φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ έχετε παρατηρήσει ότι τις τελευταίες μέρες γίνονται ολοένα και πιο συχνές οι αναφορές των ηγετών των αντίπαλων στρατοπέδων στον πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς στην Παλαιά Διαθήκη και στο Κοράνιο, κείμενα που έχουν συνταχθεί πριν 2.500 χρόνια και 1400 αντίστοιχα – στο μέλλον θα γίνονται ακόμα συχνότερες. Οι αναφορές υποδηλώνουν ότι τα κείμενα αυτά δεν έχουν χάσει την επικαιρότητά τους – κάθε άλλο! Γιατί όμως δεν την έχουν χάσει; Μερικές φορές οι αναφορές είναι ρητές και οι παραπομπές ακριβείς : πριν λίγες μέρες ο Νετανιάχου δήλωσε, “όπως λέει και η Βίβλος, είναι καιρός για ειρήνη και καιρός για πόλεμο· τώρα είναι καιρός για πόλεμο”. Χτες ο ηγέτης της Χεσμπολάχ δήλωσε, “αυτοί που έπεσαν για τον Θεό, θα πάνε στον Παράδεισο” και: (οι κάτοικοι της Γάζας) “είναι προετοιμασμένοι για όλα”. Και τις δύο αυτές φράσεις τις διαβάζουμε πολύ συχνά στο Κοράνιο. Θα παραθέσω δύο εδάφια (76, 77) από τη σούρα (κεφάλαιο) 4 (μετ. Γ. Ι. Πεντάκη, εκδ. Δημιουργία):
76. Ο θυσιάζων την ζωήν του κόσμου τούτου, υπέρ της μελλούσης, μάχεται εν τη οδώ του Θεού· ηττώμενος δε ή νικών θα ανταμειφθή δαψιλώς [πλουσιοπάροχα]
77. Και διατί να μην πολεμήσετε υπέρ πίστεως, όταν οι αδύνατοι άνδρες, αι γυναίκες και τα παιδία κράζωσι· ” Κύριε ημών, ελευθέρωσον ημάς εκ της ασεβούς ταύτης χώρας, πέμψον ημίν υπεράσπισιν και δος ημίν προστάτην”.
ΤΟ Κοράνιο, φίλες και φίλοι, είναι φωτοτυπία της Παλαιάς Διαθήκης – και σε γενικές γραμμές και σε λεπτομέρειες. Υπάρχουν και διαφορές, ασφαλώς, αλλά είναι επουσιώδεις. Η ιστορική έρευνα έχει θέσει το ερώτημα, και έχει απαντήσει με σαφήνεια: γιατί οι Άραβες δεν έγιναν Ιουδαίοι ή Χριστιανοί αλλά συγκρότησαν μια νέα θρησκεία, τον Ισλαμισμό; (Ισλάμ: απόλυτη υποταγή). Ο αραβικός ποιμενισμός ήταν η νέα ισχυρή δύναμη και αυτή χρειαζόταν ένα δικό της κείμενο: με αυτό το κείμενο στα χέρια πραγματοποιήθηκε η έξοδος των Αράβων ποιμένων από τα πατρικά βοσκοτόπια τους και η κατάκτηση της μεσογειακής Οικουμένης, Το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, τα αρχαιότερα τμήματα (Πεντάτευχος, τα πέντε πρώτα), εξύμνησε και νομιμοποίησε την κατάκτηση, εξόντωση και καταστροφή των αγροτικών κοινοτήτων της Εγγύς Ανατολής από τους ποιμένες των ενωμένων ιουδαϊκών φυλών. Και τα δύο κείμενα συντάχθηκαν από την άρχουσα τάξη των αντίστοιχων ποιμενικών και πατριαρχικών φυλών με σκοπό την ενίσχυση και αναπαραγωγής της ισχύος τους και της κυριαρχίας τους. Τα πολλά κοινά στοιχεία με την αρχαιοελληνική Ιλιάδα και την ινδική Μαχαμπαράτα, που κατά καιρούς έχουν επισημανθεί από τους πολλούς μελετητές τους, οφείλονται στην ποιμενική καταγωγή των συντακτών τους. Ευθύς αμέσως θα εκθέσω άκρως συνοπτικά την κεντρική ιδέα αυτών των τεσσάρων βασικών (για τη μελέτη της κυριαρχικής σχέσης) κειμένων της ποιμενικής γραμματείας.
