φίλες και φίλοι, καλη σας μέρα
ΣΗΜΕΡΑ, και τις επόμενες δύο μέρες, θα διαβάσετε τη συντομότερη ιστορία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης και του ανθρώπινου γένους που μπορεί να γραφεί, όπως βέβαια εγώ την αντιλαμβάνομαι και την προσλαμβάνω: δεν είναι η ιστορία, είναι μια ιστορία, μη παρεξηγηθούμε, πρωινιάτικα, ακόμα δεν αρχίσαμε. Συντομότερη δεν μπορεί να υπάρξει – η παράθεση και μόνο των λέξεων (εννοιών) αναπαράσταση, εξάρτηση, αποθήκευση, πάνω στις οποίες θα στηριχτώ, δεν είναι αφήγηση.
ΠΡΙΝ αρχίσω το παραμύθι μου θα διευκρινίσω ότι δεν θα μεταχειριστώ ποτέ τη λέξη και την έννοια εξέλιξη – θα τη διαβάσετε μόνο σε αυτή την επεξηγηματική παράγραφο και ποτέ πια (never more). Η έννοια της εξέλιξης υποδηλώνει ότι όχι μόνο αλλάζουμε προς το καλύτερο αλλά και ότι οι αλλαγές γίνονται για να πραγματοποιηθεί κάποιος σκοπός. Σκοπός όμως δεν υπάρχει – ούτε στο σύμπαν ούτε στη ζωή ούτε στη φύση ούτε στην κοινωνία, άρα δεν υπάρχει εξέλιξη. Ήταν εξέλιξη που κάποτε περπατούσαμε με τα τέσσερα και μετά με τα δύο; Αλλαγή ήταν. Γιατί να χαρακτηρίσουμε εξέλιξη τη λεκτική επικοινωνία (γλώσσα); Αλλαγή ήταν. Να μια άλλη αλλαγή και καθόλου εξέλιξη: κάποιοι στην κοινωνία κάποτε διατύπωσαν επιθυμίες και έθεσαν σκοπούς – λόγου χάριν, θέλω να γίνω αθάνατος και να ειμαι πάντα νέος (Ιλιάδα Θ 539, είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα) ή προέβλεψαν ένα τέλος (εσχατολογία της Παλαιάς Διαθήκης και του χριστιανισμού), στο οποίο θα αναστηθούν οι νεκροί, θα κατατροπωθεί ο θάνατος δηλαδή. Οι έννοιες της εξέλιξης και της προόδου αποκτούν νόημα μόνο κάτω από τη σκιά του σκοπού και του προσδοκώμενου τέλους.
ΜΙΑ φορά κι ένα καιρό οι απώτατοι πρόγονοί μας άρχισαν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους (με τις εκφράσεις του προσώπου και τις στάσεις του σώματος), που ήταν απόρροια τόσο των μεταξύ τους σχέσεων όσο και των σχέσεών τους με τη φύση, να αναγνωρίζουν αυτά τα συναισθήματα και να ανταποκρίνονται σε αυτά. Η εποχή αυτή διήρκεσε πιθανόν και τρία εκατομμύρια χρόνια και είναι η εποχή της επεισοδιακής κουλούρας. Στοιχεία αυτής της κουλτούρας έχουν παρατηρηθεί στους χιμπατζήδες και στους μπονόμπο, δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία. Το παιδί φοβάται, εκφράζει φόβο, τον αναγνωρίζω και ανταποκρίνομαι – αυτό το κάνουμε κι εμείς σήμερα. Η επεισοδιακή κουλτούρα δεν εξαφανίστηκε, επιβιώνει και θα επιβιώνει. Προσπαθούμε μάλιστα να την εμφυσήσουμε και στα ρομπότ μέσω της τεχνητής νοημοσύνης!
