in 21ος αιώνας

παγκόσμια ιστορία και ενέργεια, καπιταλισμός και ενέργεια

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΕ κριτήριο το είδος και την ποσότητα της ενέργειας που χρησιμοποίησαν οι κοινωνίες μπορούμε να διακρίνουμε την παγκόσμια ιστορία σε τρεις μεγάλες περιόδους. Εάν ο άνθρωπος υπάρχει πάνω στη Γη εδώ και 120.000 χρόνια, η πρώτη περίοδος διήρκησε 110.000 χρόνια και η ενέργεια που διέθετε ήταν η ενέργεια του σώματός μας, η ανθρώπινη. Ό,τι κάναμε, το κάναμε με τα χέρια μας. Για να έχεις ενέργεια, πρέπει να καταναλώσεις ενέργεια και η ενέργεια που κατανάλωνε ο άνθρωπος υπήρχε στην τροφή –  οι πηγές της ανθρώπινης ενέργειας ήταν και είναι τα ζάκχαρα και τα λίπη. Τις τροφές που περιείχαν ζάκχαρα και λίπη οι άνθρωποι τις αναζητούσαν και τις κατανάλωναν με μανία, ήταν οι προσφιλέστερες τροφές, δεν υπήρχαν όμως σε μεγάλες ποσότητες. Σήμερα αποφεύγουμε και τα ζάκχαρα και τα λίπη. Οι συνέπειες είναι ολέθριες.

Η δεύτερη περίοδος άρχισε πριν 10.000 χρόνια και δεν έχει λήξει ακόμα, συνυπάρχει με την τρίτη, που άρχισε το 1300 μ. Χ, πριν 700 χρόνια. Πριν 10.000 χρόνια ο άνθρωπος βρήκε δύο πηγές τροφής που του εξασφάλιζαν μεγάλες ποσότητες ζακχάρων και λίπους. Η καλλιέργεια των δημητριακών, του σιταριού, του κριθαριού, του ρυζιού, του καλαμποκιού εξασφάλισε μεγάλες ποσότητες άμυλου, το οποίο μετατρέπεται σε ζάκχαρα –  και τα ζάκχαρα σε αλκοόλ. Η εξημέρωση των ζώων παρείχε μεγάλες ποσότητες λίπους, η οποία ήταν η αγαπημένη τροφή του Δία, μας λέει ο Ησίοδος στα Έργα και Ημέρες. Πλούσιος ήταν αυτός που κατείχε μεγάλες ποσότητες λίπους –  η φράση αι λιπαραί Αθήναι σημαίνει “η πλούσια Αθήνα”. Η εμμονική και διαρκής αναζήτηση ζακχάρου, μέσω του άμυλου, και του λίπους θα πρέπει να συνέβαλε κατά πολύ στην λεγόμενη νεολιθική επανάσταση, στην επινόηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας.

ΜΙΑ από τις συνέπειες της εξημέρωσης των ζώων ήταν η χρησιμοποίηση της ζωικής ενέργειας. Στην ανθρώπινη ενέργεια προστέθηκε η ζωική ενέργεια, η ικανότητα των εξημερωμένων ζώων, των αγελάδων και των ιπποειδών,  να παράγουν έργο: να οργώνουν, να μεταφέρουν φορτία και ανθρώπους, με ή χωρίς άμαξα, να αλωνίζουν, να συνθλίβουν την ελιά, να πολεμούν υπό την καθοδήγηση και έλεγχο των πολεμιστών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου επινοείται και η καταναγκαστική χρησιμοποίηση της ανθρώπινης εργασίας, η δουλεία. Η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα γενίκευσε και σε έκταση και σε ένταση τόσο τη χρήση της ζωικής ενέργειας όσο και τη καταναγκαστική χρήση της ανθρώπινης ενέργειας. Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας με τη χρήση των ιστίων στα πλοία (πόλεμος, εμπόριο και συγκοινωνία)  εκτοπίζει για πρώτη φορά την ανθρώπινη ενέργεια, την ανθρώπινη εργασία, την κωπηλασία. Η αξιοποίηση αυτή συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της μεσαιωνικής εποχής στην Ευρώπη με την επινόηση των ανεμόμυλων κι άλλων μηχανών ενώ αρχίζει η αξιοποίηση της κινητικής ισχύος του νερού (νερόμυλοι για την άλεση δημητριακών). Την πρωτοκαθεδρία όμως συνεχίζει να την εξασφαλίζει η ανθρώπινη και η ζωική ενέργεια. Οι οποίες συνεχίζουν να υπάρχουν σε πολλές περιοχές του πλανήτη.

