φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΜΕ κριτήριο τη θέση και τη λειτουργία του πολέμου στις κοινωνίες και τους πολιτισμούς θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την ιστορία του ανθρώπου σε δύο περιόδους: την ειρηνική και την πολεμική, τις ειρηνικές κοινωνίες και ειρηνικούς πολιτισμούς και τις πολεμικές κοινωνίες και πολεμικούς πολιτισμούς. Πριν με παρεξηγήσετε, σπεύδω αμέσως να τονίσω με έμφαση ότι κατά τη διάρκεια της ειρηνκής περιόδου γίνονταν πόλεμοι και ότι στις πολεμικές κοινωνίες και πολεμικούς πολιτισμούς δεν γίνονται πάντα πόλεμοι, αν και υπήρξαν κοινωνίες που πολεμούσαν κάθε χρόνο, όπως η αρχαία ελληνική και η ρωμαϊκή. Η ειρηνική περίοδος καλύπτει χρονικά όλη την αθρωπογένεση, πάνω από 5 (πέντε) εκατομμύρια χρόνια, και το μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξης του είδους μας, του homo sapiens sapiens, μέχρι το 5.000 π. Χ., όταν εμφανίστηκαν οι πολεμικές κοινωνίες και οι πολεμικοί πολιτισμοί. Η εμφάνιση αυτών των κοινωνιών και της πολιτισμικής παράδοσης που διαμόρφωσαν είναι το κρισιμότερο σημείο της ιστορίας του ανθρώπου. Η πολιτισμική παράδοση των ειρηνικών κοινωνιών, της αποδοχής της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση, αμφισβητήθηκε και πολεμήθηκε από την πολιτισμική παράδοση των πολεμικών κοινωνιών – της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση.
ΠΟΛΕΜΙΚΗ κοινωνία και πολεμικός πολιτισμός είναι η κοινωνία και ο πολιτισμός που δεν μπορούν να αναπαραχθούν εάν δεν διεξαγάγουν πόλεμο. Εάν δεν το κάνουν, θα πάψουν να είναι αυτό που είναι, θα καταρρεύσουν. Εάν οι δυτικές κοινωνίες, αρχής γενομένης από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή και μέχρι και τις σημερινές καπιταλιστικές, δεν πολεμούσαν, θα έπαυαν να ήταν αυτό που ήταν και που είναι. Και πολεμούσαν κυρίως μεταξύ τους! Τώρα δεν μπορούν να πολεμήσουν μεταξύ τους, τώρα μπορούν να πολεμήσουν μόνο ενωμένες εναντίον ενός εχθρού. Τώρα, εάν σταματήσει η πολεμική βιομηχανία, ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει. Ακόμα κι αν δεν μπορούν να πολεμήσουν, αν δεν μπορούν να βρουν κάποιον αντίπαλο – πάντα βρίσκουν – για να υπάρξουν πρέπει, είναι αναγκασμένες να παραγάγουν όπλα χωρίς σταματημό. Υπάρχουν λοιπόν πολλά ζητήματα που πρέπει να εξετάσουμε, να ερευνήσουμε, να μελετήσουμε, να σκεφτούμε, να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε, με ανοιχτό μυαλό, χωρίς φόβο και προκαταλήψεις.
ΤΟ πρώτο ζήτημα που θα εξετάσουμε και θα σκεφτούμε είναι η σχέση μεταξύ των δύο πολιτισμικών παραδόσεων. Οι δύο παραδόσεις, η ειρηνική, η αποδοχή της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση, και η πολεμική παράδοση, η επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση, που προσωποποιείται στη μορφή του μονήρους και αθάνατου Θεού, συνυπάρχουν και βρίσκονται σε διαρκή σύγκρουση – είναι η κομβική σύγκρουση του πολιτισμικού κοινωνικού πολέμου. Η πολεμική παράδοση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ειρηνική, με άλλα λόγια, ο ανταγωνισμός δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη συνεργασία και οι άρπαγες Κύριοι δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τους υποτελείς παραγωγούς του κοινωνικού πλούτου. Έτσι λοιπόν, ο δυτικός πολιτισμός είναι δύο πολιτισμοί, είναι υβριδικός πολιτισμός, με κυρίαρχη, συντριπτικά κυρίαρχη, την πολεμική παράδοση, τον πολεμικό πολιτισμό.