ΤΑ κείμενα αυτά είναι προϊόντα πολεμικών κοινωνιών – γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι οι πρώτες πολεμικές κοινωνίες ήταν οι ποιμενικές. Πολεμική κοινωνία είναι αυτή που κάτω από ιδιαίτερες και συγκεκριμένες συνθήκες (ποιμενικό αδιέξοδο, ποιμενική στενοχωρία, έλλειψη λιβαδιών) και καταστάσεις δεν μπορεί να αναπαραχθεί χωρίς τον πόλεμο, χωρίς την εκδίωξη ή την εξόντωση του αντιπάλου (γένος, φρατρία, φυλή, ομοσπονδία φυλών, συμμαχία ομοσπονδιών), χωρίς την κατάκτηση των βοσκοτόπων του και την αρπαγή του κοινωνικού πλούτου του (έμψυχη – ζώα και γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας – και άψυχη λεία – όπλα, σκεύη, εργαλεία κ.α. ). Στον πόλεμο υπάρχει ένας νικητής κι ένας ηττημένος: ο νικητής θα ζήσει, ο ηττημένος θα φύγει ή θα πεθάνει. Πριν αρχίσει ο πόλεμος, οι αντίπαλοι γνωρίζουν ότι ή θα νικήσουν ή θα ηττηθούν – ή θα διώξουν και θα εξοντώσουν ή θα διωχθούν και θα πεθάνουν. Άλλη λύση δεν υπάρχει, κατά κανένα τρόπο. Ο θάνατός σου η ζωή μου – αυτή είναι η πολεμική, ποιμενική συνθήκη, την οποία πολλοί (Θουκυδίδης, Μακιαβέλι, Χόμπς, Κονδύλης) φυσικοποίησαν και την ανήγαγαν σε ανθρώπινη συνθήκη.
ΠΡΙΝ αρχίσει ο πόλεμος, και οι δύο αντίπαλοι επιθυμούν τη νίκη, τρομάζουν με το ενδεχόμενο της ήττας και πιστεύουν ότι αυτοί θα νικήσουν. Γιατί θα νικήσουν αυτοί; Γιατί είναι πιο ισχυροί! Με αυτόν τον τρόπο το εκφράζουν; Όχι! Να πως: ο Θεός είναι μαζί μας, ο Θεός σώζει τη βασίλίσσα, ο Θεός ευλογεί την Αμέρικα και ούτω καθ΄ εξής. Ο Θεός είναι μαζί μας, ο Θεός είναι μεγάλος, ισχυρός δηλαδή, άρα εμείς είμαστε πιο ισχυροί, άρα εμείς να νικήσουμε. Ο Θεός είναι η προσωποποίηση της ισχύος. Αναφύεται όμως ένα πρόβλημα: εάν ο Γιαχβέ είναι μεγάλος (Παλαιά Διαθήκη, Ψαλμοί, 46: Κύριος ύψιστος, φοβερός, βασιλεύς, μέγας επί πάσαν την γην. υπέταξε λαούς ημίν [για εμάς, σε εμάς] και έθνη υπό τους πόδας ημών), εάν ο Αλλάχ είναι Ακμπάρ, μεγάλος (σούρα 31, 15: ο Κύριος είναι παντοδύναμος και σοφός), εάν και οι δύο Θεοί είναι μεγάλοι, ισχυροί δηλαδή, ποιος θα νικήσει;
ΔΕΝ χρειάζεται να απαντήσουμε σε αυτή την αφελέστατη ερώτηση. Είναι βέβαιο ότι αυτός που θα νικήσει, θα εκδιώξει ή θα εξοντώσει ανηλεώς και ανοικτιρμόνως τον αντίπαλο. Αυτός που θα εκδιωχθεί ή θα εξοντωθεί, δεν μπορεί να ζητήσει διαπραγματεύσεις για ειρήνη – δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη, εάν ένας από τους δύο δεν βγει από τη μέση. Δεν θα παραδοθεί, δεν έχει κανένα νόημα, διότι θα σφαγιασθεί, οπότε το μόνο που μένει είναι να πεθάνει με το σπαθί ή με το Καλάσνικωφ στο χέρι, όχι μόνο αυτός αλλά όλοι. Ή θα σε εξοντώσω ή θα εξοντωθώ, άλλη επιλογή δεν υπάρχει. Εάν δεν με εξοντώσει ο εχθρός και επιχειρήσει να με συλλάβει, για να το γλεντήσει, θα αυτοκτονήσω. Εξόντωση ή θάνατος (ή αυτοκτονία).