ΤΟ 1300 μ. Χ. αρχίζει η τρίτη περίοδος, η οποία διακρίνεται σε δύο υποπεριόδους: μέχρι το 1750 η πρώτη, μετά το 1750 η δεύτερη. Το 1300 επινοούνται τα πυροβόλα όπλα, το 1750 η ατμομηχανή. Και τα δύο παράγουν έργο –  καταστροφή τα πρώτα, κοινωνικό πλούτο η δεύτερη. Η ισχύς των πυροβόλων όπλων εξασφαλίζεται με την ενέργεια της πυρίτιδας, που μετεξελίχθηκε σε δυναμίτιδα. Η ατμομηχανή χρειάζεται την ενέργεια που εμπεριέχεται στη βιομάζα, στα ξύλα, αρχικά. Και οι δύο χρονολογίες συνιστούν τομές, ασυνέχειες, και για να τις κατανοήσουμε θα πρέπει να λάβουμε υπ’  όψει μας μια κομβική πολιτισμική διάσταση –  της λατρείας της ισχύος και της επιθυμίας αύξησης της ισχύος, που είναι και τα ειδοποιά γνωρίσματα του δυτικού πολιτισμού, της δυτικής κυριαρχίας.

Η λατρεία της ισχύος και η επιθυμία αύξηση της ισχύος είναι η κομβική αντίληψη της αρχαιοελληνικής αριστοκρατικής κοσμοθεώρησης, την οποία υιοθέτησαν με ζήλο όλες οι άρχουσες τάξεις της Δύσης: η ισχύς εξασφαλίζει την επιβίωση και τον πλούτο, την ίδια την αύξηση της ισχύος, η ισχύς υπερνικά τα πάντα, όλα προέρχονται από την ισχύ, όλα κατατείνουν προς την ισχύ. Το βασικό και διαρκές μέλημα είναι η αύξηση της ισχύος –  της ικανότητας εκπλήρωσης των επιθυμιών. Ο θεός, και ο Θεός, είναι η φαντασιακή εκπλήρωση της επιθυμίας αύξησης της ισχύος.

ΤΑ πρώτα πυροβόλα όπλα ήταν το πρώτο μεγάλο βήμα για την εκπλήρωση αυτής της επιθυμίας. Με τα πυροβόλα όπλα μπορούσαν να γκρεμίσουν τα τείχη ενός πύργου ή μιας πόλης γρήγορα και εύκολα. Μέχρι τότε χιλιάδες στρατιώτες έπρεπε να σκάβουν για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για να αφαιρέσουν τα θεμέλια του τείχους ώστε αυτό να καταρρεύσει. Η ισχύς της ανθρώπινης ενέργειας ήταν μικρή: παρήγαγε λίγο έργο σε πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα πυροβόλα όπλα παρήγαγαν πολύ έργο σε μικρό χρονικό διάστημα –  αυτή είναι η ισχύς: να κάνω πολλά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Ένα πρόσφατο παράδειγμα: στις 6 Αυγούστου 1945 ένα βλήμα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα κατέστρεψε ολοσχερώς μια μεγάλη πόλη, τη Χιροσίμα, και εξόντωσε την πλειονότητα του πληθυσμού. Αυτό ήταν το αποκορύφωμα της λατρείας της ισχύος και της επιθυμίας αύξησης της ισχύος.

ΤΟ 1750, περίπου, η λατρεία της ισχύος και της επιθυμίας αύξησης της ισχύος, το χαρακτηριστικό, επαναλαμβάνω, γνώρισμα του δυτικού πολιτισμού, ενσαρκώνεται στην επινόηση της ατμομηχανής. Ο βιομηχανικός καπιταλισμός αρχίζει με την επινόηση της ατμομηχανής, η οποία εκτόπισε τον χειροτεχνικό καπιταλισμό, τον καπιταλισμό που χρησιμοποιούσε την ανθρώπινη ενέργεια. Πολύ σύντομα όμως φάνηκε πώς η  ατμομηχανή ήταν ανεπαρκής και προκαλούσε πολλά προβλήματα. Για να λειτουργήσει χρειαζόταν μεγάλες ποσότητες ξύλου, οι οποίες μεταφέρονταν ολοένα και από πιο μακριά. Τι θα γινόταν, εάν δεν ανακαλύπτονταν το κάρβουνο, εάν δεν υπήρχε το κάρβουνο; Υπήρχαν δύο προοπτικές: ή δεν θα έμενε δέντρο για δέντρο πάνω στη γη ή θα  έπρεπε να σταματήσει η χρήση των ατμομηχανών, μια χρήση που επεκτείνονταν ραγδαία στα εργοστάσια, στα πλοία, στα τρένα και αλλού. Θα επιμείνω σε αυτό το σημείο διότι έχει μεγάλη σχέση με το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα, με το πρόβλημα της ενεργειακής μετάβασης. Τι θα έκαναν, εάν δεν υπήρχε το κάρβουνο; Δεν θα έμενε ούτε ένα δέντρο πάνω στον πλανήτη. Δεν ξέρω –  μάλλον δεν θα έμενε.

