμε ότι μια μέρα θα πάψουμε να ταλαιπωρούμαστε. Λατρεύουμε, είμαστε λάτρεις, υπηρέτες δηλαδή, την επιθυμία της εξάλειψης της ταλαιπωρίας, την επιθυμία της απόλυτης ευκολίας. Όσο δεν την επιτυγχάνουμε, όσο πιο πολύ αποκρυνόμαστε από αυτήν,  τόσο πιο πολύ υποφέρουμε και ταλαιπωρούμαστε. Η συνείδησή μας έχει αποικιστεί πολιτισμικά από το ιδεώδες της απόλυτης ευκολίας –  το ιδεώδες αυτό ονομάζεται θεός, Θεός: να είσαι μόνος, μόνη και να μην κάνεις τίποτα. Θέλουμε να γίνουμε θεοί, αυτή είναι η ανομολόγητη επιθυμία μας, θέλουμε να γίνουμε αθάνατοι, χωρίς πόνο και οδύνη, χωρίς ασθένεια και γήρας. Η ανομολόγητη επιθυμία μας είναι να εξαλείψουμε την ανθρωπινότητα –  η επιθυμία αυτή είναι η πηγή της ταλαιπωρίας.

Η οποία ταλαιπωρία τώρα μόλις αρχίζει.

ΤΟ δίλημμα δεν είναι “ταλαιπωρία ή ευκολία” αλλά ποια ταλαιπωρία θα επιλέξουμε ή θα αποδεχτούμε.

Σχολιάστε ελεύθερα!