φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΟ 1979 ανακαλύφθηκαν στην κεντρική Κίνα, στην επαρχία Henan, στη θέση Pingliangtai, τα ερείπια μιας νεολιθικής αγροτικής κοινότητας του 2300 π. Χ. Αυτές τις μέρες δημοσιεύτηκαν κάποια από τα αποτελέσματα των ανασκαφικών ερευνών και τράβηξαν την προσοχή όχι μόνο αρχαιολόγων και ιστορικών αλλά και πολιτικών φιλοσόφων. Ο Αλέξανδρος Σχισμένος έκανε ένα σχόλιο στο fb, το οποίο παραθέτω για να το σχολιάσω – περιέχει πολλές ανακρίβειες, υπερβολές και αυθαίρετες ερμηνείες:
ΠΡΙΝ το σχολιάσω όμως θα κάνω μια σύντομη παρέκβαση που θα μας επιτρέψει να εντάξουμε το σχόλιο του Α. Σχισμένου και την δική μου κριτική στο ευρύτερο πλαίσιο μιας συζήτησης που είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα της πολιτικής φιλοσοφίας και θεωρίας. Διατυπώνουμε το ερώτημα: είναι δυνατόν μια πόλη των πέντε ή δέκα ή είκοσι εκατομμυρίων, η Αθήνα, το Παρίσι, η Νέα Υόρκη, το Τόκιο (40 εκ. η ευρύτερη αστεακή περιοχή) να οργανωθεί και να λειτουργήσει εξισωτικά και ισότιμα, αναρχικά και αυτόνομα; Το ερώτημα τίθεται διότι η πλειονότητα του πληθυσμού στις καπιταλιστικές κοινωνίες έχει συγκεντρωθεί στις πόλεις, μικρές και μεγάλες, και η τάση αυτή θα συνεχιστεί και σε είκοσι το πολύ χρόνια δεν θα υπάρχουν χωριά. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι κοινωνίες πόλεων. Κατά συνέπεια, το ερώτημα διατυπώνεται και ως εξής: είναι δυνατόν να υπάρξει κομμουνιστική, αναρχική, αυτόνομη, πείτε την όπως θέλετε, κοινωνία πόλεων με 5, 10, 15 και 20 εκ. κατοίκους; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτό είναι αδύνατο να γίνει – μπορεί να υπάρξει μια τέτοια κοινωνία μόνο εάν οι άνθρωποι ζουν σε μικρές κοινότητες – μόνο σε μικρές κοινότητες μπορεί να υπάρξουν η άμεση δημοκρατία, η ισότητα μεταξύ των μελών, η αυτονομία, η αναρχία και ο κομμουνισμός. Κάποιοι άλλοι λένε ότι μπορεί να υπάρξει άμεση δημοκρατία και αυτονομία και αναρχία και κομμουνισμός στις κοινωνίες με μεγάλες πόλεις – άρα, μπορεί να υπάρξει ένα ισότιμο, εξισωτικό, αναρχικό και αυτόνομο, κομμουνιστικό Λονδίνο των 10 εκ κατοίκων (9.002.488 το 2021). Μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν αυτή την δυνατότητα είναι και οι Ντέιβιντ Γκρέμπερ και Ντέιβιντ Γουένγκροου, στο βιβλίο τους “Η αυγή των πάντων” (εκδ. διόπτρα, μετ. Χριστόδουλος Λιθαρής). Αυτά είναι, φίλες και φίλοι, τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα, αυτές είναι οι θέσεις τους και η σύγκρουση, που αναστατώνει πολλούς και πολλές, θα συνεχιστεί με αμείωτη ένταση στο μέλλον – άρα και με αμείωτο ενδιαφέρον. Δεν πρόκειται βέβαια να πειστεί κανένας, ο καθένας θα επιμένει και θα υπερασπίζεται την άποψή του – δεν συζητάμε και συγκρουόμαστε για να πείσουμε, αν και αυτή είναι η πρόθεσή μας. Συζητάμε και διαφωνούμε και συγκρουόμαστε γιατί μας αρέσει, μας εξασφαλίζει κάποια ευχαρίστηση και ηδονή. Αυτή την ηδονή τη χάνουμε όταν εκνευριζόμαστε. Και υπάρχουν πολλοί και πολλές που είναι ειδικοί στον να εκνευρίζουν τον αντίπαλο. Υπάρχουν πολλοί τρόποι.