ΕΑΝ λοιπόν νικάει ο πιο ισχυρός Θεός, εάν η ισχύς εξασφαλίζει την επιβίωση και αυξάνει την ισχύ και τον πλούτο, τότε όλα τα καλά και τα αγαθά προέρχονται από την ισχύ, από τον Θεό, την προσωποποίηση της ισχύος. Κατά συνέπεια, όλα τα δεινά, οι συμφορές και οι δυστυχίες προέρχονται από την έλλειψη ισχύος. Σε αυτή την περίπτωση και τα τέσσερα κείμενα συμφωνούν με τρόπο μοναδικό: ο Θεός δεν είναι μαζί μας, ο Θεός μας έχει εγκαταλείψει, δεν είμαστε εμείς οι ισχυροί, δεν διαθέτουμε μεγαλύτερη από τον αντίπαλο ισχύ. Αυτή, φίλες και φίλοι, είναι η κομβική κοσμοαντίληψη των ισχυρών ανδρών και στις τέσσερις κοινωνίες των κειμένων που εξετάζουμε: όλα προέρχονται από την ισχύ (ζωή, νίκη, αύξηση, ισχύς, πλούτος, δόξα – ή από την έλλειψή της (μείωση, απώλεια, θάνατος, ταπείνωση, δουλεία, ένδεια).
ΟΙ νεαροί άνδρες ποιμένες πολεμιστές ονομάζονται ήρωες στην Ιλιάδα. Εάν ονομάσουμε ηρωισμό της κοσμοαντίληψή τους, τότε ο ηρωισμός είναι ή εξοντωτικός (διωκτικός, αρπακτικός, καταστροφικός) ή αυτοκτονικός (αυτοκαταστροφικός). Εάν επικαιροποιήσουμε τους συλλογισμούς μας, τότε: οι ήρωες του Ισραήλ ή θα εξοντώσουν (ή εκδιώξουν) τους ήρωες των Παλαιστινίων ή θα εξοντωθούν (ή θα αυτοκτονήσουν)· και: οι ήρωες των Παλαιστινίων ή θα εξοντώσουν (ή θα εκδιώξουν) τους ήρωες του Ισραήλ ή θα εξοντωθούν( ή θα αυτοκτονήσουν). Πριν δούμε ποιο από τα δύο θα γίνει, δεν μπορεί να γίνει κάτι άλλο, ας εξετάσουμε ένα άλλο ζήτημα, εξ ίσου ενδιαφέρον με αυτό που ασχοληθήκαμε, με την κομβική κοσμοαντίληψη του ηρωισμού (όλα προέρχονται από την ισχύ – ή από την έλλειψή της).