Η σύγκρουση μεταξύ των δύο πολιτισμικών παραδόσεων, ο κοινωνικός πόλεμος στον δυτικό πολιτισμό, άλλοτε υποχωρεί και αμβλύνεται και άλλοτε αναζωπυρώνεται και κλιμακώνεται. Αναζωπυρώνεται όταν ο δυτικός πολιτισμός εισέρχεται σε πολεμική φάση. Τώρα που ο δυτικός πολιτισμός εισέρχεται σε μια νέα πολεμική φάση, θα υπάρξει και αναζωπύρωση και κλιμάκωση του κοινωνικού πολέμου – ποια θα είναι η έκβαση δεν το γνωρίζουμε αλλά δύο τινά θα συμβούν: ή η αυτοκαταστροφική και αυτοκτονική Αποκάλυψη και Κόλαση ή η παγκόσμια συνεργασία για την επίλυση των πολλών και οξυμένων παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων. Tertium non datur. Εάν datur, τότε θα είναι ένας προσωρινός συμβιβασμός χάριν των παραχωρήσεων που θα κάνουν οι ισχυροί και οι πλούσιοι δυτικοί Κύριοι για να αποφύγουν την ολοσχερή αυτοκαταστροφή.
ΠΡΟΤΕΙΝΩ να αρχίσουμε την εξέταση των ζητημάτων από το παρόν και να κατευθυνθούμε προς το παρελθόν. Γιατί μπαίνουμε σε πολεμική φάση και σε αύξηση της παραγωγής μέσων καταστροφής και εξόντωσης; Πρόκειται για συνειδητή επιλογή κάποιων – γνωρίζουμε πολύ καλά ποιοι είναι. Η απάντηση έχει ήδη δοθεί αλλά ας την επαναλάβω: εάν σταματήσει η παραγωγή και η κατανάλωση των όπλων, εάν δεν γίνει πόλεμος, η δυτική κοινωνία, ο δυτικός πολιτισμός και ο καπιταλισμός, που είναι η σημερινή μορφή του δυτικού πολιτισμού, θα πάψουν να είναι αυτό που είναι, θα καταρρεύσουν, θα αποδιοργανωθούν. Θα πρέπει να μετασχηματιστούν και δύο μετασχηματισμοί μπορεί να υπάρξουν: είτε ένα αυταρχικό κράτος (εγκατάλειψη της δημοκρατίας δηλαδή) που θα καταφεύγει διαρκώς στην άσκηση της βίας για να πειθαρχεί τους πληθυσμούς είτε μια γενικευμένη ανομία, μια παγκόσμια εγκληματικότητα χωρίς κράτος, όπου και πάλι τον πρώτο λόγο θα έχουν τα όπλα. Εάν επέλεγα μεταξύ αυτών των δύο, θα επέλεγα τον πρώτο μετασχηματισμό, μα την Παναγία. Ο πρώτος είναι επώδυνος, ο δεύτερος όμως σκέτη φρίκη. Θα εξετάσουμε παρακάτω το ζήτημα εάν υπάρχει το ενδεχόμενο, εάν είναι εφικτό, ο πολεμικός δυτικός πολιτισμός να πάψει να είναι πολεμικός, και άρα, δυτικός. Να επικρατήσει δηλαδή η πολιτισμική παράδοση της αποδοχής της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση, που θα σταθεί οδηγός και βοηθός στην επίλυση των παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων.