ΜΕΧΡΙ πριν λίγες δεκαετίες τα αντίπαλα στρατόπεδα ήταν διαφορετικά. Το ένα ήταν το αναρχικό-αυτόνομο, η θέση ότι αναρχία και κομμουνισμός μπορεί να υπάρχουν μόνο με και σε μικρές κοινότητες με κλιμακούμενη οργάνωση και λειτουργία (ομοσπονδία κοινοτήτων)· το άλλο ήταν το μαρξιστικό-λενιστικό: ο κομμουνισμός θα είναι το αποτέλεσμα κεντρικής οργάνωσης και λειτουργίας, άρα μπορεί να υπάρξουν κομμουνιστικές μικρές και μεγάλες πόλεις. Το αναρχικό-αυτόνομο μοντελάκι αντιμετώπιζε ένα μεγάλο πρόβλημα. Αφού διαπίστωσαν ότι ο πληθυσμός συγκεντρώνεται στις πόλεις, η παραγωγή του κοινωνικού πλούτου γίνεται από ολοένα και λιγότερους και λιγότερες, αναρωτήθηκαν: ποιοι και ποιες θα φύγουν από τις πόλεις για να πάνε να ζήσουν σε μικρές κοινότητες; Το θέλουν αυτό οι κάτοικοι των πόλεων; Διαπίστωσαν ότι κανένας και καμία δεν θέλει να φύγει από την πόλη. Υπάρχει ένα ενδεχόμενο να εγκαταλειφθούν στο μέλλον οι πόλεις λόγω έκτακτης ανάγκης (επιδημία, έλλειψη νερού, τροφής, ενέργειας) αλλά δεν είναι βέβαιο ότι οι έντρομοι και απελπισμένοι φυγάδες θα συγκροτήσουν κοινότητες, θα πάρουν την τσάπα, θα σκάβουν τη γη και θα καλλιεργούν ντομάτες και μαρούλια.
ΑΦΟΥ λοιπόν δεν υπάρχει πια το ενδεχόμενο να φύγουν οι άνθρωποι από τις πόλεις για να συγκροτήσουν εξισωτικές, ισότιμες, αναρχικές, αυτόνομες και κομμουνιστικές κοινότητες, τότε τι θα κάνουμε; Μήπως τελικά αυτή η κατάσταση επιβεβαιώνει την ορθότητα των μαρξιστών-λενινιστών; Από αυτή τη δύσκολη θέση η αναρχική και αυτόνομη πολιτική φιλοσοφία βγήκε με τη θέση που υποστηρίζουν οι Γκρέμπερ-Γουένγκροου, η οποία βέβαια ενθουσίασε πολλούς και πολλές, την ακολούθησαν και την υποστηρίζουν – όπως κάνει ο Α. Σχισμένος στο σχόλιο που παρέθεσα: είναι εφικτό, είναι δυνατό μια πόλη των 10 εκ., το Λονδίνο, ας πούμε, να οργανωθεί και να λειτουργήσει σε ισότιμη και εξισωτική, αυτόνομη και αναρχική βάση. Άρα και όλη η κοινωνία, αφού αποτελείται από πόλεις.
