“καιρός του φιλήσαι και καιρός του μισήσαι, καιρός πολέμου και καιρός ειρήνης” (Εκκλησιαστής 3, 8)

“Η Βίβλος λέει ότι υπάρχει καιρός για ειρήνη και καιρός για πόλεμο. Είναι καιρός για πόλεμο.”

Μπενιαμίν Νετανιάχου, πρωθυπουργός του Ισραήλ (31/10/23)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ με βεβαιότητα και σαφήνεια ότι το αντικείμενο της ιστορίας, και της ιστοριογραφίας, είναι ιδιαιτέρως  πολύπλοκο, θα είχαμε αυταπάτες εάν προσδοκούσαμε να πάψει να υφίσταται η διάσταση απόψεων. Εάν σκεφτούμε επιπλέον ότι, εκτός από την πολυπλοκότητα, επεισέρχεται και ο παράγοντας της προσωπικής βούλησης, του ιδεολογικού προσανατολισμού και της ταξικής θέσης, δεν πρόκειται σε καμιά περίπτωση να υπάρξει συμφωνία σε οποιαδήποτε συζήτηση για οποιαδήποτε αντικείμενο της ιστορίας, “του εργαστηρίου των κοινωνικών επιστημών.” (Αν δεν κάνω λάθος, το έγραψε ο ιστορικός David Landes). Παρ΄όλα αυτά, εκφράζουμε δημόσια της απόψεις μας όχι για να πείσουμε τους άλλους αλλά για να δηλώσουμε το πώς εμείς κατανοούμε το υπό εξέταση αντικείμενο. Που σήμερα δεν είναι άλλο από τον πόλεμο μεταξύ του ισραηλινού στρατού και των πολεμιστών της Χαμάς. Ή μήπως μεταξύ της ισραηλινής και παλαιστινιακής κοινωνίας; Πολύ ωραία, είναι καιρός για πόλεμο. Αλλά τι πόλεμος είναι αυτός; Πόσο θα διαρκέσει; Ποιος θα νικήσει; Ποιες θα είναι οι συνέπειες της νίκης και του πολέμου; Υπάρχει κάποια μέθοδος που θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα;

ΘΑ μας βοηθήσει η διερεύνηση και η κατανόηση της κυριαρχικής σχέσης, ενός από τα αντικείμενα της θεωρία της κυριαρχίας. Εφ΄ όσον λάβουμε υπ΄όψει μας ότι δύο είναι οι κοινωνικές σχέσεις (η συνεργασιακή και η κυριαρχική), ότι η πρώτη μπορεί να υπάρξει αυτόνομα, όχι όμως και η δεύτερη (που πάντα θα εξαρτάται από την πρώτη, τη συνεργασιακή), και ότι μόνο περιστασιακά και προσωρινά εμφανίζονται σε καθαρή μορφή, θα θέσουμε το πρωταρχικό, πυρηνικό, κομβικό ερώτημα, στο οποίο όλοι και όλες οφείλουμε να απαντήσουμε, και εγώ θα το κάνω ευθύς  αμέσως.  Εκτός εάν το ερώτημα θεωρηθεί απαράδεκτο –  για ποιους λόγους όμως; Η οποιαδήποτε υπεκφυγή και φλυαρία θα εκληφθεί ως διανοητική δειλία. Μεταξύ της ισραηλινής και της παλαιστινιακής κοινωνίας υπάρχει κάποια σχέση –  ποια είναι αυτή; Εάν απαντήσουμε οτι είναι η κυριαρχική, τότε δεχόμαστε αμέσως ότι είναι και συνεργασιακή –  διότι, όπως προανέφερα,  η κυριαρχική σχέση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη συνεργασιακή. Υπάρχουν σχέσεις συνεργασίας μεταξύ αυτών των δύο κοινωνιών. Δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία: δεν γίνεται να μην υπάρχουν. Οι οποίες, σύμφωνα με τη θεωρία του ζωντανού (εμμενούς) κομμουνισμού, διευρύνονται και συρρικνώνονται, αενάως (εμμενής κοινωνικός πόλεμος) και ιστορικά προσδιοριζόμενες. Είναι ολοφάνερο ότι από τις 7 Οκτωβρίου η συρρίκνωση των σχέσεων συνεργασίας έχει επιταχυνθεί τα μάλα. Ποια θα είναι η τελική έκβαση αυτής της συρρίκνωσης; Υπάρχει το ενδεχόμενο διακοπής της συρρίκνωσης και έναρξης της διεύρυνσης των σχέσεων της συνεργασίας; Ποιο θα ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί; Το γνωρίζουμε: να μην υπάρχουν σχέσεις συνεργασίας διότι δεν θα υπάρχει το ένα μέρος της σχέσης.

