φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ τα βίντεα που καταγράφουν τις διαδηλώσεις στο Ιράν παρατήρησα ότι πολλές γυναίκες φορούν μαντίλα – μπορεί και οι περισσότερες, δεν ξέρω, μπορεί και να κάνω λάθος, δεν εχει όμως και μεγάλη σημασία. Ακόμα και το ένα τρίτο να είναι, είναι πολλές. Η παρατήρηση αυτή με έχει βάλει σε πολλές σκέψεις και προκάλεσε κάποια ερωτήματα. Γιατί άλλες δεν τη φορούν κι άλλες τη φορούν; Νομίζω ότι η απάντηση είναι πολύ απλή: άλλες φοβούνται, και δεν την βγάζουν, κι άλλες δεν φοβούνται. Γιατί όμως συμβαίναι αυτό, άλλες να φοβούνται κι άλλες όχι; Δεν περνάει καν από το μυαλό μου να κρίνω και να επικρίνω τις γυναίκες που φοβούνται. Επικροτούμε και θαυμάζουμε τους ανθρώπους που δεν φοβούνται αλλά δεν μας επιτρέπεται κατά κανένα τρόπο να μέμψουμε τους ανθρώπους που φοβούνται. Επικαλούμενοι την αποφασιστικότητα θα μπορούσαμε να δώσουμε μια εξήγηση· με αυτόν τον τρόπο όμως εγκλωβιζόμαστε στην ίδια λογική – γιατί κάποιες πιο αποφασισμένες από κάποιες άλλες; Και ούτω καθ΄ εξής.
ΑΥΤΟ που είναι βέβαιο είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες που αφαιρούν τη μαντίλα κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης θα την φορέσουν επιστρέφοντας στο σπίτι τους και στην καθημερινότητά τους. Μέσα στο σπίτι δεν την φορούν αλλά αν χτυπήσει το κουδούνι, θα πρέπει να τη φορέσουν για να πάνε να ανοίξουν την πόρτα. Δημόσια, μόνο τώρα σε αυτές τις διαδηλώσεις τη βγάζουν – όχι όλες. Σκέφτομαι ακόμα ότι, εάν το ισλαμικό καθεστώς αποδεχτεί το αίτημά τους, οι Ιρανές θα πετάξουν με μεγάλη χαρά τη μαντίλα και θα κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς αυτήν- όχι όμως όλες. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός θα συνεχίσει να τη φοράει για πολλές δεκαετίες ακόμα, όπως συμβαίνει και στην ελληνική και πολύ περισσότερο στην τούρκικη επαρχία. Εάν το αίτημα δεν γίνει αποδεκτό, οι Ιρανές θα συνεχίσουν να κυκλοφορούν με τη μαντίλα στο κεφάλι. Νομίζω ότι το αίτημά τους δεν θα γίνει αποδεκτό.
ΌΛΑ αυτά που παρατηρώ με παρότρυναν να σκεφτώ τον τρόπο με τον οποίο η Ελληνίδα γυναίκα απαλλάχτηκε από αυτό το σύμβολο της επίδειξης της υποταγής στον άνδρα και στην πατριαρχική οικογένεια και κοινωνία. Η ελληνόφωνη γυναίκα φορούσε τη μαντίλα ήδη από τους μεταμυκηναϊκούς χρόνους, επί 3.000 χρόνια. Υπάρχουν ακόμα γυναίκες μεγάλης ηλικίας σε απομακρυσμένα, μισοεγκατελειμμένα χωριά που τη φορούν ακόμα, είναι όμως λίγες, είναι οι τελευταίες. Σε δέκα είκοσι χρόνια δεν θα υπάρχει ούτε μία. Οι γυναίκες στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια φορούν μαντίλα ακόμα και μέσα στο σπίτι τους, όταν υπάρχουν άνδρες. Έμοιαζε περισσότερο με αυτή των Ιρανών γυναικών παρά με τη νεοελληνική: η πρώτη είναι σαν σάλι, εσάρπα που σκεπάζει το κεφάλι, το λαιμό και τους ώμους ενώ η νεοελληνική είναι πολύ πιο μικρή και καλύπτει μόνο το κεφάλι. Η ομηρική μαντίλα λέγεται κρήδεμνον (το). Η ετυμολογία και οι απεικονίσεις μυκηναϊκών αγγείων μας παρωθούν να εικάσουμε ότι κατά την μυκηναϊκή εποχή οι γυναίκες δεν φορούσαν μαντίλα. Η λέξη κρήδεμνον είναι σύνθετη από το κάρη (κεφάλι) και το ρήμα δέω (δένω): δένω τα μαλλιά στο κεφάλι. Σε μυκηναϊκά αγγεία οι γυναίκες συγκρατούν τα μαλλιά με μια ταινία, με ένα διάδημα – αυτή ακριβώς είναι η αρχική σημασία της λέξης κρήδεμνον. Αυτή τη λέξη διατήρησαν για να ονομάσουν τη μαντίλα που επιβλήθηκε στις γυναίκες από τους άνδρες και την πατριαρχική οικογένεια και κοινωνία στη μεταμυκηναϊκή κοινωνία.