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ όμως για εικασία, για ευχή, επιθυμία και προσδοκία. Πώς θα μπορούσαμε να ενισχύσουμε την ευλογοφάνεια και την επιστημονικότητα της θέσης μας; Υπάρχει ένας τρόπος: να καταφύγουμε στην αρχαιολογία και την ανθρωπολογία! Εάν εντοπίσουμε στο παρελθόν παραδείγματα που να επιβεβαιώνουν και να στηρίζουν τη θέση μας, τότε δεν θα πρόκειται για ευχή και εικασία αλλά μια θέση επιστημονικά στηριζόμενη και ελεγχόμενη. Εντόπισαν πολλά παραδείγματα; Πάρα πολλά! Ναι, υπήρχαν πόλεις που όταν οργανωμένες και λειτουργούσαν σε ισότιμη, εξισωτική, αναρχική και αυτόνομη βάση. Αφού υπήρχαν στο παρελθόν, μπορεί να υπάρξουν και στο μέλλον! Και εντόπισαν τόσα πολλά παραδείγματα που είναι αρκετά και ικανά να μας επιτρέψουν να υποστηρίξουμε ότι όλα όσα ξέρουμε για το παρελθόν είναι ένα παραμύθι. Και κάτι παραπάνω: οι πληροφορίες είναι τόσο πολλές που “υπάρχουν τώρα τα κομμάτια για να δημιουργήσουμε μια εντελώς διαφορετική παγκόσμια ιστορία, αλλά μέχρι στιγμής παραμένουν κρυφά για όλους εκτός από λίγους προνομιούχουνς ειδήμονες’ (Η αυγή των πάντων, σελ. 19). “Για να δημιουργήσουμε μια εντελώς διαφορετική παγκόσμια ιστορία”! Όχι να ερμηνεύσουμε, όχι – να δημιουργήσουμε!
ΚΑΙ μετά από όλα αυτά, ας δούμε το σχόλιο του Αλ. Σχισμένου. Το πρώτο ερώτημα που θα θέσουμε είναι αυτό: η θέση Pingliangtai είναι πόλη; Ο Σχισμένος διατείνεται ότι είναι πόλη. Και το Λονδίνο είναι πόλη! Άρα, το Pingliangtai και το London είναι πόλεις. Πριν δούμε τι είναι μια πόλη, ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτο το Pingliangtai. Οι ανακοινώσεις των Κινέζων αρχαιολόγων (στο en.chinaculture.org) είναι διαφωτιστικές: το Pingliangtai είναι τετράγωνο, με 185 μέτρα η κάθε πλευρά, έχει έκταση δηλαδή πενήντα (50) στρέμματα. Δεν είναι ούτε η μισή Καστανούσα, το χωριό που ζω. Πόσοι να ήταν άραγε οι κάτοικοί του; Δεν γνωρίζουμε αλλά είναι ζήτημα αν ζούσαν εκεί πάνω από 1000 άνθρωποι – σε πενήντα στρέμματα δεν μπορούν να ζήσουν περισσότεροι. Μπορεί να ήταν πόλη το Pingliangtai; Ναι, θα μπορούσε. Διαθέτουμε δύο ορισμούς για την πόλη: σύμφωνα με αυτόν που λαμβάνει υπ΄ όψει τον πληθυσμό δεν είναι πόλη – πρέπει να έχει πάνω από 5.00ο κατοίκους για να είναι πόλη. Σύμφωνα με τον δεύτερο ορισμό, ένας δομημένος οικιστικός χώρος των 1.000 κατοίκων μπορεί να είναι πόλη εάν είναι παραγωγικός ή εμπορικός ή διοικητικός ή όλα αυτά μαζί κόμβος των γειτονικών χωριών. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ήταν κόμβος με εργαστήρια, αγορές, δημόσια μεγάλα κτήρια. Άρα, το Pingliangtai δεν είναι πόλη. Είμαι κατηγορηματικός. Εάν δεν είναι πόλη, γιατί λέει ή λένε ότι είναι πόλη; Δεν είναι αυθαιρεσία; Γιατί γίνεται; Γιατί αυτή η εξώφθαλμη διαστρέβλωση; Δεν μπορώ να σας καταλάβω – δεν ντρέπεστε; Θα μας πείτε ότι σε σύγκριση με άλλες μικρότερες γειτονικές κοινότητες ήταν πόλη. Απαράδεκτη σύγκριση. Πρόκειται για εικασία διότι δεν έχουμε άλλα δεδομένα από την περιοχή. Το Pingliangtai δεν ήταν πόλη, ήταν ένα μεγάλο χωριό, μια μεγάλη αγροτική κοινότητα της νεολιθικής κινέζικης εποχής. Την θεωρούν πόλη, εξισωτική και ισότιμη και την κάνουν πρότυπο του αναρχικού και αυτόνομου Λονδίνου των εννέα εκατομμυρίων.