Η χρήση του κάρβουνου έλυσε το πρόβλημα αλλά προς τα τέλη του 19ου αιώνα μία νέα πηγή ενέργειας άρχισε να χρησιμοποιείται, ενέργεια που παρείχε μεγάλη ισχύ: το πετρέλαιο. Η ατμομηχανή αντικαταστάθηκε από τον κινητήρα εσωτερικής έκρηξης (καύσης) και έτσι αυξήθηκε η ισχύς: με μικρή ποσότητα παραγώγων πετρελαίου παρέχει πολύ μεγαλύτερη ισχύ από ό,τι μια αντίστοιχη ποσότητα κάρβουνου. Έχοντας εξασφαλίσει αυτή την αστείρευτη αρχικά ενέργεια, ο βιομηχανικός καπιταλισμός επεκτάθηκε σε όλον τον πλανήτη. Τι θα γινόταν, εάν δεν υπήρχε το πετρέλαιο; Θα εξαντλούσαμε όλο το κάρβουνο και μετά ο βιομηχανικός καπιταλισμός θα επέστρεφε στην χειροτεχνική του μορφή.

Η μετάβαση από το ξύλο στο κάρβουνο ήταν επιτυχής, όπως και η μετάβαση από το κάρβουνο στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Όσο επεκτεινόταν ο καπιταλισμός και όσο ο πληθυσμός συγκεντρωνόταν στις μεγάλες πόλεις, οι οποίες χρειάζονται τεράστιες ποσότητες για να αναπαραχθούν, τόσο αυξανόταν και οι ποσότητες των ορυκτών καυσίμων που έπρεπε να εξασφαλιστούν και να καταναλωθούν.  Κάθε χρόνο, εδώ και 150 χρόνια, καταναλώνουμε ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες ορυκτών καυσίμων, τα οποία όμως μια μέρα θα τελειώσουν. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η επόμενη ενεργειακή μετάβαση θα είναι το ίδιο επιτυχής.

ΠΟΛΛΟΙ πιστεύουν ότι θα είναι: με την αιολική, την ηλιακή και την πυρηνική ενέργεια θα μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε τις ίδιες και ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας. Γνωρίζουμε όμως ότι η λύση αυτή θα προκαλέσει την μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή που έχει γίνει πάνω στον πλανήτη, ένα πολύ μεγάλο μέρος του οποίου θα πρέπει να καλυφθεί με φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες. Τι θα γίνει όμως εάν η μετάβαση αποδειχτεί ότι είναι ανέφικτη, ότι δεν θα μπορέσουμε να χρησιμοποιούμε συνεχώς τόσο μεγάλες ποσότητες ενέργειας;

ΕΙΝΑΙ πολύ απλό: η ολοένα και λιγότερη διαθέσιμη ενέργεια θα γίνεται όλα και πιο ακριβή, θα ανήκει και θα χρησιμοποιείται μόνο από τις ισχυρές και πλούσιες κοινωνίες των σημερινών αναπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών. Μέσα σε αυτές τις κοινωνίες, η ενέργεια αυτή θα ανήκει και θα χρησιμοποιείται μόνο από το κράτος και από μια ισχυρή και εύπορη μειονότητα. Κατά συνέπεια, οι περισσότερες χώρες του κόσμου και η πλειονότητα του πληθυσμού των πλούσιων και ισχυρών κοινωνιών δεν θα μπορούν να έχουν πρόσβαση στην διαθέσιμη ενέργεια. Θα υπάρξει συρρίκνωση της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου, αύξηση της ανεργίας, φτώχεια και εξαθλίωση. Αρχίζει μια νέα εποχή  –  η εποχή ης παγκόσμιας σπάνης για τους αδύναμους, τους πλεονάζοντες και άχρηστους πληθυσμούς –  έτσι τους βλέπουν οι ισχυροί. Οι  κοινωνικές ανασταστώσεις, ο παροξυσμός της βίας, ο παγκόσμιος εμφύλιος πόλεμος φαίνεται να είναι αναπόφευκτα κοινωνικά φαινόμενα.

ΜΙΑ νέα εποχή στην παγκόσμια ιστορία αρχίζει, μια νέα εποχή της βίας αρχίζει. Δεν θα έχουμε την πολυτέλεια να την καταδικάσουμε, από όπου κι αν προέρχεται.

Σχολιάστε ελεύθερα!