ΤΟ δεύτερο ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει είναι αυτό: γιατί τόσες και τόσες χιλιετίες οι δυτικές πολεμικές κοινωνίες πολεμούσαν μεταξύ τους και τώρα, από το 1945 και μετά, δεν πολεμούν μεταξύ τους; Θα πολεμήσουν στο μέλλον; Όχι, κατηγορηματικά όχι! Τι έγινε το 1945; Ατομική βόμβα! Ο δυτικός πολιτισμός δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα όπλα που τόσο πολύ ήθελε να αποκτήσει. Όπλα τεράστιας καταστροφικότητας και εξοντωτικότητας. Με ένα βλήμα και μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα να ισοπεδώνεις μια μεγάλη πόλη και να εξοντώνεις τους κατοίκους της; Ούτε ο Ζεύς ούτε ο Γιαχβέ μπορούσαν να το κάνουν αυτό! Αυτό που έκανε η ατομική βόμβα μπορούσαν να το κάνουν μόνο δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες πολεμώντας και εργαζόμενοι πολλούς μήνες, πολλά χρόνια! Αυτός είναι ο ορθός λόγος, ο λόγος, η σκέψη δηλαδή, του όρθιου (ορθού) πολεμιστή – η ατομική βόμβα! Η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα με τα λιγότερα μέσα!
ΟΙ δυτικές κοινωνίες δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν στους μεταξύ τους πολέμους τα άκρως καταστροφικά και εξοντωτικά όπλα που έχουν κατασκευάσει. Γι΄ αυτό και δεν πολεμούν μεταξύ τους. Εάν πολεμήσουν, θα αυτοκαταστραφούν – δεν θα το κάνουν ποτέ πια. Never more! Θα πολεμήσουν με άλλους. Με ποιούς όμως; Μήπως οι αντίπαλοί τους δεν διαθέτουν κι αυτοί πυρηνικά όπλα και όλα τα άλλα που διαθέτουν και οι δυτικοί; Δεν θα ήταν επίσης αυτοκαταστροφικός κι ένας παγκόσμιος πόλεμος με χρήση πυρηνικών όπλων; Ασφαλώς και θα ήταν. Δεν θα γίνει. Οι πόλεμοι θα γίνονται με συμβατικά όπλα και ο κεντρικός σκοπός τους θα είναι η καταστροφή του κοινωνικού πλούτου, η καταστροφή πόλεων δηλαδή, ώστε και όπλα να παραγάγουμε και ανοικοδόμηση να υπάρχει, να υπάρχει ανάπτυξη δηλαδή, Ο μόνος τρόπος να υπάρξει ανάπτυξη και διευρυμένη αναπαραγωγή του καπιταλισμού είναι η ισοπέδωση πόλεων. Όχι βέβαια πόλεων των δυτικών χωρών – προς Θεού!
ΟΙ δυτικές πολεμικές κοινωνίες της ειρηνικής φάσης (1945-2022 λόγου χάριν) λειτουργούν πολύ διαφορετικά από τις αυτές της πολεμικής φάσης (2022 – ;). Τις γνωρίζουμε πολύ καλά τις διαφορές – ο α΄και ο β΄παγκόσμιος πόλεμος δεν είναι χρονικά πολύ μακριά. Στη πολεμική φάση της πολεμικής κοινωνίας συρρικνώνεται η δημοκρατία, περιορίζονται να δικαιώματα και οι ελευθερίες, ζητούνται θυσίες και αυτοπεριορισμοί, υπάρχει λιτότητα και ελλείψεις, απαιτείται πειθαρχία και υπακοή, οι κοινωνίες μετατρέπονται σε πολιορκούμενα φρούρια. Θα τα ζήσουμε όλα αυτά στις προσεχείς δύο δεκαετίες – μπορεί και πιο μετά. Πρόκειται για μια αμυντική πολιτική, για μια προληπτική καταστολή, προληπτική αντεπανάσταση: οσμίζονται αναζωπύρωση του κοινωνικού πολέμου. Είναι βέβαιοι και βέβαιες. Δεν είναι βέβαιοι ότι οι υποτελείς έχουν αποβλακωθεί κι έχουν γίνει πειθήνια λογικά πρόβατα. Προσανατολίζονται λοιπόν προς την καταστροφή των αντικειμενικών δυνατοτήτων του παρόντος: μπορούμε σήμερα να παραγάγουμε τον βασικό και αναγκαίο κοινωνικό πλούτο που χρειαζόμαστε με ελάχιστη εργασία και ταυτόχρονα να επιλύσουμε τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα, χάριν του διαθέσιμου κοινωνικού πλούτου και του ελεύθερου χρόνου. Μπορούμε να το κάνουμε! Δεν θα μας αφήσουν – θα επιχειρήσουν να τα κάνουν όλα λαμπόγυαλα!