ΑΣ θέσω το επόμενο ερώτημα και ας μας απαντήσουν: αυτά που έτρωγαν οι κάτοικοι του Pingliangtai, τα παρήγαγαν οι ίδιοι ή τα αγόραζαν; Και: αυτά που τρώνε σήμερα οι κάτοικοι του London και αυτά που θα τρώνε οι κάτοικοι του μελλοντικού αναρχικού και αυτόνομου, εξισωτικού και ισότιμου London θα τα παράγουν οι ίδιοι ή θα τα αγοράζουν, θα παράγονται δηλαδή αλλού και θα έρχονται, θα τα φέρνουν ως εμπορεύματα στα σούπερ μάρκετ για να καταλήγουν στα ψυγεία των Λονδρέζων; Οι κάτοικοι της αγροτικής νεολιθικής κοινότητας του Pingliangtai παρήγαγαν οι ίδιοι τις τροφές που έτρωγαν, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Αυτά που τρώνε σήμερα οι Λονδρέζοι τα αγοράζουν, παράγονται δηλαδή κάπου κοντά ή μακριά. Κάθε μέρα εισάγονται στο Λονδινο 10 εκ. κιλά τροφών, τα φέρνουν 500 φορτηγά των είκοσι τόνων το καθένα. Για πείτε μου, σας παρακαλώ, στο εξισωτικό, ισότιμο, αναρχικό και αυτόνομο Λονδίνο θα γίνεται το ίδιο; Θα αγοράζουν την τροφή που κάποιοι άλλοι θα παράγουν κοντά ή μακριά, στην Ουαλία και στην Αργεντινή; Ή μήπως θα διανέμεται η τροφή δωρεάν; Υπήρξαν μεγάλες, πολυπληθείς νεολιθικές αγροτικές κοινότητες, όπως το πολύ γνωστό Τσατάλ Χουγιούκ, και δεν θα εξέφραζα την παραμικρή ένσταση να τις χαρακτηρίσουμε πόλεις, πληθυσμιακά. Όλοι όμως οι κάτοικοι αυτών των νεολιθικών πόλεων ήταν παραγωγοί τροφής, εάν όχι όλοι, το 90%, οι πόλεις ήταν αυτόνομες, ισότιμες και εξισωτικές επειδή ήταν και αυτάρκεις. Εάν μια πόλη δεν είναι αυτάρκης, δεν μπορεί να είναι ισότιμη και εξισωτική – ή, εάν είναι, κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να μην είναι. Τα γράφω όλα αυτά γιατί έχουν πολύ μεγάλη σχέση με αυτά που θα εξετάσουμε παρακάτω, πώς δηλαδή το σημερινό Λονδίνο θα γίνει ισότιμο, εξισωτικό, αναρχικό και αυτόνομο.