ΟΙ γυναίκες στην ελληνική και τούρκικη κοινωνία δεν ζήτησαν από τους άνδρες να αφαιρέσουν τη μαντίλα που φορούσαν. Δεν διατυπώθηκε ποτέ κάποιο αίτημα, δεν διαδήλωσαν ποτέ- εκτός κι αν κάνω λάθος. Στην Τουρκία οι περισσότερες γυναίκες φορούν μαντίλα, ο αριθμός τους όμως μειώνεται διαρκώς. Και είναι βέβαιο ότι οι πρώτες γυναίκες που την πέταξαν ήταν γυναίκες πλουσίων και ισχυρών πατέρων και συζύγων. Ο ρυθμός αφαίρεσης της μαντίλας από τις γυναίκες είναι ανάλογος του ρυθμού επέκτασης του καπιταλισμού και της αστικοποίησης. Οι γυναίκες της άρχουσας τάξης δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να μιμηθούν τις γυναίκες της δυτικής και βόρειας Ευρώπης, με τις οποίες άρχισαν να έρχονται σε επαφή όλο και πιο συχνά. Ο ενδυματολογικός κώδικας της αγροτικής και ποιμενικής κοινωνίας ήταν πλέον ασύμβατος με τον ευρωπαϊκό, ήταν σαφής αναχρονισμός – όπως άλλωστε και ο μαγειρικός και διατροφικός (Τσελεμεντές!). Τις γυναίκες της άρχουσας τάξης μιμήθηκαν οι γυναίκες των μεσοαστικών και μικροαστικών τάξεων και όλες αυτές οι γυναίκες της εργατικής τάξης των αστικών κέντρων και τέλος και της αγροτικής, της τάξης που έφθινε αριθμητικά με ταχύτατο ρυθμό.
Η διαδικασία αυτή δεν εκτυλίχθηκε στο Ιράν και σε άλλες κοινωνίες στις οποίες επικρατούσα θρησκεία είναι ο μουσουλμανισμός. Οι γυναίκες συνεχίζουν να φορούν μαντίλα, ακόμα κι αυτές της άρχουσας τάξης, που μπορεί να είναι και καπιταλιστές. Δεν φορούν όμως όλες οι μουσουλμάνες μαντίλα. Οι αραβόφωνες της Βόρειας Αφρικής φορούν, όπως και οι Πακιστανές, η γλώσσα των οποίων συγγενεύει με την ινδική, αλλά στις υποσαχάριες κοινωνίες οι γυναίκες δεν φορούν μαντίλα, ο μουσουλμανισμός δεν μπόρεσε να επιβάλει τη χρήση της εκεί. Όταν καλύπτουν το κεφάλι τους, το καλύπτουν με ρουχισμό που δεν συμβολίζει την υποταγή τους στον άνδρα αλλά την κοινωνική τους θέση – καταγωγή, θρησκεία, ισχύ, πλούτο, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία. Θα πρέπει να επισημάνουμε με ιδιαίτερη έμφαση ότι καθ΄όλη τη διάρκεια της ύπαρξης του ανθρωπίνου γένους, που μπορεί να ξεπερνάει και τα 100.000 χρόνια, η επιβολή από τους άνδρες της κάλυψης του κεφαλιού και των μαλλιών της γυναίκας για να δηλώσει την υποταγή της και την υποτελή θέση της, έχει παρατηρηθεί μόνο σε μια συγκεκριμένη περιοχή και σε μια συγκεκριμένη εποχή: στις ποιμενικής προέλευσης θρησκείες και κοινωνίες της ανατολικής Μεσογείου, Εγγύς και και Μέσης Ανατολή: αρχαία Ελλάδα, χριστιανισμός, μουσουλμανισμός. Πουθενά αλλού και ποτέ άλλοτε οι γυναίκες δεν φορούσαν μαντίλα – άλλα πράγματα ασφαλώς και φορούσαν αλλά αυτά δεν δήλωναν την υποταγή τους στον άντρα, που μπορεί και να υπήρχε – και πολύ συχνά υπήρχε. Η επιβολή αυτή, ποιμενικής προέλευσης, πνέει τα λοίσθια, μετράει τις τελευταίες μέρες, πτυχή της εν εξελίξει τρίτης κοινωνικής επανάστασης: αυτής των γυναικών όλου του πλανήτη, (Οι άλλες δύο κοινωνικές επαναστάσεις είναι το τέλος της εργασίας και το τέλος του πολέμου – η πλειονότητα του πληθυσμού δεν εργάζεται, όσοι και όσες εργάζονται σιχτιρίζουν κάθε μέρα, η ηθική της εργασίας έχει πεταχτεί στα σκουπίδια και και κανένας δεν θέλει να πολεμήσει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν [θα] γίνονται πόλεμοι).