ΠΟΙΟ θα είναι αυτό; Η ισραηλινή ή η παλαιστινιακή κοινωνία; Προηγούνται όμως λογικά και χρονικά άλλα ερωτήματα, μέχρι να φτάσουμε σε αυτό το ενδεχόμενο, στο χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί. Εκτός από τη συνεργασιακή σχέση, υπάρχει και η κυριαρχική, η σχέση μεταξύ του Κυρίου και του Υποτελούς.  Ποιος είναι ο Κύριος και ποιος ο Υποτελής; Η ισραηλινή κοινωνία είναι ο Κύριος ή ο Υποτελής; Το ίδιο ερώτημα αφορά και την παλαιστινιακή κοινωνία. Θα προλάβω αμέσως τις ενστάσεις και τις επιφυλάξεις που εγείρει το ερώτημα διατυπώνοντας τα ερωτήματα: Μπορεί ένας Κύριος να είναι Υποτελής; Μπορεί ένας Υποτελής να είναι Κύριος; Με άλλα λόγια, μπορεί ένας Κύριος να είναι και Κύριος και Υποτελής, ένας Υποτελής να είναι και Υποτελής και Κύριος; Δυο παραδείγματα θα καταστήσουν περιττές εκατοντάδες λέξεις: ένας συνταγματάρχης είναι και Κύριος (του λοχαγού) και Υποτελής (του στρατηγού). Όπουδήποτε υπάρχει κάποιας μορφής ιεραρχία εκεί ύπάρχει ένας Κύριος, ένας Υποτελής και οι ενδιάμεσοι Κύριοι που είναι και Υποτελείς. Η θεωρία της κυριαρχίας διατείνεται ότι οι ενδιάμεσοι ψιλικατζήδες Κύριοι είναι η αυτοάμυνα του ανώτατου Κυρίου.

ΚΑΙ η ισραηλινή και η παλαιστινιακή είναι κοινωνίες  ταξικές και κρατικές και η κυριαρχική σχέση εμφανίζεται με πολλές μορφές: Κύριος είναι το κράτος αλλά και η πλούσια και ισχυρή άρχουσα τάξη, Υποτελής είναι και οι πολίτες του κράτους αλλά και οι μισθωτοί εργαζόμενοι. Δεν θα αποφύγουμε το κομβικό ερώτημα: είναι δυνατόν μια ταξική και κρατική κοινωνία  να είναι Κύριος και μια άλλη ταξική και κρατική  κοινωνία να είναι Υποτελής; Ναι, ασφαλώς και είναι! Τα ιστορικά παραδείγματα είναι πολλά: η σπαρτιάτικη κοινωνία και η κοινωνία των ειλώτων, η ρωμαϊκη κοινωνία και οι δεκάδες κατακτημένες κοινωνίες της μεσογειακής οικουμένης, η αγγλική και οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή αποικιοκρατική κοινωνία και οι δεκάδες κατακτημένες κοινωνίες σε όλον σχεδόν τον πλανήτη. Ερωτώ και πάλι: ποιος είναι ο Κύριος και ποιος ο Υποτελής; Απαντώ: η ισραηλινή κοινωνία είναι ο Κύριος, η παλαιστινιακή κοινωνία είναι ο Υποτελής. Κατά συνέπεια, οι υποτελείς της ισραηλινής κοινωνίας (πολίτες και μισθωτοί εργαζόμενοι) είναι κύριοι και των υποτελών και των κυρίων της παλαιστινιακής κοινωνίας. Οι δε υποτελείς της παλαιστινιακής κοινωνίας είναι δύο φορές υποτελείς: και στην ισραηλινή κοινωνία και στους δικούς τους κυρίους, πλούσιους και ισχυρούς άνδρες της άρχουσας παλαιστινιακής κοινωνίας. Πώς όμως ένας ισραηλινός μισθωτός εργαζόμενος είναι – μπορεί να είναι – Κύριος του πλούσιου και ισχυρού Παλαιστίνιου άνδρα; Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα. Την απάντηση την έδωσε ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου: είναι καιρός και πόλεμο. 