Ο Α. Σχισμένος γράφει: “Οι ερευνητές αποκάλυψαν ένα προηγμένο κεραμικό σύστημα αποχέτευσης, που διαθέτει διασυνδεδεμένους σωλήνες, το οποίο είναι το αρχαιότερο του είδους του στην Κίνα. Το σύστημα αυτό σχεδιάστηκε για να διαχειρίζεται τα νερά των μουσώνων, ένα κοινωνικό επίτευγμα μηχανικής και σχεδιασμού χωρίς συγκεντρωτική εξουσία”. Το κεραμικό σύστημα αποχέτευσης χαρακτηρίζεται ‘προηγμένο” και “κοινωνικό επίτευγμα μηχανικής και σχεδιασμού χωρίς συγκεντρωτική εξουσία” (Η έμφαση δική μου). Είναι προηγμένο σε σύγκριση με κάποιο άλλο – ποιο άλλο; Δεν υπάρχει διότι αυτό που βρήκαμε στο κινέζικο νεολιθικό χωριό είναι το αρχαιότερο στην Κίνα. Ο χαρακτηρισμός ¨προηγμένο” του αποδίδει μια χροιά μοναδικότητας, η οποία τονίζεται με τον χαρακτηρισμό “επίτευγμα”, μηχανικής και σχεδιασμού. Το προηγμένο αυτό επίτευγμα είναι κάτι πολύ σημαντικό. Είναι όμως πολύ σημαντικό; Το Pingliangtai ήταν κτισμένο πάνω σε ένα επίπεδο πλάτωμα ύψος πέντε μέτρων . Και σκέφτηκαν κάτι πολύ απλό: έφτιαξαν πήλινες σωλήνες και απομάκρυναν το νερό της βροχής. Αυτό έκαναν και στη Κνωσσό, αυτό έκαναν σε πολλά σημεία του πλανήτη. Δεν βλέπω που είναι το επίτευγμα της μηχανικής και του σχεδιασμού. Αντέχει σε σύγκριση αυτό το επίτευγμα με εκείνο των πυραμίδων που χτίζονταν εκείνη την εποχή και λίγο μεταγενέστερα στην με κεντρική εξουσία ιεραρχική κοινωνία της Αιγύπτου ;
ΕΙΔΑΤΕ λοιπόν τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι όταν δεν υπάρχει συγκεντρωτική εξουσία; “Τόσο πολύπλοκα έργα”, όπως το κεραμικό σύστημα αποχέτευσης, δεν κάνουν μόνο οι ιεραρχικές κοινωνίες με κεντρική εξουσία αλλά και οι ισότιμες και εξισωτικές κοινωνίες! Πολύ ωραία. Τόσο πολύπλοκα έργα κάνουν και οι ιεραρχικές με κεντρική εξουσία και οι εξισωτικές χωρίς κεντρική εξουσία κοινωνίες. Άρα, και το εξισωτικό και αναρχικό χωρίς κεντρική εξουσία Λονδίνο θα κάνει κι αυτό τόσο πολύπλοκα έργα. Και όχι μόνο έργα: θα οργανωθεί και θα λειτουργεί χωρίς ιεραρχία, χωρίς κεντρική εξουσία – αυτό κι αν είναι πολύπλοκο έργο.
ΤΟ πρότυπο του καπιταλιστικού, ιεραρχικού, ετερόνομου Λονδίνου των 9 εκ. είναι το νεολιθικό κινέζικο χωριό των 1.000 κατοίκων, το οποίο χαρακτηρίζεται ως πόλη μόνο και μόνο για να είναι πρότυπο: πρέπει να υπάρχει ιστορικό προηγούμενο για να στηρίξουμε τη θέση μας – και το βρήκατε σε ένα κινέζικο εξισωτικό και ισότιμο νεολιθικό χωριό. Μάλλον θα αγνοείτε, ή θέλετε να αγνοείτε ότι υπήρξε μια εποχή πολλών χιλιετιών, κατά την οποία οι νεολιθικές αγροτικές κοινότητες ήταν μικρού μεγέθους, εξισωτικές και ισότιμες, αυτόνομες και προ πάντων αυτάρκεις. Κάποιες κοινότητες ήταν πολυπληθείς, μέχρι και πέντε χιλιάδες κατοίκους, μερικές φορές και πολύ περισσότερους, αλλά οι κάτοικοι αυτών των πόλεων ήταν παραγωγοί τροφής, ήταν πόλεις αυτόνομες και αυτάρκεις. Αυτή την εποχή των αυτόνομων νεολιθικών