ΠΩΣ όμως φτάσαμε στην ατομική βόμβα, στο ενδοξότερο και διασημότερο αποκορύφωμα του ορθού λόγου; Ο δυτικός πολεμιστής, ο ήρωας, ο δυτικός Κύριος, επιθυμούσε πάντα να διαθέτει όπλα μεγαλύτερης καταστροφικότητας και εξοντωτικότητας. Με αυτά τα όπλα θα νικούσε και θα αύξανε την ισχύ του και τον πλούτο του: αυτή ήταν και είναι η πυρηνική, η κομβική του επιθυμία. Κι αν επιτύχει την απόλυτη ισχύ, θα μπορέσει να νικήσει όχι μόνο τον αντίπαλο, εξωτερικό ή εσωτερικό, αλλά τον χειρότερο, τον ακατανίκητο, τον αήττητο αντίπαλό του: τον θάνατο, τη φύση δηλαδή. Με την εκπλήρωση της επιθυμίας αύξησης της ισχύος μπορεί να καταργήσει την επαίσχυντη εξάρτηση τόσο από την κοινωνία, τους υποτελείς παραγωγούς, όσο και από τη φύση: μόνος και αθάνατος – Θεός! Ο δυτικός πολιτισμός γεννήθηκε τη μέρα που ολοκληρώθηκε η διαμόρφωση της πολεμικής πολιτισμικής παράδοσης: ήταν η μέρα που κάποιος ποιητής, πλούσιος και ισχυρός δουλοκτήτης γαιοκτήμονας πήρε το καλάμε και έγραψε πάνω στον πάπυρο τον στίχο της Ιλιάδας (Θ 539 ):
είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα
θα ήθελα να ήμουν αθάνατος (αήττητος δηλαδή) και πάντα νέος , να μην γερνούσα ποτέ. Να σημειώσω ότι το επίθετο αθάνατος προσδιορίζει μόνο τους θεούς – τουλάχιστον 20 φορές.
ΚΑΙ πότε πρώτη φορά εκδηλώθηκε και διατυπώθηκε η επιθυμία της αύξησης της ισχύος και της κατάργησης της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση. Όταν η επιβίωση εξαρτιόταν από τη νίκη στον πόλεμο: ο ισχυρότερος νικά, ο ισχυρότερος επιβιώνει. Όλα προέρχονται από την ισχύ, όλα οφείλονται στην ισχύ (στη δυνατότητα επιβολής της θέλησής μου, της επιθυμίας μου), όλα κατατείνουν προς την ισχύ. Όταν λέμε ότι ο Θεός σώζει τον βασιλιά εννούμε “η ισχύς σώζει τον βασιλιά”, κι όταν εμπιστευόμαστε τον Θεό, την ισχύ εμπιστευόμαστε. Κι όταν πολεμάμε και λέμε ότι ο Θεός είναι μαζί μας θέλουμε να πούμε ότι εμείς είμαστε πιο ισχυροί, εμείς θα νικήσουμε. Κι όταν λέμε ότι είμαστε ο εκλεκτός λαός, θέλουμε να πούμε ότι είμαστε ισχυρότεροι και θα νικήσουμε, θα εξοντώσουμε τον εχθρό και θα επιβιώσουμε. ‘Ολη, σχεδόν όλη, η ελληνορωμαϊκή γραμματεία είναι ένα εκτενέστο και έξοχο σχόλιο πάνω στην έννοια της ισχύος- συνταγμένη από πλούσιους και ισχυρούς δουλοκτήτες – κυρίως γαιοκτήμονες. Ποιος δεν ήταν δουλοκτήτης – μπορεί κάποιος να μου αναφέρει ένα όνομα (εκτός από δύο τρεις εξαιρέσεις – για να προλάβω τις ενστάσεις σας).