ΗΡΘΕ μια “μέρα” κι αρχίσαμε να μιμούμαστε τόσο διαδικασίες της φύσης όσο και τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά και τις πράξεις των άλλων. Από τη μίμηση της φύσης προήλθε η μαγεία, από τη μίμηση των άλλων προέκυψε το σύμβολο και η τελετουργία, η μουσική και ο χορός. Αρχίσαμε να αναπαριστάνουμε μέσω της μίμησης τις σχέσεις με τη φύση και τους άλλους μέσα στην κοινωνία – αυτή είναι η προέλευση της θρησκείας. Η μίμηση και η αναπαράσταση των σχέσεων με τη φύση προέκυψε από μια συγκεκριμένη στάση του ανθρώπου, η οποία προήλθε από την παρατήρηση της φύσης και της ζωής – την ενίσχυση και συνέχιση της ζωής. Ακόμα και ο θάνατος ενισχύει τη ζωή – εξ ου και η ανθρωποθυσία. Η εποχή της αναπαράστασης μέσω της μίμησης ονομάζεται εποχή της μιμητικής κουλτούρας. Η οποία βέβαια επιβιώνει και θα επιβιώνει ες αεί – δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς μίμηση και αναπαράσταση, τα πάντα είναι μίμηση και αναπαράσταση.
ΘΑ αναγκαστούμε να υποθέσουμε ότι προκύπτουσα, μη επιδιωκόμενη συνέπεια της μίμησης και της αναπαράστασης ήταν η εμφάνιση της προλεκτικής, προγλωσσικής σκέψης, η γένεση της ανάγκης της ερμηνείας πρακτικών, συμπεριφορών, διαδικασιών, φαινομένων φυσικών και κοινωνικών. Δυο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα: τα όνειρα και ο θάνατος. Πολύ πριν μιλήσουμε, βλέπαμε όνειρα. Τι σκεφτόμασταν όταν βλέπαμε στον ύπνο μας κάποιο πρόσωπο που είχε πεθάνει; Τον βλέπουμε ζωντανό στον ύπνο μας, μιλάμε μαζί του, γελάμε, τον βλέπουμε θυμωμένο – τι γίνεται; Όσο τον θυμόμαστε, δεν συνεχίζει να ζει ανάμεσά μας; Κάναμε συνδυασμούς, συσχετίσεις, ερμηνεύαμε χωρίς να μπορούμε να τα εκφράσουμε όλα αυτά. Και μια μέρα τα εκφράσαμε: Οι κραυγές και τα επιφωνήματα (σημαίνον) απέκτησαν σημασία (σημαινόμενο) και αρχίσαμε να αφηγούμαστε, να εκφράζουμε τις σκέψεις μας και τις ερμηνείες μας – όχι για να επικοινωνήσουμε, αυτή ήταν και είναι δευτερεύουσα λειτουργία. Οι αφηγήσεις έχουν ένα όνομα: μύθος. Η εποχή του μύθου είναι η εποχή της μυθικής κουλτούρας. Η εποχή αυτή επιβιώνει και θα επιβιώνει – δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς μύθους. Να μερικοί από τους πρόσφατα διατυπωμένους: ο μύθος της εξάλειψης του μύθου, ο μύθος Προόδου, ο μύθος του (0ρθού) Λόγου: μπορούμε να γίνουμε πιο ισχυροί από τη φύση, να την ελέγξουμε και να την καθυποτάξουμε.
Την εποχή της μυθικής κουλτούρας διαδέχτηκε η εποχή της θεωρητικής κουλτούρας. Δεν αφηγούμαστε μόνο μύθους αλλά διατυπώνουμε και θεωρίες μέσω της σκέψης και της γνώσης, των υποθέσεων και των πειραμάτων. Έχουμε αναπαραστήσει το νερό, έχουμε μιμηθεί τη ροή του, έχουμε αφηγηθεί πολλούς μύθους για το νερό αλλά τώρα είπαμε ότι αποτελείται από δύο άτομα υδρογόνου και ένα ατομο οξυγόνου, περιγράψαμε πώς συνδέονται, τις προϋποθέσεις και τα αποτελέσματα της σύνδεσης, τα αποτελέσματα και τις προϋποθέσεις της διάλυσης του δεσμού. Από τις μέρες που άρχισε η εποχή της θεωρητικής κουλτούρας, στην αρχαία Ελλάδα της αρχαϊκής εποχής (700-500 π. Χ.) με τη γένεση της φιλοσοφίας, μέχρι στις μέρες μας είναι αναρίθμητες οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί – και άλλες τόσες και περισσότερες θα διατυπωθούν στο μέλλον. Η θεωρία είναι κι αυτή μια μορφή αναπαράστασης, όπως είναι ο μύθος και η μίμηση. Εάν νομίζετε ότι στα πρόθυρα της καταστροφής της φύσης και της κοινωνίας έχουμε εξελιχθεί μέσω της γένεσης της θεωρίας, τι να πω; Θα πω – για την εξάρτηση.