κοινοτήτων την δέχονταν όλοι σχεδόν οι αρχαιολόγοι των δύο προηγούμενων αιώνων. Η ανακάλυψη στην Κίνα δεν αμφισβητεί αλλά επιβεβαιώνει για άλλη φορά ότι υπήρξε αυτή η εποχή των αυτόνομων και εξισωτικών νεολιθικών κοινοτήτων. Από αυτές τις κοινότητες προήλθαν και η κοινωνική ιεραρχία και η κεντρική εξουσία και το κράτος και η σαφής κοινωνική διστρωμάτωση. Το πώς προήλθαν όλα αυτά είναι ένα ζήτημα που δεν θα μας βρίσκει σύμφωνους αλλά δεν υπάρχει πρόβλημα. Klein mein. Προήλθαν όμως! Ο Σχισμένος δέχεται ότι υπήρξαν και πόλεις με σαφή κοινωνική διαστρωμάτωση αλλά υπήρξαν και πόλεις εξισωτικές και ισότιμες και αυτόνομες. Άρα, μπορεί να υπάρξουν και στο μέλλον. Όταν τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο το εξισωτικό χωρίς κεντρική εξουσία κινέζικο χωριό των 1000 κατοίκων ή των 5.000 του Τσατάλ Χουγιούκ με το Λονδίνο των 9 εκ. κατοίκων, τι να πω, εκπλήττομαι. Η έκληξή μου με παρακινεί να σας ρωτήσω, ποιοι θα μαζεύουν τα σκουπίδια στο μελλοντικό αναρχοαυτόνομο Λονδίνο; Δεν το έχετε σκεφτεί; Δεν μπορεί να μην το έχετε σκεφτεί! Το έχετε σκεφτεί και έχετε καταλήξει κάπου. Εκτός κι αν υποστηρίξετε ότι αυτό είναι ένα ζήτημα που θα το εξετάσει το αναρχοαυτόνομο Λονδίνο. Εμάς δεν μας πέφτει λόγος, δεν μπορούμε να πούμε τι θα κάνει το αναρχοαυτόνομο Λονδίνο. Σωστά, πολύ σωστά. Το αναρχοαυτόνομο Λονδίνο όμως είναι υποχρεωμένο να θα επιλέξει μεταξύ των επαγγελματιών σκουπιδιάρηδων και των εκ περιτροπής σκουπιδιάρηδων. Μπορώ να φανταστώ μια καθηγήτρια Πανεπιστημίου, ανθρωπολόγο ή κοινωνιολόγο, να υπηρετεί την ολιγοήμερη θητεία της στη αποκομιδή των σκουπιδιών. Υπάρχει και μια άλλη λύση: τα ρομπότ σκουπιδιάρηδες. Μέσα! Είμαι μέσα! Μόνο που αυτά θα πρέπει να κατασκευαστούν, να λειτουργήσουν, άρα χρειαζόμαστε ενέργεια, και να συντηρηθούν, άρα χρειαζόμαστε ειδικούς ή άλλα ρομπότ και ούτω καθ΄ εξής. Έλα τώρα, με τα σκουπίδια θα ασχολούμαστε τώρα; Είναι σοβαρό ζήτημα αυτό για τους αναρχοαυτόνομους καθηγητές της αρχαιολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της πολιτικής φιλοσοφίας; Όχι, δεν είναι και σιωπώ αμέσως.
ΚΑΙ φτάνω στο τελευταίο ερώτημά μου – φλέγον, πολύ φλέγον, καίει και τσουρουφλάει; Πώς από το σημερινό Λονδίνο θα πάμε στο εξισωτικό, ισότιμο, αυτόνομο και αναρχικό Λονδίνο; Με εκλογές; Δε νομίζω. Με δημοψήφισμα; Δε νομίζω. Πώς; Με επανάσταση; Πώς αλλιώς; Ένοπλη; Όχι! Με καταλήψεις δημόσιων κοινωνικών χώρων, με άμεση δημοκρατία και αυτοοργάνωση; Ναι, ναι! Έγινε η επανάσταση, όλα καλά, πολύ ωραία, αλλά τώρα έχουμε να αντιμετωπίσουμε και την αντεπανάσταση, έτσι δεν είναι; Πώς θα κατασταλεί η επανάσταση στο Λονδίνο; Θα το βομβαρδίσει ο στρατός με αεροπλάνα και πυραύλους; Δε νομίζω. Μήπως θα κόψει το νερό, την τροφή και την ενέργεια, με αποτέλεσμα γονυπετείς οι Λονδρέζοι να ικετεύουν την παράδοσή τους;
Σχολιάστε ελεύθερα!