Η συνεργασιακή σχέση, φίλες και φίλοι, ονομάζεται και ειρήνη –  η δε κυριαρχική σχέση ονομάζεται και πόλεμος. Ο Κύριος της παλαιστινιακής κοινωνίας, η Χαμάς, επιλέγει τον πόλεμο, τον παροξυσμό της κυριαρχικής σχέσης. Τι επιλέγουν οι υποτελείς; Η πλειονότητα των υποτελών επιλέγει αυτό που επιλέγει και ο Κύριος: τον παροξυσμό της κυριαρχικής σχέσης, την γενίκευση και την κλιμάκωσή της –  εκτός κι αν κάνω λάθος. Εάν κάνω λάθος, τότε θα διατυπώσω το δεύτερο σε κρισιμότητα ερώτημα: γιατί οι υποτελείς της ισραηλινής και της παλαιστινιακής κοινωνίας που προκρίνουν τη συνεργασιακή σχέση δεν εξεγείρονται κατά των Κυρίων τους, που προκρίνουν την κυριαρχική σχέση και τον πόλεμο; 

ΠΡΟΚΡΙΝΕΤΑΙ και από τις δύο κοινωνίες όχι απλά η συρρίκνωση της συνεργασιακής σχέσης αλλά η εξάλειψή της.  Μιας όμως και δύο είναι οι μορφές της έκβασης της κυριαρχικής σχέσης, που επιβάλλεται με τον πόλεμο, η καθυπόταξη και η εκδίωξη/εξόντωση, τότε είναι σαφές ότι, πρώτον,  ένας από τους δύο  θα είναι Κύριος, ένας από τους δύο θα είναι ο Υποτελής και, δεύτερον, ένας από τους δύο θα φύγει ή θα εξοντωθεί. Ποια κοινωνία θα είναι ο Κύριος και ποια η Υποτελής, ποια θα υποτάξει την άλλη; Ποια θα εκδιώξει ή θα εξοντώσει την άλλη; Είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί η εκδίωξη και η εξόντωση ως μέσον καθυπόταξης; Αυτό είναι το τρίτο κομβικό ερώτημα. 

ΑΦΟΥ δέχτηκα ότι η ισραηλινή κοινωνία είναι ο Κύριος και η παλαιστινιακή κοινωνία είναι ο Υποτελής, το ερώτημα που εγείρεται τώρα είναι εάν η παλαιστινιακή κοινωνία θα μπορέσει να καταλύσει την κυριαρχική σχέση στην οποία είναι ο Υποτελής.  Ποια είναι όμως η στρατηγική της; Να καταργήσει την κυριαρχική σχέση και να προκρίνει τη γενίκευση και τη διεύρυνση της συνεργασιακής ή να την αντιστρέψει και να γίνει αυτή Κύριος και η ισραηλινή κοινωνία να γίνει ο Υποτελής; Αυτό είναι το τέταρτο ερώτημα. 

ΤΑ ερωτήματα αυτά θα απαντηθούν με τον απλούστερο και σαφέστερο τρόπο όταν τελειώσει ο πόλεμος – υποστηρίζω ότι θα τελειώσει μέχρι τα Χριστούγεννα. Αντιλαμβάνομαι τώρα ότι μάλλον θα διαρκέσει περισσότερο. Ο πόλεμος θα αναδείξει τον Νικητή και τον Ηττημένο, τον Κύριο και τον Υποτελή, τον Κατακτητή και τον Υποταγμένο –  ή τον Διώκτη/Εξοντωτή και τον Διωγμένο/Εξοντωμένο. Έχω εκφράσει την άποψή μου και θα το ξανακάνω: θα νικήσει το Ισραήλ, η κυριαρχική σχέση θα επιβληθεί, αποφασιστικά, αδίστακτα, ανηλεώς και ανοικτιρμόνως. Αυτό σημαίνει, σύμφωνα με όσα έχω γράψει, ότι η συνεργασιακή σχέση θα συρρικνωθεί σε βαθμό που θα αγγίξει τα όρια της εξάλειψης. Η κυριαρχική όμως σχέση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη συνεργασιακή, εξαρτάται από αυτήν! Αντιλαμβάνεστε τι σημαίνει αυτό:  η ισραηλινή κοινωνία, όχι ακόμα κι αν νικήσει αλλά επειδή θα νικήσει,  θα αντιμετωπίσει πολλά και μεγάλα και οξυμένα προβλήματα –  οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά, ιδεολογικά και θρησκευτικά. Το ίδιο ασφαλώς ισχύει και για την ηττημένη παλαιστινιακή κοινωνία. Και είναι βέβαιο ότι θα ξανασκεφτούν τη συνεργασιακή σχέση. Το πόσο αργά θα είναι, θα το δούμε όταν τελειώσει ο πόλεμος. Η θεωρία της κυριαρχίας διατείνεται ότι μετά τη λήξη του πολέμου αναζωπυρώνεται ο κοινωνικός πόλεμος κι αυτό θα συμβεί και στις δύο εμπλεκόμενες στον πόλεμο κοινωνίες. Το δε επίδικο αντικείμενο του κοινωνικού πολέμου ήταν, είναι και θα είναι η διεύρυνση της συνεργασιακής σχέσης και η συρρίκνωση της κυριαρχικής.