ΚΑΙ φτάσαμε στη κομβική και κρίσιμη στιγμή, σε αυτήν που διακρίνει την ιστορία του ανθρώπου στην ειρηνική και στην πολεμική εποχή. Η πρώτη πολεμική κοινωνία ήταν η ποιμενική κοινωνία. Πρώτη φορά στην ιστορία εμφανίζεται το φαινόμενο της αρπαγής του ξένου κοινωνικού πλούτου ως του μόνου τρόπου επιβίωσης και αναπαραγωγής της κοινωνίας. Μέχρι τότε γινόταν πόλεμοι αλλά ο σκοπός τους δεν ήταν η αρπαγή του ξένου υλικού κοινωνικού πλούτου: ο κοινωνικός πλούτος των τροφοσυλλεκτικών κοινωνιών ήταν ελάχιστος, αμελητέος. Ο πόλεμος γινόταν για άλλους λόγους: αποφυγή της ενότητας, όπως τονίζει ο Κλάστρ, εκτόνωση βίας και επιθετικότητας, συμβολική σύγκρουση. Ήταν μια σύντομη δραστηριότητα, περιστασιακή, ευκαιριακή και σταματούσε μόλις κάποιος τραυματιζόταν ή πέθαινε. Οι ποιμενικές κοινωνίες στη φάση της σπάνης, της έλλειψης τροφής λόγω στενοχωρίας, έλλειψης βοσκότοπων, μπορούσαν να επιβιώσουν μόνο με την αρπαγή του κοινωνικού πλούτου (ζώα) των γειτονικών κοινοτήτων. Τώρα εμφανίζεται πρώτη φορά η αρπαγή ξένου κοινωνικού πλούτου. Όλες οι ποιμενικές κοινωνίες της ιστορίας (Ινδοευρωπαίοι, Σημίτες, Άραβες, Εβραίοι, Τούρκοι, Μογγόλοι, Νουέρ, Ζουλού) είναι κοινωνίες πολεμικές, άρπαγες κοινωνικού πλούτου – φιλοπόλεμες και πολεμοχαρείς. Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις ήταν φιλοπόλεμα και πολεμοχαρή κρατίδια που πολεμούσαν κάθε χρόνο.
Η πολεμικές κοινωνίες εμφανίστηκαν λόγω της σπάνης της τροφής στις ποιμενικές κοινωνίες. Τώρα όμως ο παραγόμενος κοινωνικός πλούτος είναι τεράστιος. Είμαστε πάνω από 8 δισ. και όχι μόνο τρώμε ολοι αλλά και τη μισή παραγόμενη τροφή την πετάμε! Γιατί συνεχίζουμε και πολεμάμε; Γιατί οι πολεμικές κοινωνίες δεν μετασχηματίζονται σε ειρηνικές; Είναι δυνατός ο μετασχηματισμός τους;
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ και ιστορική αδράνεια, είμαστε αιχμάλωτοι τους παρελθόντος μας. Για να γίνει αυτός ο μετασχηματισμός πρέπει να γίνουν πολλά και αδιανόητα. Όποιος και όποια πιστεύει ότι δεν θα γίνουν, θα του δοθούν πολλές αφορμές και ευκαιρίες να το ξανασκεφτεί. Ποτέ δεν είναι αργά – μόνο όταν είναι ήδη πολύ αργά.
ΘΑ τα ξαναπούμε σε ένα μήνα. Τώρα που επέστρεψαν όλοι στον πάγκο τους, λέω να αφήσω τον δικό μου. Λίγη ξεκούραση τη χρειάζομαι.