ΕΠΑΝΕΡΧΟΜΑΙ στο θέμα μου. Η πολλών χιλιάδων ετών ύπαρξη των κυριαρχικών σχέσεων έχει διαμορφώσει στους υποτελείς, στους ανίσχυρους και αδύναμους δρώντες, ένα ανθρώπινο χαρακτήρα, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου, ένα από τα πολλά, είναι η ικεσία, το αίτημα, η παράκληση και η διαμαρτυρία. Πάτερ ημών, δος ημίν σήμερον τον άρτον ημών τον επιούσιον. Όταν δεν υπάρχει άλλος τρόπος, η ικεσία, το αίτημα και η διαμαρτυρία είναι η μόνη επιλογή για να αντιμετωπίσεις την ένδεια και την εξαθλίωση. Εάν ο οικτίρμων Κύριος μας ελεήσει, θα κάνει αποδεκτό το αίτημά μας και θα μας δώσει ένα κομμάτι ψωμί ή αύξηση, θα μας πληρώσει τις υπερωρίες, κι εμείς θα πειστούμε ότι είναι αγαθός και φιλάνθρωπος. Ο Κύριος δεν έχει πρόβλημα με την ικεσία, το αίτημα και τη διαμαρτυρία αφού η στάση αυτή των υποτελών ενισχύει και αναπαράγει τη θέση του, τον πλούτο του και την ισχύ του. Δεν τον ενοχλούν αυτές οι στάσεις. Δεν τον ενοχλεί ακόμα κι όταν η διαμαρτυρία εξελιχθεί εξέγερση, σε ταραχές και καταστροφές. Μπορεί και τις αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη ευκολία – όλες οι εξεγέρσεις στις κυριαρχικές κοινωνίες έχουν κατασταλεί βάναυσα και φρικωδώς. Εξεγέρσεις πάντα θα γίνονται και πάντα θα ηττώνται. Αυτό που τον ενοχλεί, αυτό που τον τρομάζει, αυτό που απεχθάνεται μετα βδελυγμίας είναι το πέρασμα στην πράξη – όταν κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Το πέρασμα στην πράξη είναι αλλαγή χωρίς επιστροφή, είναι επανάσταση. Η κοινωνική ιστορία του περάσματος στη πράξη δεν έχει γραφεί ακόμα.
ΔΕΝ αποκλείεται το ενδεχόμενο οι γυναίκες στο Ιράν να σταματήσουν να διατυπώνουν το αίτημα να βγάλουν τη μαντίλα από το κεφάλι τους και να την πετάξουν οι ίδιες χωρίς να ρωτήσουν κανέναν, χωρίς να πάρουν την άδεια κανενός. Τρόποι να συννενοηθούν και να συμφωνήσουν, δόξα τω Διαδικτύω, υπάρχουν. Ή, μπορεί κάποιες να κάνουν την αρχή και οι άλλες να ακολουθήσουν. Αυτό το πέρασμα στην πράξη θα ήταν μια ενέργεια που θα εκκινούσε μια διαδικασία γενικότερης και βαθύτερης κοινωνικής αλλαγής, αρχή της οποίας θα ήταν το ξεπέρασμα του φόβου – τον φόβο τον ξεπερνάμε όλοι και όλες μαζί, όχι μόνοι και μόνες.
Σχολιάστε ελεύθερα!