ΚΑΘΕ μορφή ζωής εξαρτάται από άλλες μορφές ζωής. Όλα τα ζωντανά όντα πρέπει να προσλάβουν ενέργεια μέσω της πρόσληψης τροφής, αυτή είναι η στοιχειώδης εξάρτηση, και τα νεκρά (θάνατος) να επιστρέψουν ό,τι έχουν προσλάβει και να ενισχύσουν και να συνεχίσουν έτσι τη ζωή. Η κοινωνία προήλθε από τη φύση, η επιβίωση και η αναπαραγωγή της εξαρτώνται από τις σχέσεις της με τη φύση και του ανθρώπου από τη φύση και από την κοινωνία. Οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να φανταστούν ή να σκεφτούν κάτι αλλο, αποδέχονταν την εξάρτηση και από την κοινωνία και από τη φύση, τη θεωρούσαν αναγκαιότητα ανυπέρβλητη, αξεπέραστη. Η φύση είναι η Μητέρα που μας δίνει τροφή και ό,τι άλλο χρειαζόμαστε, η κοινωνία είναι μια δύναμη πιο ισχυρή από εμάς, το όλον είναι πιο ισχυρό από το μέρος, το μέρος εξαρτάται από το όλον: με αυτές τις προτάσεις, τις αξίες, τις αντιλήψεις, συνοψίζω την πολιτισμική παράδοση της αποδοχής της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία . Ο κινέζος αυτοκράτορας που εφτιαξε έναν ολόκληρο πήλινο στρατό και πήλινους μαγείρους και γελωτοποιούς και ο αιγύπτιος φαραώ που επιθυμούσε να διατηρήσει το κορμί του αναλλοίωτο, αποδέχονταν τον θάνατό τους, πίστευαν όμως ότι θα ζήσουν κάπου αλλού – δεν είχαν επιθυμήσει να γίνουν αθάνατοι ή να αναστηθούν.
ΟΤΑΝ στην αρχαϊκή Ελλάδα (700-500) διατυπώθηκε για πρώτη φορά η επιθυμία της σωματικής αθανασίας και της αιώνιας νεότητας (Ιλιάδα Θ 539) εμφανίστηκε μια νέα πολιτισμική παράδοση: η πολιτισμική παράδοση της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία – θα την αποκαλώ δυτική πολιτισμική παράδοση. Τι περίεργο! Η πολιτισμική παράδοση της δυτικής κυριαρχίας και η θεωρητική κουλτούρα εμφανίζονται την ίδια εποχή, στο ίδιο μέρος, στην αρχαία Ελλάδα, στην αρχαϊκή εποχή. Το ιδρυτικό κείμενο της πρώτης είναι η Ιλιάδα, της δεύτερης η φιλοσοφία του Παρμενίδη- αλλά και του Ηράκλειτου. Κατά συνέπεια, η θεωρητική κουλτούρα προέρχεται από την πολιτισμική παράδοση της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία.
ΑΥΡΙΟ θα εξετάσω τη διαδικασία γένεσης της δυτικής πολιτισμικής παράδοσης και θα αφηγηθώ την ιστορία της μέχρι τις μέρες μας. Και μεθαύριο θα καταπιαστώ με την αποθήκευση, με την προέλευσή της, με την ιστορία της και τις εποχές της – η τρίτη εποχή, η σημερινή, εμφανίζεται με τις μορφές της αποθήκευσης της ενέργειας (μπαταρία) και της αποθήκευσης δεδομένων. (λ.χ. σκληρός δίσκος, αποθήκη δεδομένων). Θα ήθελα να σας προετοιμάσω: ό,τι κι αν αποθηκεύουμε (τροφή – λόγο, φωνή, εικόνα – ενέργεια, δεδομένα) δεν κάνουμε τίποτα άλλο από το να αποθηκεύουμε χρόνο! Αποθηκεύουμε χρόνο είτε για να φροντίσουμε το μέλλον είτε για να το αποικίσουμε, να το ελέγξουμε ώστε να εκπληρώσουμε την επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και την κοινωνία:
ΤΙΤΑΝΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ, ΚΟΣΜΟΓΟΝΙΚΗ!
Ξημερώνει σε λίγο, θα πάω να κόψω ξύλα. Θα είναι βαρύς ο χειμώνας.
Σχολιάστε ελεύθερα!