ΜΕΤΑΞΥ των ηρώων, πιστών πολεμιστών, και του Θεού, της προσωποποίησης της ισχύος, έχει εγκαθιδρυθεί μια σχέση που είναι κοινή και στην Παλαιά Διαθήκη και στο Κοράνιο. Πρόκειται για μια σχέση υποταγής και υπακοής. Ο Θεός είναι ισχυρός, άρα οφείλω να υποτάσσομαι και να υπακούω. Ισχυρός όντας, πρέπει να τον φοβάμαι. Τη φράση “Φοβηθήτε τον Κύριον” τη διαβάζουμε πολύ συχνά στο Κοράνιο. Εάν φοβάσαι τον Κύριο, γιατί ο Κύριος είναι ισχυρός και ” βλέπει και τα πάντα γινώσκει’ (σούρα 2, 177), ο Θεός θα σε προστατεύσει, θα σε βοηθησει, θα σε ανταμείψει, και σε αυτή τη ζωή και στη μέλλουσα. Ο Θεός είναι ελεήμων – αμέτρητες φορές στην Παλαιά Διαθήκή και το Κοράνιο. Εάν είσαι υπάκουος, θα προσδοκάς την ισχυρή προστασία του ισχυρού Κυρίου. Όποιος δεν υπακούει και δεν φοβάται, θα τιμωρηθεί αυστηρά και επώδυνα, και σε αυτή τη ζωή και στη μέλλουσα – να σημειώσω ότι η μέλλουσα ζωή είναι δάνειο από τον Χριστιανισμό, όχι από τον Ιουδαϊσμό. Βρίθει η Παλαιά Διαθήκη και το Κοράνιο από απειλές και εκφοβισμούς για φρικτές τιμωρίες κατά των ανυπάκουων, ασεβών, απίστων. Δεν μπορώ να μην παραθέσω τα παρακάτω εδάφια από το Κοράνιο, έτσι, για να πάρετε μια γεύση (4, 59-60):
59. Τους αρνηθέντας να πιστεύσωσιν εις τα σημεία ημών θα προσεγγίσωμεν εις τας φλόγας του πυρός, όταν δε κατακαή το δέρμα αυτών, θα δώσωμεν αυτοίς έτερον δέρμα, ίνα ούτω βασανισθώσι σκληρότερον. Ο Κύριος είναι κραταιός και σοφός.
60. Ο πιστεύων και πράττων το αγαθόν εισελεύσεται εις κήπους περιρρύτους υπό ρυάκων· εκεί θα εύρη γυναίκας ασπίλους [παρθένες], και ευάρεστον σκιάν.
ΚΑΙ μετά από όλα αυτά, θα αναρωτηθώ: εάν αυτή είναι η σχέση μεταξύ του πιστού και του επουράνιου Κυρίου (Θεού), μεγάλου, ισχυρού, παντοδύναμου, κραταιού, ελεήμονος, σοφού, ύψιστου, φοβερού (μια μέρα θα εξετάσουμε τα επίθετα του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη και το Κοράνιο), ποια είναι η σχέση μεταξύ του πιστού και του επίγειου Κυρίου; Ο πιστός, ο υπάκουος, φτωχός και ενδεής υποτελής, θεωρεί ότι ο επίγειος Κύριος είναι ο ισχυρός προστάτης, ο αρωγός, ο υπερασπιστής του, τον οποίο πρέπει να φοβάται, να μην τον αμφισβητεί; Προς τον οποίο οφείλει υπακοή και αφοσίωση; Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία: και στην Παλαιά Διαθήκη και στο Κοράνιο είναι πολύ συχνή η συσχέτιση του ουράνιου και επίγειου Κυρίου.
Η Παλαιά Διαθήκη και το Κοράνιο μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον πόλεμο στη Γάζα: ένας από τους δύο θα αναγκαστεί να αυτοκτονήσει, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Αφού η κυριαρχική σχέση δεν αλλάζει, δεν είναι καθόλου παράξενο που οι ηγέτες των αντιπάλων στρατοπέδων επικαλούνται αυτά τα δύο κείμενα τόσο συχνά. Θα συνεχίσουν να το κάνουν.
Σχολιάστε ελεύθερα!